Peru

Peru (İspanca: Perú, Quechua dili: Piruw, Aymara dili: Piruw) və ya rəsmi adı Peru Respublikası (İspanca: República del Perú, Quechua: Piruw Republika, Aymara: Piruw Suyu) — Cənubi Amerikanın qərbində bir ölkədir. Şimalda Ekvador və Kolumbiya, şərqdə Braziliya, cənub-şərqdə Boliviya, cənubda Çili və qərbdə Sakit okeanla məhduddur.

Peru
República del Perú  (İspan)
Bayraq Gerb[d]
"Firme y feliz por la unión"  (İspan) "Birlik üçün hazır və xoşbəxt"
Tarixi
• Müstəqilliyin elan olunması	28 iyul 1821-ci il
• Müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi	9 dekabr 1824-cü il
• Tanınması	14 avqust 1879-cu il
Rəsmi dilləri	ispan dili, Aymara dili, Keçua dilləri
Paytaxt	Lima
İdarəetmə forması	Unitar prezident respublikası
Prezident	Dina Boluarte
Vitse-prezident	vacant
Baş nazir	Gustavo Adrianzén
Sahəsi	Dünyada 19-cu
• Ümumi	1,285,216 km²
• Su sahəsi (%)	0.41
Əhalisi
• Əhali	▲ 33,105,273 nəfər (41-ci)
• Siyahıyaalma (2017)	31,237,385 nəf.
• Sıxlıq	23 nəf./km² (198-ci)
• Ümumi	223.717.791.483 $, 242.631.549.613 $
ÜDM (AQP)
• Ümumi	▲ $487.417 milyard dollar  (36-cı)
• Adambaşına	▲ $14,252 dollar  (85-ci)
ÜDM (nominal)
• Ümumi (2019)	▲ $239.218 billion dollar  (41-ci)
• Adambaşına	▲ $7,118 dollar  (80-ci)
İİİ (2018)	0.759 (artış; 82-ci)
Demonim	Perulu
Valyuta	Nuevo sol
İnternet domeni	.pe
ISO kodu	PE
BOK kodu	PER
Telefon kodu	+51
Saat qurşaqları	UTC−05:00
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiya

Peru Respublikası Cənubi Amerikada yerləşən, zəngin mədəni və coğrafi müxtəlifliyi ilə tanınan bir ölkədir. Ölkə, And dağlarının möhtəşəm silsilələri ilə əhatə olunmuşdur. Bu dağların zirvələrindən qaynaqlanan çaylar Sakit okeanına tökülür və ya Amazon yağış meşələrindən keçərək Atlantik okeanına axır. Bu bölgələrdə qədim sivilizasiyalar yaranmış və onların zəngin arxeoloji irsləri, xüsusilə də inka xalqı diqqət çəkir.

İspan fəthi zamanı bir qrup ispan əsgəri macəra axtarışı və zəngin bir imperatoriya haqqında eşitdikləri hekayələr ilə bu torpaqlara gəlmişdir. Bu qarşılaşma İnka İmperiyasının fəthi və daha sonra Peru vitse-kralığının yaranmasına səbəb olmuşdur. Peru vitse-kralığı İspaniya imperiyasının Amerikadakı mühüm inzibati və iqtisadi mərkəzi olmuşdur.

Müasir Peru İspaniyadan müstəqillik qazandıqdan sonra respublika kimi qurulmuşdur. Ölkənin ərazisi 1.285.216 km²-dir. Şimalda Ekvador və Kolombiya, şərqdə Braziliya və Boliviya, cənubda Çili və qərbdə Sakit okeanı ilə həmsərhəddir. Peru əhalisi 24 milyondan çoxdur və ölkədə əsasən ispan, keçua, aimara və digər yerli dillər danışılır.

