16 böyük türk imperiyası

16 böyük türk imperiyası (türk. 16 Büyük Türk Devleti) — 1969-cu ildə xəritələrin tərtibi üzrə məmur Akib Özbəy tərəfindən tanıdılmış,^[1] türk milliyətçiliyinə dair anlayış. 1980-ci illərdə Kənan Evrən hökuməti dövründə türk səlahiyyətlilər tərəfindən daha geniş şəkildə təbliğ olunmuşdur. Bu anlayışın təqdim edilməsindən əvvəl Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduz Səlcuqlu imperiyasından sonra Anadoluda qurulmuş on altı bəyliyi təmsil edən simvol kimi qəbul edilmişdi.^[2]

Siyahı redaktə

Konsepsiyaya görə "16 Böyük Türk İmperiyası" bunlardır:^{[Qeyd 1]}

Ad	Türk adı	Rəhbər^[4]	Tarixlər(Qriqori)
Böyük Hun İmperiyası	Büyük Hun İmparatorluğu	Mete xaqan	E.ə.220 — e.ə.46
Qərbi Hun İmperiyası	Batı Hun İmparatorluğu	Çiçi xan	48-216
Avropa Hun İmperiyası	Avrupa Hun İmparatorluğu	Atilla	375-469
Ağ Hun İmperiyası	Akhun İmparatorluğu	Ağsuvar	390-577
Göytürk xaqanlığı	Göktürk İmparatorluğu	Bumın xaqan	552-745
Avar xaqanlığı	Avar İmparatorluğu	Bayan xaqan	565-835
Xəzər xaqanlığı	Hazar İmparatorluğu	Tonq Yabqu xaqan	651-983
Uyğur xaqanlığı	Uygur Devleti	Qutluq Bilgə Kül xaqan	745-1369
Qaraxanilər dövləti	Karahanlılar	Bilgə Kül Qədir xan	840-1212
Qəznəvilər	Gazneliler	Alp Təkin	962-1186
Böyük Səlcuq imperiyası	Büyük Selçuklu İmparatorluğu	Səlcuq bəy	1040–1157
Xərəzmşahlar	Herzemşahlar	Əlaəddin Məhəmməd	1097–1231
Qızıl Orda	Altınordu Devleti	Batı xan	1236–1502
Teymurilər dövləti	Büyük Teymur İmparatorluğu	Əmir Teymur	1368–1501
Böyük Moğol imperiyası	Babür İmparatorluğu	Babur	1526-1858
Osmanlı imperiyası	Osmanlı İmparatorluğu	I Osman	1299-1922

Qəbul redaktə

Türkiyə Respublikası Prezident forsundakı 16 ulduz hər imperatorluğu təmsil edir.

Türk yazıçısı, şair, publisist və tarixçi, pantürkizm və Turanizm ideologiyasının əsas dəstəkçisi olan Hüseyn Nihal Atsız bu siyahıya daxil olan bir sıra imperiyanın əslində qəti şəkildə müəyyənləşdirilməmiş mənşəyə sahib olduqlarını və türk mənşələrinin yalnız fərziyyə olduğunu qeyd etmişdi. Ağqoyunlular kimi bir çox həqiqi türk imperiyası bu siyahıdan kənarda qalmışdı. Bu səbəblərdən o, siyahını "uydurmadan başqa bir şey" olmadığını qeyd etmişdir.^[5]

Atsızın tənqidlərinə baxmayaraq, bu konsepsiya, 1980-ci ildə Türkiyədəki hərbi çevrilişindən sonra qüvvəyə minən Kənan Evrən prezidentliyi dövründə türk-islamçı sintezinin türk milliyyətçiliyinin əsas komponenti elan edilməsi ilə türklərin əsas milli ideologiyasına çevrilmişdir.^[3] Yazıçı Reha Oğuz Türkqanın (1920-2010) rəhbərliyi altında əvvəlcə təqvim, sonra bir sıra markalar buraxılmışdır. Bundan sonra qədim türk dövlətlərinin bayraqlarının bu rəsmləri nüfuzlu Türkiyə Tarix Qurumu konfransında təqdim edilmişdir.

