And dağlarında təyyarə qəzası (13 oktyabr 1972)

Uruqvay Hava Qüvvələri Uçuş 571 və ya And dağlarında təyyarə qəzası, aviasiya tarixində xüsusi yeri olan bir təyyarə qəzası. 13 oktyabr 1972-ci il tarixində 45 adamı daşıyan bir təyyarə And dağları ilə toqquşmuş, həyatda qalan 16 adam ancaq 23 Dekabr 1972 günü qəzanın üzərindən iki aydan uzun bir müddət keçdikdən sonra qurtarıla bilmişdir.

And dağlarında təyyarə qəzası
Qəzaya uğrayan təyyarənin fotoşəkili - Yaz 1972
Ümumi məlumatlar
Tarix	13 oktyabr 1972 - 23 dekabr 1972
Qəza səbəbi	Dağ ilə toqquşma
Ölkə	Argentina  Çili
Sərnişin sayı	40
Komanda	5
Yaralı sayı	16
Ölü sayı	29
Təyyarə
Təyyarə modeli	Fairchild FH-227D
Havayolu şirkəti	Fuerza Aérea Uruguaya
İstiqamət	Montevideo,Uruqvay → Santiaqo,Çili
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qəza və xilasetmə işləri

13 oktyabr 1972 Cümə günü , bir Uruqvay Hava qüvvələrinə məxsus Fairchild FH- 227D təyyarəsi , Uruqvayın Montevideo şəhərindəki Stella Maris Kollecinin "Old Christians " adlı reqbi komandasını And Dağları üzərindən keçən bir uçuşla Çilinin Santiaqo şəhərində keçiriləcək qarşılaşmaya aparırdı.

Səfər bir gün əvvəl 12 Oktyabrda Carrasco Beynəlxalq Aerodromundan başlamışdı ancaq fırtınalı dağ havası üzündən , təyyarə gecəni keçirmək üzrə Argentinanın Mendoza şəhərinə enmişdi. 13 oktyabr günortadan sonra səfərə davam etmək üzrə havalanan təyyarə qısa müddət sonra dağlardakı bir keçid üzərindən uçmağa başlamışdı. Təyyarənin pilotu Santiaqodakı hava nəzarət vəzifəlilərinə Çilinin Curicó şəhəri üzərində olduğunu bildirmiş və eniş üçün lazım olan icazəsi almışdı. Daha sonra bunun ölümcül bir səhv olduğu ortaya çıxacaq.

Hələ dağların üzərindən seyr etməsinə baxmayaraq bulud örtüyünün içindən keçərək alçalmağa başlayan təyyarə qısa müddət sonra adsız bir zirvə ilə toqquşdu. Sonralar Cerro Seler adı verilən , Glaciar de las Lagrimas (Gözyaşları buzlağı) olaraq da bilinən zirvə , Çili ilə Argentina arasındakı uzaq dağlıq sərhəddə Cerro Sosneado və Tinguiririca vulkanı arasında yerləşir. 4.200 metrlik hündürlüyə sahib olan zirvəyə dəyən təyyarənin sağ qanadı qoparaq geriyə doğru atıldığında quyruq üzərindəki şaquli sabitləyici qopararaq gövdə üzərində arxada böyük bir dəlik açılmasına səbəb olmuşdur. Az sonra ikinci bir zirvəyə dəyən təyyarənin sol qanadı da qopunca geriyə yalnız havada irəliləyən bir gövdə qalmışdır. Yerə çırpılan gövdə dağın dik bir əyimində sürüşərək durabilmiştir

İlk günlər

45 nəfərdən 12-si qəza əsnasında ya da dərhal sonra, 5-i ertəsi səhər və biri də yaralarına məğlub düşərək səkkizinci gün ölmüşdür. Geridə qalan 27 adam dondurucu soyuq altında dağların yüksək hündürlüyündə həyatda qalmanın çox çətin olduğu şərtlərlə qarşı-qarşıya qaldı. Şərtlərin tələb heç bir teçhizata sahib deyildilər. İyirmi dörd yaşındakı Adolfo "fito" Strauch, pilot kabinədəki günəş siperliklerinden faydalanaraq bir neçə günəş gözlüyü düzəltmişdi ancaq , qar korluğunun maneə törətmək üçün alpinist eynəkləri, soyuqdan qoruyacaq geyimləri və buzda gedə bilmək üçün kramponları yox idi. Daha da pisi heç bir tibbi vəsait olmaması idi.

