Əbdülhəmid Həmidov
Əbdülhəmid Həmidoviç Həmidov (15 oktyabr 1920, Köhnə Atagi[d], Çeçen Milli Dairəsi[d] – 6 iyul 1969, Qroznı) — SSRİ, aktyoru, yazıçısı, şairi, dramaturqu, tərcüməçisi, teatr xadimi, Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının xalq artisti (1959), Çeçen-İnquşetiya Yazıçılar İttifaqının sədri (1959–1961) və SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (1943).[1]
| Əbdülhəmid Həmidov | |
|---|---|
| Əbdülhəmid Həmidoviç Həmidov | |
 | |
| Doğum tarixi | 15 oktyabr 1920 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 6 iyul 1969 (48 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | yol-nəqliyyat hadisəsi |
| Milliyyəti | çeçen |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
| Əsərlərinin dili | rus, çeçen |
| Janrlar | aktyor, yazıçı, şair, dramaturq, tərcüməçi, teatr xadimi |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
 |
Həyatı
redaktə1920-ci ildə Terek vilayətinin Starye Ataqi kəndində (indiki Çeçenistan Respublikasının Urus-Martan rayonu) kəndli ailəsində anadan olmuşdur. 1935-ci ildə məktəbi bitirərək, o vaxt Sernovodskoye kəndində yerləşən pedaqoji məktəbə daxil olub. 1938-ci ildə Moskva Teatr İnstitutuna daxil olub. Ancaq təhsilini başa çatdırmaq mümkün olmamışdır. Belə ki, İkinci Dünya müharibəsi başlayandan sonra dördüncü kursdan Qroznıya teatrda çalışmaq üçün geri çağırılmışdır.
Müharibə illərində Çeçen-İnquş Dövlət Dram Teatrının aktyoru və rejissoru idi. Teatr tez-tez ordu hissələrində, xəstəxanalarda, müdafiə istehkamlarının inşaatçılarının qarşısında tamaşalarla çıxış edirdi. Bu işinə görə, 30 iyun 1943-cü ildə Həmidov Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar artisti adına layiq görüldü.
Deportasiya illəri
redaktə1944-cü ildə, Çeçenlərin və inquşların deportasiyasısı zamanı şəkər çuğunduru fermasının klub rəhbəri və Cambul vilayəti şəkər fabrikinin Mədəniyyət Sarayının bədii rəhbəri idi. 1945-ci ildə Qırğızıstan SSR Respublika Xalq Yaradıcılığı Evinin direktoru, sonra respublika Mədəniyyət Nazirliyinin teatr şöbəsinin müdiri oldu.
1948-ci ildən — Qırğızıstan Dövlət Filarmoniyasının Konsert və Təşkilat şöbəsinin müdiri olmuşdur. 1950-ci ildən Respublika Xalq Yaradıcılığı Evində baş metodist kimi, 1955-ci ildən — "Znamya Truda" qəzetinin Mədəniyyət şöbəsinin müdiri kimi çalışmışdır. Daha sonra Qazaxıstan SSR Yazıçılar Birliyində ədəbi məsləhətçi olaraq işləmişdir. O, müntəzəm olaraq teatr mövzusunda məqalələri ilə Qırğızıstanın dövri mətbuatında çıxış edirdi.
Əbdülhəmid Həmidov 1957-ci ildə Çeçen-İnquş Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblını yenidən yaratdı (sonradan ansambl Vaynax kimi tanındı) və ansamblla birlikdə vətəninə döndü. 1959–1961-ci illərdə Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Yazıçılar Birliyinin sədri idi.
1961–1962-ci illərdə Leninqrad Teatr İnstitutunun milli şöbəsində müəllim idi. Sonra ekstern tələbə olaraq bu institutun aktyorluq fakültəsini bitirdi. 1959-cu ildə Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Xalq Artisti adına layiq görüldü. 1960-cı ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına üzv oldu.[2]
Yaradıcılığı
redaktəƏbdülhəmid Həmidov hələ institutda təhsil alarkən bədii yaradıcılıq ilə məşğul olmağa başlamışdır. Həmidov rus və xarici klassiklərin əsərlərini Çeçen dilinə tərcüməsi ilə məşğul olurdu. O, Molyerin "Soylulardakı burjua" (1939), Lev Tolstoyun "Qaranlığın Gücü" (1939), Şekspirin "Otello" (1940) və bir sıra digər əsərləri çeçen dilinə tərcüməsi etmişdir.
