Vikipediya

Amazon yağış meşələri

Amazon yağış meşələri — nəm tropik həmişəyaşıl geniş yarpaqlı meşələrin geniş bir bölgəsi — demək olar ki, Amazon hövzəsini əhatə edən geniş, düz, düzənlikdə yerləşən dünyanın ən böyük tropik meşəsi[3]. Meşənin özü 5.5 milyon kvadrat kilometr ərazini tutur — planetdəki qalan tropik meşələrin ümumi sahəsinin yarısı. Doqquz ştatın ərazisini əhatə edir: (Braziliya, Peru, Kolumbiya, Venesuela, Ekvador, Boliviya, Qayana, Surinam, Fransa Qvianası)[4].Amazon meşələrində meşələrin qırılmasının əsas mənbələri insanların məskunlaşması və torpaqların genişləndirilməsidir. 2018-ci ilə qədər Amazon tropik meşələrinin təxminən 17%-i artıq məhv edilib. Alimlər göstərir ki, məhv edilmiş ərazi 20-25%-ə çatdıqda şərq, cənub və mərkəzi Amazon meşələrinin qeyri-meşə ekosistemlərinə və deqradasiyaya uğramış savannalara çevrilməsi üçün kritik həddə çatacaq.

Amazon yağış meşələri
Ümumi məlumatlar
Sahəsi
  • 6.700.000 km²[1]
Yerləşməsi
3°09′36″ c. e. 60°01′48″ q. u.HGYO
Ölkə
Amazon yağış meşələri xəritədə
Amazon yağış meşələri
Amazon yağış meşələri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Amazon hövzəsi xəritəsi

1991-2000-ci illər arasında Amazonda itirilmiş ümumi meşə sahəsi 415.000 km²-dən 587.000 km²-ə qədər artdı və itirilmiş meşənin çox hissəsi mal-qara üçün otlaq sahəsinə (rançoya) çevrildi. Amazonda əvvəllər meşə ilə örtülmüş torpaqların 70 faizi və 1970-ci ildən bəri meşələri qırılmış ərazilərin 91 faizi heyvandarlıq otlaqları üçün istifadə edilmişdir.

Ətraf mühit müdafiəçiləri Braziliya prezidenti Jair Bolsonaro-nu qeyri-qanuni ağac kəsənləri, mədənçiləri və torpaq möhtəkirlərini regionun iqtisadi inkişafı naminə meşələri təmizləməyə təşviq etməkdə məsuliyyət daşıyırlar. Bolsonaro, digər tərəfdən, bölgəni yoxsulluqdan çıxarmaq üçün qorunan ehtiyatlarda mədənçilik və əkinçiliyin təşviq edilməsini müdafiə edir.

Biomüxtəliflik

redaktə

Cənubi Amerikanın tropik meşələri (Selva) ən böyük biomüxtəlifliyə malikdir. Oradakı heyvan və bitkilərin müxtəlifliyi Afrika və Asiyanın tropik meşələrindən daha çoxdur. Təsvir olunan hər onuncu heyvan və ya bitki növü Amazon meşələrində yayğındır. Burada ən azı 40.000 bitki növü, 3.000 balıq növü, 1.294 quş növü, 427 məməli növü, 428 amfibi növü, 378 sürünən növü və 96.660–128.843 müxtəlif onurğasız növ izah edilmişdir[5].

16 min ağac növü də daxil olmaqla, Yer üzündə ən böyük bitki növünə sahibdir.

Bölgədəki bütün ağacların demək olar ki yarısı "çox dominant" 227 növə aiddir, bunların çoxu yerli sakinlər tərəfindən yemək üçün istifadə olunur[6]. Ən azı 8000 il əvvəl Amazonda insanlar vəhşi bitkiləri kəsib xurma və meyvə bitkiləri əkirdilər, bunu məhsuldar süni torpaq sahələri ("terra preta" və ya "qara torpaq") göstərir. Amazonun 3348 arxeoloji sahəsinin yaxınlığında, meşələrin növ tərkibi digər yerlərə nisbətən daha çox evcilləşdirilmiş növlər ehtiva edir. Boliviyada Amazon meşələrinin bəzi bölgələrində mədəni mənşəli növlərin sayı 61 %-ə çatır[7]. Terra preta torpaqları ətrafdakı meşələrin təbii torpaqlarından daha məhsuldardır və nəmi daha yaxşı saxlayır, daha yüksək bitki biomüxtəlifliyinə, daha zəngin floristik tərkibə, daha çox quru bitki biokütləsinə sahibdirlər[8].

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ http://wwf.panda.org/?270437/Living-Amazon-Report-2016.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 http://wwf.panda.org/knowledge_hub/where_we_work/amazon/.
  3. ↑ "WNF: Places: Amazon". 13 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 June 2016.
  4. ↑ "WWF — About the Amazon". 2019-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-10.
  5. ↑ "Field Museum scientists estimate 16,000 tree species in the Amazon". Field Museum. 2013-10-17. 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-18.
  6. ↑ Hyperdominance in the Amazonian Tree Flora Arxivləşdirilib 2020-06-09 at the Wayback Machine, 18 Oct 2013
  7. ↑ Hundreds of years later, plants domesticated by ancient civilizations still dominate in the Amazon Arxivləşdirilib 2020-06-21 at the Wayback Machine 2, 2017
  8. ↑ "Inside the Amazon". 7 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2020.

Ədəbiyyat

redaktə

Populyar ədəbiyyat

redaktə
  • Бейтс Генри. Натуралист на реке Амазонке. Рассказ о тропических картинах природы, о нравах животных, о жизни бразильцев и индейцев и о путевых приключениях автора во время его одиннадцатилетних странствий / Пер. с англ. И. М. Шенброта. — М.: Географгиз, 1958. — 430 с.: ил.
  • Биокка Этторе. Яноама / Пер. Л. А. Вершинина. — М.: Мысль, 1972. — 206 с.: ил. — Серия "Путешествия. Приключения. Поиск".
  • Гэппи Николас. В стране Ваи-Ваи. Через леса к северу от Амазонки / Пер. с англ. Л. Л. Жданова. — М.: Географгиз, 1961. — 344 с.: ил. — Серия "Рассказы о природе".
  • Кауэлл Адриан. В сердце леса / Пер. с англ. Н. Высоцкой и В. Эпштейна. — М.: Мысль, 1964. — 230 с.: ил. — Серия "Рассказы о природе".
  • Кучиньский Мачей. Сельва / Пер. с польск. Д. С. Гальпериной. — М.: Мысль, 1977. — 144 с.: ил.
  • Рондьер Пьер. От Копакабаны до Амазонки (Бразилия сегодня) / Пер. с франц. М. И. Беленького. — М.: Мысль, 1967. — 276 с.: ил. — Серия "Путешествия. Приключения. Поиск".
  • Смит Антони. Мату-Гросу. Последняя девственная земля / Пер. с англ. В. В. Новикова. — М.: Мысль, 1977. — 174 с.: ил.
  • Фесуненко И. С. Пост Леонардо. — М.: Молодая гвардия, 1975. — 224 с.: ил. — Серия "Бригантина".
  • Фидлер Аркадий. Рыбы поют в Укаяли. — М.: Географгиз, 1963. — 240 с.: ил. — Серия "Рассказы о природе".
  • Фосетт Перси. Неоконченное путешествие. В поисках древних цивилизаций / Пер. с англ. С. С. Серпинского. — СПб.: Амфора, 2014. — 448 с.: ил. — Серия "Тайны истории".

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Amazon_yağış_meşələri&oldid=7509137"