Axtarış

Üç ölkədən axtarış qrupları itən təyyarəsi axtarmağa başladılar. Ancaq ağ olan təyyarə, qarın içində qaldığından səmadan görülə bilmirdi. Səkkiz gün sonra axtarış işləri dayandırıldı. Təyyarədə transistor kiçik bir radio tapan uşaq dağdakı on ikinci günlərində axtarışların dayandırıldığını xəbər aldılar. Qəzadan sağ xilas olanlarla edilən röportajlara əsaslanaraq yazılmış olan Alive: The Story of the Andes Survivors adlı kitabda Piers Paul Read axtarışların dayandırıldığını öyrəndikdən sonra baş verən olanları belə ifadə edir:

Roy’un ətrafında toplananlar xəbəri eşitdikdən sonra ağlamağa və dua etməyə başladılar. Qərbdə yüksələn dağlara doğru sakitcə baxan Parrado başqa hamısı ağlayırdı. Gustavo [Coco] Nicolich təyyarədən çıxıb gəldiyində üzlərindəki ifadədən nə olduğunu anlamışdı. Səyahət çantalarından və reqbi formalarından hazırlanmış olan divardakı dəlikdən dırmaşaraq dar tunelin ağzında çöməldi, hüznlü gözlərlə ona baxanlara "Hey uşaqlar" deyə qışqırdı, "yaxşı xəbərlər var! Az əvvəl radiodan eşitdik ki,Axtarışları dayandırıblar. ". Təyyarənin içində bir səssizlik oldu. İçində olduqları çıxmaz vəziyyətin ümitsizliğini idrak etdikcə ağladılar. Paez qəzəblə Nicolich'e qışqırdı: "Bunun harası yaxşı xəbərdi?". "Çünki" dedi Nicolich, "Buradan xilas olmaq bizə qaldı." Tək başına bu uşağın cəsarəti hər kəsin ümidsizliyə qapılmasını qabağını almışdı. (88-9, ilk nəşr)

Qida və içki

Həyatda qalanların əlində yalnız bir neçə şokolad , çərəz və bir neçə şüşə şərab vardı. İlk günlərdə , onsuz da az olan yeməkləri aralarında az-az paylaşaraq idarə etməyə çalışdılar. Fito qar əridərək su əldə etmənin bir yolunu tapdı.

Nə qədər az pay etsələr də , ehtiyatlar qısa müddətdə tükəndi . Qarla örtülü dağlıq ərazidə nə bir təbii bitki örtüyü var idi, nə də hər hansı bir heyvan yaşayırdı. Həyatda qala bilmək üçün , ölən yoldaşlarının cəsədlərini yeməyə qərar verdilər. Bu , asan alınmış bir qərar deyildi , ölənlərin çoxu həm sinif yoldaşları həm də yaxın dostlarıydı . Nando Parrado 2006-cı ildə nümayiş olunan Miracle in the Andes: 72 Days on the Mountain and My Long Trek Home adlı kitabında bu qərarı belə şərh edir:

Yüksək hündürlükdə vücudun kalori ehtiyacı astronomiktir ... aclıqdan ölürdük və yemək tapma ümidimiz da qalmamışdı , amma aclığımı o qədər artdı ki yenə də axtarışa davam etdik ... təkrar-təkrar təyyarənin gövdəsində qalmış qırıntıları axtardıq dayandıq. Çamadanların dəri qisimlərini qoparıb yeməyə çalışdıq. Bu maddələrində kimyəvi maddələrin bizə faydadan çox zərər verəcəyini bilə-bilə ... Kreslo oturacaqlarının içində saman tapmaq ümidi ilə parçaladım amma içindən yalnız yeyilməsi mümkün olmayan kreslo süngəri çıxdı. Təkrar-təkrar eyni nəticəyə gəlirdim beynimdə : Əgər üstümüzdıki paltarları yeməyəcəksək burada alüminiumdan , plastikdən , buz və qayadan başqa heç bir şey yox idi. ( 94-95 )

Piers Paul Read'in Alive kitabında istinadla üzərində dayandığı kimi sərnişinlərin hamısı katolik idi. Read'e görə bəziləri etdiklərini xristianların Eucharist ayininə bərabər gördü. Bəziləri başlarda utancaq davrandısa da həyatda qalmanın başqa bir yolu olmadığını anlayaraq bir neçə gün içində fikirlərini dəyişdirdilər.

Qar uçqunu

İlk başda həyatda qalanların səkkizi təyyarənin gövdəsində yatarkən üzərlərinə düşən bir qar uçqunu nəticəsində 29 Oktyabr gecəsi həyatını itirdilər.

Çətin qərarlar

Qar uçqunundan sonra uşaqların bəzisi , həyatda qala bilmək tək yolunun dağları dırmaşaraq aşmaq və kömək axtarmaq olduğunda israr etdilər. Köməkçi pilotun Curico'yu keçdiklərini ifadə səbəbiylə Çili torpaqlarının , qərbdə yalnız bir neçə mil kənarda olduğunu düşünürdülər . Qrupun içində ən sağlam və güclü olanlar hər istiqamətə doğru etdikləri kiçik gedişlərlə həm təyyarənin qopan quyruğunu həm də qəza anında itən yoldaşlarını araşdırdı. Belə bir gediş nəticəsində altı adamın cəsədini , daha yüksək bir hündürlükdən tapdılar. Gedişlərə qatılmaq istəyənlər , bu qədər yüksək hündürlükdən getmənin və amansız keçən soyuq gecələrə Dayanma çətinliyi qarşısında bundan imtina etdilər. Bir neçə sınaqdan sonra Nando Parrado , Roberto Canessa və Antonio " Tintin " Vizíntin'den ibarət son bir qrup quruldu. Roberto Canessa'nın israrıyla ilk əvvəl Parrado ilə birlikdə quyruğu tapmaq üçün şərqə doğru getməyə qərar verdilər. Bu sınaqlarında təyyarənin quyruğunu tapdılar.Təyyarənin quyruq hissəsində və ətrafında sərnişinlərə məxsus içində siqarət,şirniyyat,təmiz paltarlar və hətta bir neçə komikslər olan çoxlu çamadan var idi.Tintin'in tapdığı boruların ətrafına sarılmış izolyasiya vəsaiti isə daha sonra xilas olmalarını təmin edən əhəmiyyətli bir nöqtə olacaqdı.

Radio

Qəzadan dərhal sonra təyyarənin kokpitindəki radionu istifadə etmək üçün bir cəhddə tapılmışdılar amma radionu çalıştıracaq güc qaynaqları yox idi. Qəzadan xilas yolunu ancaq daha sonra uçqun altında qalaraq ölən təyyarənin baxım vəzifəlisi, təyyarənin akkumulyatorunun itən quyruq hissəsində olduğundan demişdi.