Türkiyə Poçt İdarəsi 1984-cü ildə qurucularının portretlərini və bayraqlarını əks etdirən "16 imperiya" adlı bir sıra poçt markaları buraxmışdır. 1985-ci ildə bu konsepsiya Türkiyə Prezidentinin forsundakı 16 ulduzun retrospektiv izahı kimi təqdim edilmişdir. Türkiyə dövləti tərəfindən irəli sürülən tarixşünaslıq narrativinə görə 16 ulduz həmin dövlətləri simvollaşdırır.^[6]

Keçiörən (Ankara), Mamak, Ankara, Etimesgut, Niğdə, Nevşehir, Pınarbaşı və s. yerlərin bələdiyyə binaları da daxil olmaqla Türkiyədəki bir sıra dövlət binaları və ictimai parklarda Türkiyənin qurucusu hesab edilən Mustafa Kamal Atatürkün heykəli ilə birlikdə 16 böyük imperiyanın qurucularının büstləri və ya heykəlləri də qoyulmuşdur.^[4]

2000-ci ildə Türk Telekom bu mövzuda bir sıra smart kartlarını satışa təqdim etmişdir.^[7]

2015-ci ilin yanvarında Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Fələstin dövlət başçısı Mahmud Abbası 16 "döyüşçü"nün mühafizəsi ilə, tarixi zireh və 16 imperiyanı simvolizə etmək üçün hazırlanmış geyimləri geyən aktyorlarla birlikdə Türkiyə Prezident sarayında qəbul etmişdir.^[8] Kostyumların dövrlərinə uyğunluğu tənqid olunmuşdur.^[9]

2015-ci ildə “16 türk imperiyası” mövzusuna həsr olunmu, 1 kuruş nominallı mis-nikel ərintisindən hazırlanmış bir sıra sikkələr buraxılmıdır.

"16 böyük türk imperiyası" haqqındakı tarixi tezis tədricən pantürkçülük və türk milliyətçiliyinin simvollarından birinə çevrilmişdir.

Qeydlər redaktə

↑ Xaqanlıq

İstinadlar redaktə

↑ H. Feridun Demokan, Contemporary Turkey: Geography, History, Economy, Art, Tourism, Demokan, 1978, p. 4. Necdet Evliyagil, Sami Güner, Basın-Yayın Genel Müdürlüğü, Ajans-Türk, Türkiye: Cumhuriyetin 50. Yıl Kitabı, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, 1973.
↑ X. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994, p. 2947.)
↑ ¹ ² Ivan Sache, Presentation of the Sixteen Great Turkish Empires and their alleged flags Arxivləşdirilib 2021-03-04 at the Wayback Machine, Flags of the World, 4 July 2004; c.f. jpeg of the 1984 stamp series Arxivləşdirilib 2021-01-11 at the Wayback Machine. The flags were designed by Özbek in 1969. They are mostly imaginary, with the exception of the 1844 Ottoman flag, and arguably the wolf's head and the bow-and-arrow used as emblems for the Göktürk and the Seljuk states, respectively. Ekrem Buğra Ekinci, 16 TÜRK DEVLETİ Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 yıldız neyi ifade ediyor? Arxivləşdirilib 2020-06-30 at the Wayback Machine, 2 February 2015.
↑ ¹ ² Keçiören 39°58′41″ şm. e. 32°52′03″ ş. u.. Etimesgut Belediyesi kent meydanı için hazırlanan 16 Türk Büyüğü heykelleri. Arxivləşdirilib 2017-08-26 at the Wayback Machine Niğde’nin simgesi Türk Büyükleri heykelleri kaldırılıyor mu? Arxivləşdirilib 2021-02-24 at the Wayback Machine Türk devlet büyükleri Mamak'ta Arxivləşdirilib 2016-08-05 at the Wayback Machine Türk Büyükleri Anıtları Yenilendi (Nevşehir) Arxivləşdirilib 2021-02-24 at the Wayback Machine. "Pınarbaşı Turkishness Monument" (Pınarbaşı Türklük Anıtı, opened in 2000).
↑ On line history newspaper ( Arxivləşdirilib 2016-03-21 at the Wayback Machine)
↑ Central Eurasian Studies Review, Vol. 3, Central Eurasian Studies Society, 2004, p. 23
↑ Büyük Türk Devletleri Arxivləşdirilib 2020-08-20 at the Wayback Machine [1] Arxivləşdirilib 2022-02-07 at the Wayback Machine
↑ "Spear-carriers and chainmail warriors: Erdogan's palace welcome". Yahoo! News. 17 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2015.
↑ "'Duşakabinoğulları' istifa getirdi: O kıyafete 'bornoz' diyen dekan görevinden ayrıldı" (türk). Diken. 29 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. "Duşakabinoğulları 3 ay sürmüş!" (türk). Sözcü. 4 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. "Duşakabinoğullarını Dolmabahçe Sarayı'na getirdi" (türk). Birgün. 2016-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. The Takvim daily newspaper omitted a label for this particular costume (Western Hunnic Empire) by mistake; diken.com.tr Arxivləşdirilib 2020-03-01 at the Wayback Machine.