Ölkənin əsas şəhərləri arasında paytaxt Lima, Arequipa, Truxillo, Çiklayo, Huankayyo, Piura, Kusko və Çimbotu göstərmək olar. Peru 24 departament və bir konstitusiya vilayətinə bölünmüşdür. 1988-ci ildə xalq səsverməsi ilə 12 regional hökumət yaradılması istiqamətində regionalizasiya prosesi başlanmışdır. Lakin bu proses 1997-ci ildə qəbul edilmiş decentralizasiya qanunu ilə dayandırılmış və vətəndaş təşəbbüsü ilə yeni regionların tədricən yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.

Təbii bölgələr

Peru dəyişik iqlim bölgələrinə malikdir.

• Sahil bölgələr– Ölkənin təxminən % 11i
• Dağlıq bölgələr – təxminən %15
• Meşəlik və meşə ilə örtülü dağlıq ərazilər – təxminən % 64

Sahil bölgələr

Peru Costa'da Ica

Costa Humboldt Axıntısının təsiri altında olub, əkinçiliyin yalnız Andlardan gələn çaylar boyunca və çay vahələrində mümkün olduğu, geniş ölçüdə bir sahil çölüdür. Perunun cənubunda, Çili sərhədində dünyanın ən quraq səhrası olan Atakama səhrası başlayır.

Limanın şimalında yağıntının miqdarı bir az artar ki beləliklə əkinçilik imkanı çay vahələrinin xaricində də mümkün olar. İstilik qışda 12 °C və yazda 35 °C olar. Limanın yanında sahildəki böyük şəhərlər (şimaldan cənuba) Tumbes, Sullana, Piura, Chiclayo, Trujillo, Chimbote, Huaral, Pisco, Ica, Naz tərəfindəndir.

Dağlıq ərazilər

Sierra, Kusko şəhəri yaxınlığında

Ensiz sahil bölgəsinin ardında Sierra başlayır. Bura, uzun vadilərlə kəsilməyə uğrayan (isp. callejón və ya valle) Andların çox sayda dağ sırasından meydana gələr. Bütün Andlar bölgəsində tipik olan, dərin seqmentli vadilər (Kanyonlar) və dağ zəncirlərində böyük çaylarla ibarət olann Kordiliyerin şərq və qərb yaxasındakı aralıqdır (isp:Pongo).

Andlardakı tipik iqlim, özünü mərkəzi bölgə Ancashda göstərər. Qərbdən şərqə "Qra Kordiliyer" 'ini (Cordillera Negra, təxminən 5.000 m qədər) Callejón də Huaylas (3.000 m ətrafında) izləyər. Sonrakı dağ sırası "Ağ Kordiliyer" 'dir (Cordillera Blanca). Burada Perunun ən yüksək dağı Huascarán (6.768 m) yerləşir. Şərq istiqamətinə davam edərək Callejón də Conchucos uzanar (Amazonların bir qaynaq çayı olan Marañón ilə birgə). Sonrasında digər dağ zəncirləri ilə davam edər. Ən yüksək dağlar, Nevado Huascarán (6.768 m), Yerupajá (6.634 m), Coropuna (6.425 m), Ampato (6.310 m), Chachani (6.075 m) və yanardağ Misdir (5.822 m).

Ölkənin şimalında Andlar qar xəttinə çatmaz və bitki örtüyü çox zənginkən (Páramo İqlim Zonu), orta bölgələrdə azalır, qismən geniş vadilər və davamlı qar və buzlaqlarla qablı yüksək dağlar olaraq göstərər. Perunun orta cənubunda (Paytaxt Limanın paralelindən etibarən) təbiət özünü 3.000 və 4.000 metr aralığında təpəlik olaraq göstərər. 5000 mdən yüksək diqqət çəkici zirvəsi qarlı dağ sayı azdır.