Quyruğu tapınca akkumulyatorları da tapdılar ancaq təyyarənin gövdəsinə daşınamayacak qədər ağır olduğunu görüncə radionu quyruğun yanına gətirməyə qərar verdilər.Komanda üzvlərindən biri və həmçinin ən gənci sayılan Roy Harley'nin könülsüz də olsa onlara kömək etməsinə cəhd etməsini israrla tərəddüd etdilər. Harley aralarında elektronikten anlayan yeganə şəxs idi. Ancaq heç bir komada üzvünə məlum olmayan səbəbdən,təyyarənin elektrik təchizatının sabit cərəyan əvəzinə dəyişən cərəyan ilə təchiz edilməsi bu fikrin əvvəlcədən faydasız olmasını üzə çıxardı.Bir neçə gün edilən uğursuz cəhdin arından Harley və Canessa radionu işlədə bilməyəcəklərini yə yegənə çıxış yolunun dağları aşmaq olduğunun fərqinə varıb,geri döndülər.

Yuxu döşəyi

Artıq tək qurtuluş yolunun qərbə doğru dağları aşmaq olduğu artıq aydın idi. Ancaq gecələri həyatda qalmanın bir yolunu tapmadan dırmaşmağa çalışmaq qeyri-mümkün idi. El bu zaman yuxu döşəyi fikri ortaya atıldı.Nando Parrado, Miracle in the Andes: 72 Days on the Mountain and My Long Trek Home adlı kitabında otuz dörd il sonra yuxu döşəyinin hazırlanması haqqında yazacaqdı:

"İkinci böyük çətinlik, xüsusilə də gün batımında sonra soyuqdan özümüzü qorumaq idi. İlin bu zamanlarında gündüzləri havanın istiliyi donma dərəcəsindən yuxarı dərəcəyə çıxa bilirdi,ancaq gecələri bizi öldürməyə kifayət qədər soyuq olurdu. Ayrıca artıq açıq yamaclarda sığınacaq bir yer tapmayacağımızı da bilirdik. Uzun gecələri donmadan keçirmənin bir yolunu tapmalı idik və təyyarənin quyruq hissəsindən tapdığımız izolyasiya materialları bizə həll yolunu göstərdi . səfər haqqında fikirlərimizi paylaşarkən bu izolyasiya parçalarını bir-birinə tikərək böyük ilıq bir ədyal edə biləcəyimizi gördük və sonra da bu ədyala ikiyə qatlayıb kənarlarını tikdiyimizdə, üç adamın içinə girib soyuqdan özümüzü qoruya biləcəyimizi başa düşdük. Üç adamın bədən istiliyi və izolyator vəsaitin köməyiylə ən soyuq gecələrin belə öhdəsindən gələ biləcəkdi."

Yuxu döşəyinin qoyulması başa çatmasından və digər sağ qalmış Nuna Turkattinin xəstəlikdən ölməsindən sonra nəhayət tərəddüdlü Canessa getməyi qəti şəkildə qərara aldı və üç nəfər 12 dekabrda dağlara tərəf yollandılar.

12 Dekabr

12 Dekabr 1972-ci ildə, qəzanın üstündən iki ay keçdikdən sonra Parrado, Canessa və Vizintín dırmaşmağa başladılar.Rəhbərliyi Parrado öz üzərinə götürdü.O dağları tez qətt etməyə tələsirdi.Amma yüksəklikdə oksigen çatışmamazlığı səbəbindən digər 2 nəfər onu tez-tez yavaşlaması üçün xəbərdar edirdi.Hələ çox soyuq olmasına baxmayaraq, təyyarənin quyruğundan çıxardıqları izolyasiya vəsaiti ilə etdikləri yuxu döşəyinin sayəsində gecələri həyatda qala bilirdilər.

Dırmanışlarının üçüncü günündə, Parrado digər ikisindən əvvəl dağın təpəsinə çatdı. Orada gördüyü, sözün tam mənasıyla nəfəsini kəsdi. Göz ala bildiyincə dağlar qarşısında uzanırdı .Fakt olaraq o Çilinin yaşıl dərələrindən onlarla kilometr uzaqlıqda Argentina ilə Çili sərhədlərini ayıran 4650 metr hündürlükdə olan dağlardan birini qətt etmişdi.Uzaqlarda kiçik bir "Y" görüncə dağdan çıxışın buradan olduğunu düşündü və ümidini itirmədi.Dağları aşmaq üçün daha çox enerji tələb edildiyi və yemək ehtiyatının azaldını anlayan Parrado və Canessa, Vizintín'i qəza yerinə geri göndərdilər. Geri dönüş dağın dibi ilə həyata keçdiyi üçün Vizint qəza yerinə çatmağa yalnız 1 saat vaxt sərf etdii.

