Afrodisiyalı Aleksandr
Afrodisialı Aleksandr (yun. Ἀλέξανδρος ὁ Ἀφροδισιεύς, II – III yüzilliklər) — Roma filosofu, peripatetik məktəbin ən görkəmli nümayəndələrindən biri. Aristotelin əsərlərinə şərhlər yazanlardan biri olmuşdur. O, həm də Aristotelin təlimini başqa məktəblərin nümayəndələrinin tənqidlərindən müdafiə edirdi. Buna görə də sonralar ona "Şəhrçi" adını vermişdirlər.
| Afrodisiyalı Aleksandr | |
|---|---|
| q.yun. Ἀλέξανδρος ὁ Ἀφροδισιεύς q.yun. Τίτος Αὐρήλιος Ἀλέξανδρος[1] | |
 | |
| Doğum tarixi | II əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | III əsr |
| Fəaliyyəti | filosof |
| Fəaliyyət illəri | 2. əsr–3. əsr |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəaliyyəti
redaktəAleksandrın məqsədi Aristoteli tanıtmaq, onun əsərlərindəki ziddiyyətləri ortadan qaldırmaq olmuşdur. Məlumdur ki o, Aristotelin "Metafizika", "Meteorologiya", "Topika", "Ruh haqqında", "Göy haqqında" kimi əsərlərinə ətraflı şərhlər yazmışdır. Onun bir çox əsərləri zamanımıza ərəb tərcümələri vasitəsilə gəlib çatmışdır. Çünki orta əsrlərdə ərəbdilli filosoflar Aristotelin və onun şərhçilərinin irsi ilə çox maraqlanmış və bu ənənəni davam etdirmişdirlər.[3]
Aleksandr öz şərhlərini özünəməxsus şəkildə verirdi. O, Aristotelin kitabından hansısa bir sətri olduğu kimi verdikdən sonra, onun altında böyük həcmli şərhini yazmış və sonra başqa sətrə keçirdi. Beləliklə, bütün kitab şərh olunurdu.
Aleksandr Aristoteli peripatetik ənənəyə dayanaraq şərh edən sonuncu şərhçi olmuşdur. Ondan sonra peripatetik məktəbin ardıcılları platonçularla qarışmışdırlar.
Aristotelin şərhçisi kimi tanınmış Aleksandrın özünə məxsus fikirləri də olmuşdur. Məsələn, "Tale haqqında" (yun. Перὶἐἱμαρμένης, lat. De fato) əsərində o tale, azadlıq və təsadüf anlayışları haqqında düşünmüşdür. Aleksandr taleyin hər şeyi həll etməsini iddia edən stoaçılarla razılaşmırdı. Onun fikrincə tale qanunauyğunluqdur, ancaq zərurət deyildir. Bu qanunauyğunluğun içində təsadüfə də yer vardır. Belə olmasaydı, onda insan fəaliyyətinin heç bir mənası olmazdı. İnsanın hərəkət və davranışlarının səbəbi elə o özüdür, hər şeyi taleyin üzərinə atmaq olmaz.[4]
Aleksandrın "Ruh haqqında" (yun. Περὶ Ψυχῆς, lat. De Anima) əsəri bir çox hallarda Aristotelin fikirlərini təkrarlayır. Onun fikrincə, ruh bədənin ondan ayrılmaz formasıdır. Ruhun bitkisel, duyğusal və düşüncəvi funksiyaları vardır. Düşünən ruhun özəlliyi mülahizə və təhlil etməkdir. Bunun vasitəsilə insan fikir irəli sürür və ya elmi araşdırma aparır. Eyni zamanda, iki çür ruh vardır: "imkanlı" (potensial) və "fail" (aktual). Birincisi doğuşdan təbiət tərəfindən verilir; o yazılmamış vərəqə bənzərdir. İkincisi isə sonradan qazanılan, məhz bu düşüncənin əsasını təşkil edir.[4]
Bu əsərin ikinci hissəsində "Düşüncə haqqında" (yun. Περὶ νοῦ) adlanan bölüm vardır. Orada Aleksandr düşüncənin nə olması haqqında düşünür. Onun fikrincə insanda üç növ düşüncə vardır. Birincisi, doğuluşdan var olur və o ən ibtidaisidir; ikincisini insan öz fəaliyyəti nəticəsində əldə edir; üçüncüsü isə insana əlavə olaraq daxil edilir. Onun vasitəsilə də düşünmə qabiliyyəti yaranır.
Mənbə
redaktə- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 156-157. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Həmçinin bax
redaktə- ↑ http://clas-lgpn2.classics.ox.ac.uk/id/V5b-1561.
- ↑ Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ Александр Афродисийский // Античная философия: Энциклопедический словарь Arxivləşdirilib 2021-01-24 at the Wayback Machine / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008.
- ↑ 1 2 Солопова М. А. Александр Афродисийский и его трактат "О смешении" в контексте истории комментаторской традиции аристотелизма Arxivləşdirilib 2018-05-08 at the Wayback Machine. М.: Наука, 2002, s. 187-188.