Bu paraleldən cənuba doğru, qismən aktiv olan vulkan Ubinas yerləşir, bərabərində daha az hündürlü olan dağ sıraları və bunların arasında qalan təpəlik yüksək plato görünüşünə sahib And Dağları zəncirləri, qüvvətli ölçüdə yayılam göstərər. Ölkənin cənubunda (Arequipa, Puno, Moquegua və Tacna Bölgələrində) xüsusilə yüksək platonun müəyyən ölçüdə düz qisimi özünü göstərər. Burafa, tipik görünüşünü Titikaka Gölü ətrafında alan, Altiplano adı verilən plato meydana gələr.

Ortalama illik istilik dərəcəsi 3.300 m yüksəklikdə 11 °C'dir. Bəzən, yağış baxımından kasıb bölgələrdə Oktyabrdan Aprelə qədər qüvvətli yağmurlar gözlənilə bilər. Bu bölgədəki böyük şəhərlər (şimaldan cənuba) Cajamarca, Huaraz, Cerro da Pasco, Huancayo, Ayacucho, Cusco, Puno və Arequipadır. Cusco yaxınlarında əfsanəvi İnk şəhər xarabası Machu Picchu yerləşir.

Meşəliklər

Selva, Puerto Maldonado

Andların şərqində Yağışlı Meşələr bölgəsi "Selva" başlayır. İstilik fərqliliklərinin az olduğu bölgələrdə illik ortalama istilik təxminən 26 °C olub, illik yağmur miqdarı 3.800 mmə çatar. Burada, Braziliyaya doğru Amazon Hövzəsindən axan Amazonların digər qaynaq çayları başlayır. Peru, yağış meşələri çox sıxdir. And Dağlarından çıxaraq geniş qıvrımlarla Amazonlara axan çaylar, meşə dərinliklərindən keçən tək nəqliyyat vasitələridir.

Bu bölgənin böyük və turizm üçün əhəmiyyətli olan şəhərləri Iquitos və Puerto Maldonadodur. Iquitosa Limadan quru yolu ilə çatmaq mümkün deyil, nəqliyyat təyyarə ya da gəmilərlə olar. Puerto Maldonadoya təyyarə (1 ½ saat Lima; ½ saat Cuzco), gəmi ya da quru vasitəsiylə çatıla bilər. Bölgədəki digər böyük şəhərlər (şimaldan cənuba) Tarapoto, Tingo María və Pucallpadır.

Axar suları

Perunun əhəmiyyətli çayları Amazon Çayı və onun qolları olan çaylar Río Apurímac, Río Urubamba, Río Ucayali və Río Marañón ilə Amazonun yan qolları olan Napo, Putumayo və Huallagadır. Perunun ən böyük və ən əhəmiyyətli gölləri isə And Dağları arasındakı Titikaka Gölü ilə Lago Junín'dir.

Flora və fauna

Perunun florası çox dəyişkəndir. Quraq və qumlu sahil düzənliklərdə yalnız az miqdar otlar və kollar böyüyər. Buna qarşı rütubətli meşələri bölgəsində böyük bir bitki bolluğu var. Bu bitki örtüyünün başlıca nümayəndələri kauçuk, təsbeh ağacları, vanil bitkiləridir. Yüksək dağlıq seqmentdə təbiətdən aslı olaraq səbəbiylə az bitki müxtəlifliyi mövcuddur. Burada başlıca olaraq, kaktuslar, mesquiteler kimi quraq bölgə bitkiləri (Xerophyt) vardır.

Perunun heyvan dünyası da eyni şəkildə florası kimi çox müxtəliflik təqdim edər. Sahil düzlüklərində və sahil önlərindəki adaların sahillərində qağayılar, əqrəblər, və pinqvinlər yaşayır. Perunun sahil sularında başlıca olaraq sardalyalar, istakozlar, və uskumrular var. Şərqdə bərəkətli bölgələrdəki heyvanlar məsələn armadillo, timsahlar, yaquarlar, pumalar və flamingolardır. Perunun milli heyvanı And qaya xoruzu (Rupicola peruviana) Manu Miili Parkında qorunur.