[3] Xaqanlıq

[1] H. Feridun Demokan, Contemporary Turkey: Geography, History, Economy, Art, Tourism, Demokan, 1978, p. 4. Necdet Evliyagil, Sami Güner, Basın-Yayın Genel Müdürlüğü, Ajans-Türk, Türkiye: Cumhuriyetin 50. Yıl Kitabı, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, 1973.

[2] X. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994, p. 2947.)

[flags-4] ¹ ² Ivan Sache, Presentation of the Sixteen Great Turkish Empires and their alleged flags Arxivləşdirilib 2021-03-04 at the Wayback Machine, Flags of the World, 4 July 2004; c.f. jpeg of the 1984 stamp series Arxivləşdirilib 2021-01-11 at the Wayback Machine. The flags were designed by Özbek in 1969. They are mostly imaginary, with the exception of the 1844 Ottoman flag, and arguably the wolf's head and the bow-and-arrow used as emblems for the Göktürk and the Seljuk states, respectively. Ekrem Buğra Ekinci, 16 TÜRK DEVLETİ Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 yıldız neyi ifade ediyor? Arxivləşdirilib 2020-06-30 at the Wayback Machine, 2 February 2015.

[statues-5] ¹ ² Keçiören 39°58′41″ şm. e. 32°52′03″ ş. u.. Etimesgut Belediyesi kent meydanı için hazırlanan 16 Türk Büyüğü heykelleri. Arxivləşdirilib 2017-08-26 at the Wayback Machine Niğde’nin simgesi Türk Büyükleri heykelleri kaldırılıyor mu? Arxivləşdirilib 2021-02-24 at the Wayback Machine Türk devlet büyükleri Mamak'ta Arxivləşdirilib 2016-08-05 at the Wayback Machine Türk Büyükleri Anıtları Yenilendi (Nevşehir) Arxivləşdirilib 2021-02-24 at the Wayback Machine. "Pınarbaşı Turkishness Monument" (Pınarbaşı Türklük Anıtı, opened in 2000).

[6] On line history newspaper ( Arxivləşdirilib 2016-03-21 at the Wayback Machine)

[CESR-7] Central Eurasian Studies Review, Vol. 3, Central Eurasian Studies Society, 2004, p. 23

[8] Büyük Türk Devletleri Arxivləşdirilib 2020-08-20 at the Wayback Machine [1] Arxivləşdirilib 2022-02-07 at the Wayback Machine

[9] "Spear-carriers and chainmail warriors: Erdogan's palace welcome". Yahoo! News. 17 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2015.

[10] "'Duşakabinoğulları' istifa getirdi: O kıyafete 'bornoz' diyen dekan görevinden ayrıldı" (türk). Diken. 29 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. "Duşakabinoğulları 3 ay sürmüş!" (türk). Sözcü. 4 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. "Duşakabinoğullarını Dolmabahçe Sarayı'na getirdi" (türk). Birgün. 2016-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2016. The Takvim daily newspaper omitted a label for this particular costume (Western Hunnic Empire) by mistake; diken.com.tr Arxivləşdirilib 2020-03-01 at the Wayback Machine.

[1]

[2]

[Qeyd 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]