Şeyx Cüneyd
Şeyx Cüneyd (1429, Ərdəbil – 1460) — Səfəvi təriqətini rəhbəri (1447-1460), Şeyx Heydərin atası, Şah İsmayıl Xətainin babası.
| Şeyx Cüneyd | |
|---|---|
 Şeyx Cüneyd türbəsi | |
Ərdəbil hakimliyinin V şeyxi | |
| 1447 – 1460 | |
| Əvvəlki | Şeyx İbrahim |
| Sonrakı | Şeyx Heydər |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1429 |
| Doğum yeri | Ərdəbil |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Samurçay vadisi I Samur döyüşü |
| Dəfn yeri | Həzrə, Qusar rayonu |
| Atası | Şeyx İbrahim |
| Həyat yoldaşı | Xədicə Sultan (Uzun Həsənin bacısı) |
| Uşağı | Şeyx Heydər |
| Ailəsi | Səfəvilər |
HəyatıRedaktə
Şeyx İbrahim vəfat etdikdə yerinə 1447-ci ildə oğlu Cüneyd keçdi. Şeyx Cüneyd tez bir zamanda ətrafında toplanan müridləri müharibə etmək üçün təcili silahlandırmağa başlamışdı. Özü də bir şiə olan Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah Şeyx Cüneydin üzvlərinin çoxalmasından çəkinərək onun əmisi Şeyx Cəfərə müraciət edərək Cüneydin Azərbaycandan çıxmasını təmin etdi. Bundan sonra Şeyx Cüneyd, Anadoluya gələrək oradakı Türkmanlar arasında təbliğata başladı, Anadoluda özünə xeyli müridləri qazandı və Qaraman Bəyliyinə keçdi, Qaraman bəyinin onun tutulması haqda əmr verməsindən sonra Misir Məmlüklərinə sığındı. Lakin burda da şiə təbliğatı yaydığından məmlüklər onun üzərinə qoşun göndərdi, döyüşdə məğlub olan Şeyx Cüneyd Anadoluya qaçdı.
Qaraqoyunlularla münasibətlərRedaktə
Səfəvi-qaraqoyunlu münasibətləri Şeyx İbrahimin ölümündən sonra öz axarında getmədi. Belə ki, məşhur Şeyx Cüneydin xalq arasında nüfuzunun artması Cahanşahı narahat edirdi və odur ki, Cahan şah Şeyx Cüneydə qarşı əmisi Şeyx Cəfəri müdafiə etdi. Şeyx Cəfər Səfəviyyə mülkünün de-fakto hakimi kimi qərarlaşsa da, Cahan şahın artan təqiblərindən Şeyx Cüneyd Ərdəbildən Diyarbəkirə getməli oldu. Şeyx Cüneydin şimala olan yürüşləri Cahan şahı qorxutduğundan o, Şirvan Şeyxinə Şeyx Cüneydə qarşı müharibədə hərbi dəstək yolladı. Şeyx Cüneydin blokadaya alınıb öldürülməsi Səfəvi-qaraqoyunlu münasibətlərinə tamamilə son qoymuş oldu.
Ağqoyunlularla münasibətlərRedaktə
1456-cı ildən 1459-cu ilədək Cüneyd, o vaxt hələ az tanınan Ağqoyunlu Uzun Həsənin yanında olmuşdu. Uzun Həsən öz düşməni Cahanşahla mübarizədə Səfəvi şeyxlərinin köməyini təmin etmək arzusu ilə öz bacısı Xədicə Bəyimi Şeyx Cüneydə ərə verdi.[1] Tarixçilərin göstərdiyi kimi, bu nigahın sorağı Kiçik Asiyanın və Suriyanın ən uzaq guşələrinə yayıldı və "əvvəlki şeyxlərin" xəlifələri Cüneydin görüşünə gəldilər.[2]
Şirvana maraqRedaktə
Cüneyd öz təsir dairsəini genişləndirmək məqsədilə Şirvanı zəbt etmək fikrinə düşdü. O, səfərləri boyu müxtəlif ölkələrdən başına toplanmış 10000 tərəfdaş ilə ölkəni işğal etmək və Şirvanşahlar taxtına sahib olmaq üçün Şirvana basqın etdi. Şirvandakı şiə tərəfdarları da ona qoşuldular. Çərkəzlərlə dini müharibə basqın üçün bəhanə oldu. Şeyx Cüneydin niyyətini duyan və təbərsəranlılar tərəfindən təhrik edilən Xəlilüllah Qaraqoyunlu Cahanşahın yardımı ilə böyük qoşunla onun qabağına çıxdı. 1460-cı ildə Samurçayın sol sahilindəki Qıpçaq kəndinin yaxınlığında baş verən vuruşmada Cüneyd öldürüldü, onun müridləri isə məğlub edildi. Bir versiyaya görə Cüneyd əsir alınaraq Şirvanşahın əmri ilə edam olunmuş, başqa mənbələrə görə isə döyüş meydanında oxla vurulub, öldürülmüşdür. Fəzlullah ibn Ruzbixan Xuncinin məlumatına görə Cüneydin müridləri onun meyitini Samurun sağ sahilinə keçirərək Gülxan kəndində (indiki Qusar rayonunun Həzrə kəndi) dəfn etmişlər.
AiləsiRedaktə
1456/59-cu ildə Uzun Həsənin bacısı Xədicə bəyim ilə evlənmişdir. Atasının ölümündən sonra dünyaya gələn oğlu Heydər dayısı Uzun Həsənin sarayında böyüdü və Uzun Həsənin qızı ilə də evlənərək onun kürəkəni oldu. Xacə Məhəmməd[3] və Xacə Cəmşid adlı oğulları da vardı.[4] Xacə Cəmşid Heydər ilə birlikdə Şirvanşahlarla döyüşlərdən birində öldürülmüşdür.
İstinadlarRedaktə
- ↑ Andrew J. Newman, Safavid Iran, səh.129
- ↑ Kathryn Babayan, Mystics, monarchs, and messiahs Arxivləşdirilib 2012-10-24 at the Wayback Machine, səh.139
- ↑ Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy - Təkmilətül-əxbar (Səfəvi dövrü - Şah İsmayıl və Şah Təhmasib dövrlərinin tarixi- Xoşbəxt sifətli sədrin vəfat tarixi). - Bakı: Elm, 1996
- ↑ "Heydər Səfəvi - Encyclopedia Iranica". 2019-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-14.