Şəhərlər

Peru, 26 hissəyə (Departamentos), 195 əyalətə (Provincias) və 1.828 məntəqəya (Distritos) ayrılmışdır. Ölkənin 2002-ci ildəki regionallaşmasından bəri departamentolar, seçili orqanları olan avtonom administrativ vahidlərdir. Ölkə ərazisindəki ilk regional seçkilər noyabr 2002 tarixində reallaşmışdır. Ölkənin bölgələrə (Regiones) ayrılması da planlanmış olmaqla birlikdə, 30 oktyabr 2005 tarixindəki referendumda, 16 depertamentonun xalqının % 78i 5 bölgədə (Norte, Nor Centro Oriente, Ica-Huancavelica-Ayacucho, Cusco-Apurímac və Arequipa-Puno-Tacna) bir yerə gəlməyə qarşı olduğunu bəyan etmişdir.

Bölgələr

1. – Amazonas
2. – Ancash
3. – Apurimac
4. – Arequipa
5. – Ayacucho
6. – Cajamarca
7. – Callao
8. – Cusco
9. – Huancavelica
10. – Huanuco
11. – Ica
12. – Junín
13. – La Libertad
14. – Lambayeque
15. – Lima
16. – Loreto
17. – Madre də Dios
18. – Moquegua
19. – Pasco
20. – Piura
21. – Puno
22. – San Martın
23. – Tacna
24. – Tumbes
25. – Ukayaliç

Perunun böyük şəhərləri bunlardır: Lima (7.363.069 nüf.), Trujillo (861.044), Arequipa (860.000), Callao (824.329), Chiclayo (634.600) və Iquitos (400.000).

Əhali

Limada məktəbliləri

And dağlarında milli geyimdə qadın.

Peru, Bolivya və Guatemalanın yanında əhali əksəriyyəti qırmızıdərili xalqın olduğu üç ölkədən biridir. Əhalinin yüzdə 45i qırmızıdərili mənşəlidir. Bunlar ağırlıqlı olaraq Quechua (% 40) və Aymará (% 5) danışan xalqlara aiddir. % 37 mələz olan xalqın, % 15 qədəri Avropa mənşəli, geri qalan % 3 isə qismən Afrika qismən isə Asiya mənşəlidir.

Çöl seqmentdən qaçış ilə ibarət olan/yaranan və nüfüsun təxminən üçdə birinin sıxlaşdığı paytaxta olan, yüksək ədəddəki köç, bərabərində böyük ictimai problemlər gətirər. Yerli xalqın xatiri sayılar bir kəsmi Limada, yoxsulluq sərhədinin altında ya da sahilində yaşar. Etnik mədəniyyətlərin ziddlikləri və sosyo-politik bərabərsizlik səbəbiylə, xalqın qeyri-kafi dolanışıq və təmin şərtləri meydana gəlir. Bunu, təməl ehtiyac maddələrinin idxalatı və kurs xərcləmələri izləyər.

İki yarım milyon Perulu davamlı olaraq immiqrant vəziyyətdə başda ABŞ, Avropa və Yaponiya olmaq üzrə xaricdə yaşayır.

Tarixi

Nazka rəsimləri.

Peru min illər boyunca Pre-İnka mədəniyyətinə sahib olan bir ölkədir. İlk köç edən məskunlaşmaçılar, e. ə. 20.000 ilə 10.000 illərinə qədər bugünkü Perunun olduğu bölgəyə gəlmişlər. e. ə. 4000 illərində tarla qərargaha və heyvan yetişdirməyə başlarlar. Bu gün hələ də daha ayırt edilə bilən ən köhnə mədəniyyət, e.ə. 800 ilə e.ə. 300 illərinə qədər var olmuş olan Chavín də Huántar'dır. Titikaka gölü ətrafında e. ə. 1. əsrdən itbaren b. e.-nın 1000-ci ilinə qədər Tiahuanaco mədəniyyəti meydana gələr. Sahildə, And çaylarının sulak sahələrində b. e.-nın ilk minilliyində Lambayeque Bölgəsi ətrafında Mochica kimi fərqli mədəniyyətlər meydana gələr. İnk Krallığından əvvəl, inkişaf etmiş şəhər mədəniyyəti olan Chimú'nun paytaxtı Chanchan idi

