Antropoloji linqvistika
Antropoloji linqvistika — dilin və mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqələrini araşdıran bir dilçilik sahəsi. Bu sahə dilin insan cəmiyyətlərindəki sosial, mədəni və tarixi rolunu öyrənir və dilin müxtəlif mədəniyyətlərdə necə işlədiyini, necə qurulduğunu və mədəniyyətin bir ifadəsi olduğunu anlamağa çalışır. Antropoloji linqvistika mədəniyyətin dildən, dilin isə mədəniyyətdən necə təsirləndiyini göstərir.[1]
.png)
Antropoloji Linqvistikanın əsas cəhətləri
redaktəAntropoloji linqvistika dilin və mədəniyyətin qarşılıqlı təsirini araşdırır. Dil yalnız bir ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də mədəni dəyərlərin, inancların, biliklərin və dünyagörüşünün daşıyıcısıdır. Fərqli mədəniyyətlərdə insanlar dünyanı və özlərini fərqli şəkildə təsvir edirlər və bu, onların dillərində də əks olunur.[2] Antropoloji linqvistika dil müxtəlifliyi ilə insanların dünya görüşləri arasında əlaqə olduğunu irəli sürür. Bu yanaşma dilin bir mədəniyyəti formalaşdırdığını və müəyyən mədəniyyətin dili vasitəsilə dünya haqqında məlumatların necə təmsil olunduğunu göstərir. Bu nəzəriyyəyə görə, dil insanların reallığı necə gördüyünü müəyyən edir və dilə əsasən insanların dünyanı fərqli cür qavrayacaqları iddia edilir.[3] Antropoloji linqvistlər dili mədəni sosiallaşmanın və insanların müəyyən sosial vəzifələri yerinə yetirməsinin bir aləti kimi görürlər. Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də insanlar arasında münasibətləri və rolları müəyyənləşdirən bir mexanizmdir. Bu sahədə, dilin insanların statusunu, cinsiyyətini, etnik mənsubiyyətini və sosial qrupları necə əks etdirdiyi araşdırılır. Bir çox mədəniyyətlərdə dil, inancların və ritual fəaliyyətlərin təməlini təşkil edir. Antropoloji linqvistlər dini mərasimlərdə, dualarda və müqəddəs mətnlərdə dilin necə işlədiyini araşdırır. Dil bu kimi hallarda yalnız ünsiyyət deyil, həm də ruhani və ya ritual məqsədlər üçün güclü bir vasitə olur. Antropoloji linqvistika dili bir qrupun və ya cəmiyyətin kimliyinin formalaşdırılması üçün mühüm bir vasitə kimi qəbul edir. Dil, etnik, regional, dini və ya sosial qrupların özlərini ifadə etməsinin və bir-birindən fərqlənməsinin əsas yollarından biridir. İnsanlar dil vasitəsilə öz mədəni identikliyini qoruyur və bir qrupda mənsubiyyət hissi yaradırlar. Antropoloji linqvistika dillərin tarixi inkişafını da öyrənir. Dillər zamanla necə dəyişir, müxtəlif mədəni qruplarla əlaqədə necə yenidən formalaşır, ya da əksinə olaraq necə yoxa çıxır, antropoloji linqvistikanın tədqiqat sahəsinə daxildir. Dil təkamülünün tarixi aspekti insan cəmiyyətlərinin inkişafı haqqında dərin məlumatlar verir. Antropoloji linqvistlər tez-tez dil ölümünü və yoxa çıxmaqda olan dilləri də tədqiq edirlər. Dünya miqyasında bir çox kiçik dillər ya məhv olmaq üzrədir, ya da artıq ölüb. Bu dillər mədəni irsin əhəmiyyətli bir hissəsi olduğundan, onları sənədləşdirmək və yenidən canlandırmaq antropoloji linqvistikanın vacib məqsədlərindən biridir.
Antropoloji Linqvistikanın Əsas Prinsipləri
redaktəAntropoloji linqvistika dilin və mədəniyyətin qarşılıqlı təsirli bir əlaqə içində olduğunu vurğulayır. Mədəniyyətlər dilləri formalaşdırır və dillər mədəniyyətlərin təmsilçisidir. Hər bir cəmiyyətdə dil mədəniyyətin quruluşuna və dəyərlərinə uyğun olaraq işləyir. Dillər zamanla dəyişir və cəmiyyətin sosial və mədəni dəyişiklikləri ilə birlikdə formalaşır. Antropoloji linqvistlər bu dəyişikliklərin səbəblərini və nəticələrini araşdırır.[4] Bir dilin tərkibində olan sözlər və qrammatik qaydalar cəmiyyətin mədəniyyətini, inanclarını və dəyərlərini əks etdirir. Məsələn, müəyyən dillərdə rənglər, ailə münasibətləri və ya təbiət hadisələri ilə bağlı çoxlu xüsusi sözlərin olması həmin mədəniyyətin həmin sahələrə verdiyi əhəmiyyətin göstəricisidir.[5]
Antropoloji Linqvistikanın Tətbiqi
redaktəAntropoloji linqvistika insan cəmiyyətlərindəki münasibətləri dil vasitəsilə başa düşməyə çalışır. Bu tədqiqatlar fərqli dillər və mədəniyyətlər arasındakı əlaqələr, sosial davranış və ünsiyyət qaydalarının təhlilinə əsaslanır. Kiçik dillərin və ya az bilinən dillərin sənədləşdirilməsi antropoloji linqvistikanın mühüm vəzifələrindən biridir. Bu dilləri sənədləşdirmək onların yox olmadan əvvəl gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün vacibdir. Antropoloji linqvistika dil vasitəsilə insanların ideologiyalarını, inanclarını və dəyərlərini necə ifadə etdiyini araşdırır. Bu, həm də dilin güc strukturlarında necə istifadə olunduğunu göstərir.[6] Antropoloji linqvistika dilin insan cəmiyyətlərində mədəniyyətin ifadə vasitəsi kimi oynadığı rolu və təsirini araşdırır. Bu sahə dili yalnız ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, həm də insan düşüncəsini, sosial strukturları və mədəni irsi formalaşdıran güclü bir vasitə kimi görür. Antropoloji linqvistika dil və mədəniyyət arasındakı əlaqələri öyrənərək, fərqli cəmiyyətlərdə dillərin necə işlədiyini və inkişaf etdiyini anlamağa kömək edir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Foley, Uiliam A. Antropoloji dilçilik // Tətbiqi Dilçilik Ensiklopediyası (ingilis). Bləkvell nəşriyyatı Ltd. 2012-01-01. doi:10.1002/9781405198431.wbeal0031. ISBN 9781405198431.
- ↑ Blount, Ben. Praqmatika kitabçası. Gürcüstan Universiteti. 2009. 37–44.
- ↑ Teeter, Karl V. "Antropoloji dilçilik və linqvistik antropologiya". Amerikalı antropoloq. 66 (4). 1964: 878–879. doi:10.1525/aa.1964.66.4.02a00120.
- ↑ Duranti, Alessandro. Linqvistik Antropologiya: Oxucu (ingilis). Con Viley & ogulları. 2009-05-04. ISBN 9781405126335.
- ↑ "Mədəniyyətlər arasında dilin sosiallaşması - Cambridge University Press". www.cambridge.org (ingilis). 2019-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-17.
- ↑ Sczegielniak, Adam. "Phonology: The Sound Pattern of Language" (PDF). March 22, 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: October 4, 2020.