Nando Parrado və Roberto Canessa(oturan)Çilili Huaso Sergio Catalan ilə birlikdə(sağda)

Xilasetmə və geri qayıdış

Parrado və Canessa bir neçə gün çay boyunca hərəkət edərək,gedişin sonunda qar xəttinin bitiminə çatdılar.Və irəli getdikcə insan varlığının olduğu yerlərə yaxınlaşdıqlarını sübut edən dəlillər(ilk olaraq bir neçə yaz kampları və nəhayət son doqquzuncu gündə bir neçə inək)müşahidə etməyə başladılar.Doqquzuncu gün onlar artıq yorulmuşdular və Canessanın artıq irəli gedəcək gücü qalmamışdı və onlar artıq dincəlməyə qərar verdilər.Parrado od qalamaq üçün kol çırpı toplarkən Canessa'nın diqqətini çayın kənar yaxasında at üzərində bir adama bənzər bir qaraltı çəkdi və Parrado'ya çayın kənarına enməsi üçün qışqırdı. Əvvəl Canessa'nın xəyal gördüyünü zənn edirdilər ancaq sonunda üç atlı gördülər. Aralarındakı çaya baxmayaraq Nando və Canessa vəziyyətlərini adamlara izah etməyə çalışdılar ancaq çayın səsi onların əlaqə yaratmasına manə olurdu.Atlı içindəki Çilili Huaso Sergio Catalan "sabah" deyə qışqıraraq cavab verdi. Xilas olacaqlarını başa düşmüşdülər və çayın kənarında yatmaq üçün yerləşdilər. Ertəsi gün Catalan özü il bir neçə çörək götürərək yenidən çay kənarına geri qayıtdı və çayın o biri tərəfində hələ də 2 nəfərin olduğunu müşahidə etdi.Catalan bir neçə çörəyi,bir daşa kağız və qələm bağlayaraq onlara atdı. Parrado təyyarə qəzası haqqında bir not yazaraq daşı onlara geri atdı. Catalan , at üzərində çox uzun bir yol qət edərək kömək axtarmağa getdi və sonunda vertolyotlarla bir xilas etmə qrupu gəldi. Nando vertolyotlarla birlikdə dağlara , digər həyatda qalanların yerini göstərmək üçün geri döndü. 13 oktyabr Uruqvay Hava qüvvələri Uçuş 571 qəzasından sağ xilas olanların olduğu xəbəri beynəlxalq mətbuata da sızdığında bölgə jurnalist axınına uğradı.

Dağda xilasetmə

Qəza yerində gözləyənlər Parrado və Canessa'nın kömək tapdığını sabahısı gün radiodan öyrəndi. Eyni gün, 22 dekabr 1972-ci ildə günortadan sonra iki axtarış xilasetmə işçisi və Parrado'yu daşıyan vertolyot bölgəyə çataraq həyatda qalanların yarısını vertolyota aldı. Xilasetmə işçiləri ilə birlikdə geridə qalanlar, gecə And Dağlarında uçuşun çətinliyi səbəbiylə ertəsi səhər gələcək olan vertolyotu gözlədi. İkinci vertolyot 23 dekabr günü səhər tezdən qəza məhəllinə çatdı və qəzadan xilas olan on altı adamın hamısı xilas etmiş oldu. Zərərçəkənlər Santiqodakı xəstəxanaya aparılaraq yüksəklik xəstəliyi,dehidroləşmə, soyuqdəymə,sınıqlar, sınqa və bəslənməmə kimi xəstəliklərdən müalicə aldılar.