Qədim İnk şəhəriMaçu Pikçu

İnk Krallığı 1200-cü illərdə meydana gələr və 1532`ə qədər bugünkü Kolumbiya, Ekvador, Peru, Boliviya, Argentina və Çilinin böyük qisimini əhatə edirdi. Perunun yüksək platosunda olan Cusco şəhəri İnk Krallığının paytaxtıdır. İspanlar 1532`dən etibarən bu ölkəni fəth edərlər və İspaniya Krallığı adına Peru Qubernatorluğunu qurarlarlar ki bu qubernatorluq, zirvəsinə çatdığında bugünkünə Panamadan, qitənin ən cənub nöqtəsinə qədər çatmışdır. 1821-ci ildə də Peru İstiqlal müharibəsi nəticəsində ölkə José de San Martín və Simón Bolívar tərəfindən qurtarılar və müstəqilliyini qazanar. Bununla birlikdə üsyanlar və vətəndaş müharibələri müasir bir dövlətin inkişafına mane olarlar. Bugünkü Peru milli gerbi 25 fevral 1825də milli konqresin qanunuyla qəbul edilir. Şəkili parlamentar José Gregorio aiddir. 1836-cı ildə Boliviya ilə müştərək dövlət olan Boliviya-Peru Konfederasiyasını yaradırlar. Qonşu dövlətlərin bu birliyə qısqanc münasibəti 1836–1839-cu illərdə Boliviya-Peru Konfederasiyasına qarşı müharibə ilə nəticələnir. Hansı ki müharibənin nəticəsində konfederasiya mövcudluğu qoruyub saxlıya bilmir. 1879-cu ildə Tarapaca ətrafında Şili və Peru arasındakı dəniz müharibəsi

Jose de San Martinin müstəqillik bəyanatı 28 iyul, 1821-ci il Lima, Peru.

1879-cu ildə Güherçile Döyüşü partlaq verər. Şili və Bolivya müstəqilliklərini elan etdikləri zamandan bəri Antofaqasta üzərində mübahisə/müzakirə halındadırlar. Peru mübahisə/müzakirəli bölgədə çox sayda guano və mədən şirkətinə malikdir. Bolivya Peruya birlik olma halında Antofagastada iqtisadi imtiyazlar təklif edər. Ayrıca Peru, İspan qubernatorluğunun kolonyal zamanında götürdüyü siyasi və iqtisadi prioritetli mövqesinin, Cənub Pasifikdə Şili tərəfindən təhlükədə olduğunu görməkdədir.