1967-ci ildə respublika sənət əsərləri müsabiqəsində Həmidovun Xanpaşa Nuradilovun şücaətinə həsr olunmuş "Liirbotsurş" ("Ölümsüzlər") pyesi ikinci mükafata və RSFSR Mədəniyyət Nazirliyinin 1-ci dərəcəli diplomuna layiq görüldü. Bey Abadiyev "Qroznı Fəhləsi" qəzetində yazırdı:
|
Əbdülhəmid Həmidovun yeni "Ölümsüzlər" əsəri həm ideoloji-fəlsəfi konsepsiyası, həm də bədii ümumiləşdirmələrinin miqyası baxımından mürəkkəb bir əsərdir. Müharibəyə, onun qəhrəmanlarına, məşhur və itkinlərə həsr olunmuş bu dram, Sovet xalqının Böyük Vətən Müharibəsindəki qəhrəmanlıq mübarizəsindən bəhs edən çoxcildli bir hekayənin parlaq səhifəsinə çevriləcək. A.Həmidovun baş verən hadisələrin bütün faciələri üçün oynadığı pyes həyatın himnidir. Sovet xalqlarının millətlərarası dostluq mövzusu parlaq və aydın şəkildə həll olunur. Dramaturq ürəyindəki ağrı və sevinclə on səkkiz və ya on doqquz yaşlı oğlanların, böyük Rusiyanın fərqli xalqlarının taleyindən bəhs edir. Yaşamadan əvvəl ölürlər, sevmirlər, vətənlərini ürəkləri ilə örtürlər. | 
|
1967-ci ildə Ümumittifaq yeni dram əsərləri müsabiqəsində Həmidovun "Boj-Əlinin Düşməsi" pyesi üçüncü dərəcəli diplomla təltif edildi. İndi "Boj-Əli" adlandırılan bu tamaşa hələ də Çeçen Teatrının səhnəsində dəyişməz ünvana malikdir.
Əsərin qəhrəmanı Boj-Əli çox rəngarəng, iti ağıla malik və hazırcavablığı ilə seçilən enerjili bir insandır. Amma onun zəif cəhətləri, dost seçimində səhvlik həyatda və ailədə problemlərə yol açır. Tamaşa türk, ərəb və digər dillərə tərcümə edilərək Türkiyə, İordaniya, Suriya, Tatarıstan, Başqırdıstan və digər ölkələrin teatrlarında səhnələşdirilmişdir.
Onun şeirlərinin bir çoxuna məşhur çeçen bəstəkarları Umar Beksultanov, A.Xalebski, Zayndi Çərkizbiyev tərəfindən musiqi bəstələnmişdir. Bu mahnılar ən yaxşı çeçen müğənniləri Sultan Maqomedov, Valid Dagayev, Movlad Burkayev və başqaları tərəfindən peşəkarcasına ifa olunurdu. Bu mahnıların çoxu bu gün də məşhurdur.
Həmidov 1962-ci ildən Çeçen-İnquş Dram Teatrının direktoru idi. 1968-ci ildən ölənə qədər Kommunist Partiyası Çeçen-İnquş vilayət komitəsinin təşviqat və təbliğat şöbəsinin müdir müavini və mədəniyyət sektorunun müdiri olub. 6 iyul 1969-cu ildə avtomobil qəzasında həlak olmuşdur.
İncəsənətdə
redaktə1964-cü ildə heykəltaraş İ.D.Bekiçiyev Əbdülhəmid Həmidovun büstünü yaradıb.
Mükafat və təltifləri
redaktə- Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar artisti (30 iyun 1943);
"1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı (1946);- Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının xalq artisti (1959).
Əsərləri
redaktə- "Sovdat və Daud", oyun (1943);
- "Əbubeşar", bir aktlı oyun;
- Maxsoltının dəişətli günü, satirik oyun;
- "Dağlardan gələn qız", tamaşa (A.A.Alekseevlə birgə həmmüəllif, 1960);
- Boj-Əlinin Düşməsi, komediya;
- Ölümsüzlər, qəhrəmanlıq dramı;
- Mavi qanadlı göyərçin, uşaq oyunu;
- Durda və Darqa, satirik hekayə;
- "Girmasolta macəraları", satirik hekayə;
- "Geyin — orada, geyin — burada", satirik hekayə;
- "İmtahan", satirik hekayə;
Xatirəsi
redaktə1984-cü ildə Qroznıda Həmidovun yaşadığı evə xatirə lövhəsi qoyulub.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Абдул-Хамид Хамидов. ЖЗЛ". 2021-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-04.
- ↑ "Хамидов Абдул-Хамид Хамидович". 2022-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-05.
Ədəbiyyat
redaktə- Мальсагов А. У., Туркаев Х. В. Писатели советской Чечено-Ингушетии. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство. 1969.
- Культурное строительство в Чечено-Ингушетии (июнь 1941—1980 гг.): Сборник материалов и документов. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство. 1985. 52.
- Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. 2 (2000 nüs.). М.: Мусаиздат. 2005. 526–561.
- Пономарёва И. З., Севостьянов М. П. Памяти вечной достойны (15000 nüs.). Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство. 1987. 106–108.
Xarici keçidlər
redaktə- "Хамидов Абдул-Хамид Хамидович". İstifadə tarixi: 2014-02-25.
- "Поиски и находки драматурга". İstifadə tarixi: 2014-02-25.
- "Абдул-Хамид Хамидов. ЖЗЛ". İstifadə tarixi: 2014-02-25.
- Абдул-Хамид Хамидов — YouTube platformasında (на чеченском языке)