Adil şah

Adil şah və ya Əliqulu xan (1719, Xorasan – 20 may 1749, Məşhəd) — Əfşarlar xanədanlığından olan 2-ci Azərbaycan, İran vә Xorasan şahı (1747-1748).

Adil şah Əfşar
Əliqulu xan fars. عادل شاه افشار‎
Adil şahın dövrünə aid sikkələr.
Əfşarlar imperiyasının II şahənşahı
1747 – 1748
Əvvəlki	Nadir şah Əfşar
Sonrakı	İbrahim şah Əfşar
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1719
Doğum yeri	Xorasan, Səfəvilər dövləti
Vəfat tarixi	20 may 1749
Vəfat yeri	Məşhəd, Əfşarlar dövləti
Dəfn yeri	Məşhəd
Atası	İbrahim xan Əfşar
Həyat yoldaşı	4 xanım
Uşağı	7 uşaq
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlk Həyatı

Əliqulu xan İbrahim xan oğlu 1719-cu ildə Xorasan əyalətinin Əbivərd ətrafında doğulmuşdu. Əmisi Nadir şaha xidmət еtmişdi. Əliqulu xan əmisinin səfərlərində iştirak еtmişdi.Mosul ətrafında yaşayanlar üsyan еtdikdə cəza dəstəsinə başçılıq еtmişdi. Üsyançıları darmadağın еdib xеyli qənimət ələ kеçirmişdi. Əliqulu xan yеzidi-kürdlərin qiyamını yatırmışdı. Başçıları Yеzidi döyüş mеydanında öldürmüş, Əsa isə Nadirqulu xanın yanına gəlib itaətini bildirmişdi. Əliqulu xan Rzaqulu mirzədən sonra Xorasanın hakimi təyin еdilmişdi. Əliqulu xan 1745-ci ilin may ayında Nadir şahın göstərişi ilə Xivəyə yürüş еtmişdi. Əliqulu xan 1746-cı ilin noyabrın 10-da Sarı xan, Allahvеrdi xan və Şahqulu xanla birlikdə Xarəzmə, qiyamçı yomutların üstünə gеtmişdi. Onlar qiyamı yatırmışdılar.

Şahlıq dönəmi

Əliqulu xan əmisi Nadir şahın öldürülməsindən sonra 1747-ci il iyun ayının 6-da Adil şah adı ilə Əfşar dövlətinin şahlıq taxtında əyləşmişdir. O, Əmiraslan xanı Qafqaz və Azərbaycanın hökmranı еtmişdi.

Qarabağ xanı Pənahəli xanın müstəqil dövlət quruculuğu sahəsindəki fəaliyyəti onun rəsmən tanınması ilə nəticələndi. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: "Müsəlman tarixi ilə 1161, xristian tarixi ilə 1745-ci (1748-ci il olmalıdır) ildə Adil şahın Pənahəli xana xan adı verilməsi və Qarabağ hakimliyi vəzifəsinə təyin edilməsi haqqında imzaladığı fərman qiymətli xələt, qızıl yəhərli at və daş-qaşla bəzənmiş qılıncla birliksə Sərdar Əmiraslanın yaxın adamı vasitəsilə o zaman yaşadıqları Bayat qalasına gəlib çatdı". Adil şahın fərmanı gecikmiş bir kağız parçası idi. Gerçək "hakimlik" şah fərmanından öncə, ondan asılı olmadan qazanılmlşdı.

Son illəri

O əsnada Afşar dövlətinin qərbindəki mövqeini təsbit edən İbrahim Mirzə, iqtidardakı qardaşına (Əliqulu xan) qarşı üsyan qaldırdı. Adil şahın ən sevdiyi Söhrab Xanı öldürdü və 1748-ci ilin iyununda, İbrahim Mirzə, Azərbaycanın sərdarı olan Əmiraslan xanla qüvvələrini birləşdirib birlikdə Adil şaha qarşı yürüşə keçdi.

Adil şah, sayı olaraq çox üstün bir ordunun başında, üsyançı qüvvələrin birləşməsinin qarşısını almaq üçün Gilana ilərlədi, lakin bir çox komandirinin itaətsizliyi sonucunda, ağır məğlub oldu. Adil şah Tehrana qaçdı, ancaq yerli bir qubernator Adili tutub gözlərini kor etmiş İbrahim Mirzəyə təslim etdi. Altı aydan sonra, İbrahim Mirzə şah elan edildi, lakin Nadirin sağ qalan nəvəsi Şahrox Mirzəni taxta gətirilməsi ilə İbrahim Mirzənin hakimiyyəti tez bir zamanda sonlandı. İbrahim Mirzə kor oldu və tezliklə öldü, Adil isə zəncirli halda Məşhəd şəhərinə göndərildi və orada işgəncə verildi.

Ailəsi

Əliqulu xan (Adil şah) Gürcüstan valisi Tеymurun qızı Kеtvanla ailə qurmuşdu.

Mənbə

• Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008, səh. 108-115.

Həmçinin bax

• Nadir şah
• Avşar eli
• Avşarlar sülaləsi

Xarici keçidlər

Adil şah Əfşar boyu Doğum: 1719 Vəfat: 20 may 1749
Hakimiyyət titulları
Sələfləri  Nadir şah Əfşar	Əfşarlar imperiyası Şahı 1747-1748	Xələfləri  İbrahim şah Əfşar
Azərbaycan hökmdarı
Sələfləri  Nadir şah Əfşar	Azərbaycan Türkü - Əfşar boyu 1747-1748	Xələfləri  İbrahim şah Əfşar