1874-cü ildə Şiliyə qarşı Bolivya ilə birgə gizli bir pakt qurular. Bu pakt yenə də Çilinin zəfərinə maneə ola bilməz. Bolivya itirilən çox saydakı müharibədən sonra 1880-ci ildə döyüşdən çəkilər və Antofagasta Bölgəsi üzərindəki haqq iddiasından tamamilə imtina edər. Çili bu vaxt şimala doğru irəliləyərək Peru bölgəsi Tarapacá'a girmiş və Peruya atəşkəs və barış andlaşması təklif etmişdir. Peru yenə də Tarapacá'yı Şiliyə buraxmağı rədd edər. Çili izləyən illərdə yeni bir döyüş başladaraq, 1881də Peru ordularını korladıqdan sonra Paytaxt Limaya girər. Rəsmi hökumət ləğv edilərək, Çilili General Patricio Lynch ölkə qubernatoru olaraq təyin edilər. Bununla birlikdə, Miguel Iglesias və Andres Caceres kimi bəzi Perulu generallar xilas olaraq; Şərq və Şimal Sierrada, müvəffəqiyyəti şübhəli mütəşəkkil bir partizan döyüşü icra etməyə çalışarlar. Caceres son bir qurtuluş mübarizəsində ol/tapılmaq üçün iyul 1883-də 1500 şəxsiyyət konvansiyonel bir bölük qərargahı bacarar. Şübhəsiz Şilili Polkovnik Alejandro Gorostiaga Huamachuco Müharibəsidə son ümidləri yuyar. Saveş qəti olaraq itirilmişdir. oktyabr 1883-də Ancon Andlaşması ilə döyüşə son verilərək Tarapaca və Tacna Şiliyə buraxılar və Şili Ordusu Perudan çəkilər. Peru tarixi boyu sərhəd anlaşmazlıqları səbəbindən qonşu dövlətlərlə müharibə aparıb . Bunlardan 1-ci Kolumbiya və Peru müharibəsi , 2-ci Kolumbiya və Peru müharibəsi, Peru Ekvador , Pakuişa, Alto-Senepa kimi müharibələri göstərmək olar 1968-ci ildə Juan Velasco Alvarado altındakı bir əsgəri cunta qansız bir zərbə ilə hökuməti götürərək, torpaq və iqtisadi islahatlarla ictimai bir sistem gətirməyə işlə/çalışar. General Velasco 1975də General Francisco Morales Bermúdez tərəfindən salınarılaraq, yenidən təşəbbüskar yanlısı bir istiqamət izləniyər. 1980də, 1968-ci ildə salınan Fernando Belaúnde Terry seçilmiş başçı olaraq rəhbərliyi götürər və yenidən iqtidara gəlir. Terry, devletleştirlen şirkətləri təkrar xüsusi təşəbbüsə təhvil verər.

1980-ci illərdə sol yanlısı partizan təşkilatı İşıqlıq Yol ("Sendero Luminoso") hökumətə qarşı silahlı bir döyüş başladar. Hər iki tərəf də, vətəndaş xalqa/halqa qarşı öz tərəflərinə intizama etmək üçün, mərhəmətsiz bir hərəkat icra edər. İşıqlıq Yolun fəaliyyətləri 1990-cı illərə qədər davam edər. Ölkənin digər sol partizan hərəkəti Movimiento Revolucionario Túpac Amaru vətəndaş xalqa/halqa qarşı şiddəti

Siyasəti

Dövlətin prioritetli maraq sahəs(n)i ölkə təhlükəsizliyinin müdafiə olunması, xalqın təhlükəsizlik təhdidinin qorunması və ümumi rifahın təsis edilməsidir. Bununla birlikdə xarici iqtisadi müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq, siyasi, ictimai və iqtisadi problemlər mövcuddur. Mədəniyyət

Mədəni həyatı az sayda böyük şəhərdə sıxlaşmış olub, bunların başında paytaxt Lima gəlir. Bu gün mədəni quruluşun geniş sahəsində, İspan işğalçıların gətirmiş olduğu mədəniyyətin və onların təmsil etdiyi dinin izləri vardır.

Din

Pre-Kolombiyan zamanından qalma bir çox dini ənənə Peruda hələ də yaşayır, bu ənənələr başda çöl bölgələrdə olmaq üzrə yaşadırlar. Düzənlik ərazidə yaşayanların böyük hissəsinin mənşəyi təbiət dinlərindən gəlir. Qaz və neft firmalarının varlıqları səbəbindən gedərək artan mədəniyyət, bu insanları qaçınılmaz olaraq köhnə dinləri və mədəniyyətlərinin bərəkəti arasında ikiləmdə buraxar.

Peru xalqının təxminən % 90 ilə % 95 qədəri katolikdir. Bu, İspan işğalçılarının missioner işlərinin (qismən məcbur etmə ilə) və müstəqillikdən sonra yenə Perunun ABŞın Almaniyanın missioner qruplarının, icra etdiyi işlərin nəticəsidir. Katolik xristian ənənələr, xristianlıq əvvəli dövrün köhnə ənənələri ilə qarışmışdır (Syncretizm). Bu vəziyyət xüsusilə dini bayramlarda özünü göstərər.

Bir çox Latın Amerika ölkəsində olduğu kimi Peruda da son bir neçə ildir, evangelik və karizmatik kilsələr və yeddinci-Gün Adventistleri, Assemblies of God, Yehovanın Şahidləri və Mormonlar kimi inanc camaatları yaşamaqdadır. Bunlar mali olaraq qismən ABŞ tərəfindən dəstəkləniyərlər. Aktiv olaraq işlə/çalışan bu camaatlar bəzən aqresiv olaraq üzv qazanma kampaniyası icra edərlər.

Mədəniyyəti

Ədəbiyyat: Ozan César Vallejo (1892–1938)

Təxminən Peru ədəbiyyatının ən köhnə əsəri Ollantaydır. Bu əsər bir drama olub, İnklərdən gəlmiş və Quechua Dilində yazılmışdır.

Ricardo Palma 19-cu əsrdə, fantastika və hekayələrin canlandırıldığı bir ədəbiyyat növlərə ayırması olan Tradicionesi ortaya qoymuşdur. Clorinda Matto da Turnerin romanlarında ən başda İnk mədəniyyətinin izləri görünür. Şair César Vallejo 20. əsrdə alışılmışın xaricində əsərlər yazmışdır. Vallejonun xüsusilə ilk olaraq 1922-ci ildə nəşr olunan Trilce adlı əsəri məşhurdur. 20. əsrin digər əhəmiyyətli Perulu yazıçıları José María Arguedas, Julio Ramón Ribeyro, Manual Scorza, Sergio Bambaren, Alfredo Bryce Echenique və Mario Vargas Llosadır.

Musiqi: Musiqi Peru mədəniyyətinin önəmli bir parçasıdır. Quena (And flütü olaraq da adlandırılar)), Panflüt (Zampoña və ya Sicu), Cajón və klassik gitara çox məşhurdur.

Perunun ən məşhur parçası Əl Condor Pasa bir Daniel Alomía Robles bəstəsi olub (1913), aralarında Simon and Garfunkelinkinin də olduğu çox sayda cover versiyaları sayəsində dünya səviyyəsində sevilmişdir. Perunun şimal sahilində Marinera rəqsi məşhurdur. Ənənəvi musiqi növlərinin yanında rok musiqis(n)i də 50li illərdən bəri çox məşhurdur. Líbido, Peru Pop/Rockbandı üçün bir nümunə təşkil edər. Bu an ən sevilən Peru metal/Grunge/Punk/Rock qrupları Ni Voz Ni Voto, Por Həblər, Leuzemia və La Saritadır.

Ən məşhur musiqiçilər və müğənnilər nümunə olaraq Juan Diyeqo Florez, Yma Sumac, Susanna Baca, Chabuca Granda, Lucha Reyes, Cantos deş Pueblo, Raúl García Zarate, Sonuya Morales, Evə Ayllón və Zambo Caverodur.

Film:20-ci və 30-cu illərdə Ricardo Villarán kimi rejissorlar tərəfindən bir neçə qısa və qara-ağ film yaradılmış, amma bu filmlər ölkə xaricində ümumiyyətlə tamaşaçı tapa bilməmişdir. 20-ci əsrin geri qalanında Peru filmləri çox az diqqət çəkirlər.

Francisco José Lombardi, Perunun ən əhəmiyyətli müasir film rejissoru olaraq qəbul edilir. 1991də drama filmi Lima üzərində səma ilə Goya mükafatını qazanar. Onun ədəbi filmi Nömrə se lo digas a nadie, beynəlxalq film festivallarında müvəffəqiyyətli olar. Werner Herzogun filmləri Fitzcarraldo və Aguirre, deyər Zorn Gottes, Peruda çəkilmişdir.

Mətbəxi – Pisco

Peru mətbəxi tam mənasıyla çox istiqamətli olaraq qəbul edilir. Sahil, plato və rütubətli meşələri arasındakı coğrafi fərqliliklər və buna bağlı Perunun Pre-Kolombiyan sakinlərinin bəslənmə ənənələri, İspan zəbtçilərin qismən Ərəblərin təsiri mətbəxləriylə birləşir. 19-cu əsrin ortalarında Çinli immiqrantlar səbəbindən, xüsusi bir çin-Peru mətbəxi meydana gələdi (Chifa). Qara kölələrdən Afrika elementləri də Peru mətbəxinə gətirilər.

Tipik yeməkləri bunlardır.

• Ceviche (təzə çiy balıq və ya dəniz məhsullarından bir yemək. Nadir olaraq ətdən edilərək, limon suyu və turş soğan ilə marine edilərək xidmət edilər.)
• Anticucho (şişdə qızartma mal ürəyi)
• Arroz con Pollo (toyuqlu plov) və Arroz con Pato (ördəkli plov)
• Ají də gallina (yüngül ağrılı, kremli Chili-soslu toyuq əti)
• Rocoto Relleno (mal əti ilə doldurulumuş paprika bibəri)
• Estofado (et/ət, kartof, misir və kök ilə edilən acı/ağrılı pendir-paprika souslu güveç.)
• Papa a la huancaina (ağrılı pendir souslu kartof dilimləri)
• Carapulcra (qurudulmuş kartof və ətdən güveç)
• Albondigas (et/ət topları)
• Pachamanca (Quechua "güveç", torpaq güveçte hazırlanmış et/ət və tərəvəz)
• Chicharrón də Chancho (qalın yağ dərisi olan qovrulmuş donuz əti)
• Lomo Saltado (soğan və paprika ilə qızardılmış mal dilimləri)
• Chupe də Camarones (krevet, kartof və tərəvəzli şorba)
• Çubuq a la Criolla (ölkəyə xas et/ət parçalı makaron şorbası)
• Tacacho (donuz yağı və qaynadılmış banandan edilmiş küftə)
• Choclo con queso (qaynadılmış, pendirli misir qoçanı)
• Cuy Chactado (qızardılmış hintdomuzu)

Perunun ən məşhur spirtli içkisi Pisco bir brendi olub, Pisco Sour və Perú Funt kimi kokteyllərin əsasını təçkil edir. Peruda digər sevilən içkilər Chicha, Chicha Morada və Inca Koladır.

Yerli bayramlar

Señor de los Milagros

• 1 Yanvar: Yeni il
• fevral/Mart Karnaval (hər Bazar)
• mart/Aprel: Pasxa
• 1 May Deyə də los Trabajadores (İşçi Bayramı)
• may/İyun Deyə deş Corpus (Katolik yortusu)
• 14 İyun Deyə də los Campesinos (Cütçü Bayramı)
• 29 İyun: Əziz Peter və Paul (El Día də San Pedro y San Pablo)
• 28 İyul: Müstəqillik Günü
• 29 İyul: Milli Bayram
• 15 Avqust Virgen də la Asunción (Mariä Miracı)
• 30 Avqust: Santa Rosa da Lima
• 8 Oktyabr: Donanma Günü
• 9 Oktyabr Deyə də la Dignidad Nacional (Milli Qürur Günü)
• 18 Oktyabr: Señor de lso Milago
• 1/2 Noyabr: Bütün Əzizlər Bayramı
• 8 Dekabr: Virgen də la Concepción
• 25 Dekabr: Milad
• 31 Dekabr Noche də San Silvestre (Aziz Silvester)

Xarici keçidlər

• http://www.Apokalipsis.Tk
• Bayraq
• Gerb
• Peru