Ayuka xan
Ayuka və ya Ayuki xan (1642[1][2], Cunqariya, Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu – 1 (12) mart 1724[1]) — Kalmık xanı. Onun hakimiyyəti illərində Kalmık xanlığı özünün çiçəklənmə dövrünü keçirmiş və iqtisadi, hərbi, siyasi baxımdan özünün ən güclü dövrünü yaşamışdır. Rusiya adına Ayuka xan imperiyanın cənub sərhədlərini qoruyurdu. O, həmçinin rus qoşunları ilə birlikdə müsəlman tayfalarına qarşı olan bir çox hərbi ekspedisiyalarda iştirak etmişdir. Bu ekspedisiyalar Mərkəzi Asiyaya, Şimali Qafqaza və Krıma qarşı olmuşdur.[3]
| Ayuka xan | |
|---|---|
| kalm. Аюши | |
| Doğum tarixi | 1642[1][2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 (12) mart 1724[1] |
| Fəaliyyəti | Xan |
Həyatı redaktə
O, özünün kalmıklardan ibarət ordusundan Kazanda və Orenburqdakı başqırd üsyanlarının yatırılmasında istifadə etmişdir. Rusiya imperiyası hökuməti danışıqlar üçün Knyaz Qolitsin Aleksey İvanoviçi göndərmişsə də, kalmıklara olan rus hücumları sonlandırılmamışdı.
Rusiya imperiyası hakim dairələri Volqanın aşağı axarı boyunca öz mövqelərini daha da möhkəmləndirmək istəyirdilər. Buna görə də, onlar əllərindəki bütün imkanlarla Ayuka xanı dəstəkləyirdilər. Bunun qarşılığında Ayuke xan öz ordusu ilə daim rusların xidmətində olmuşdur. Rusiya hakim dairələri o və onun ordusundan Astraxan (1705-1706) və Bulavin (1707-1709) üsyanlarının yatırılmasında istifadə etmişdirlər. Habelə, rus hakim dairələri Kalmık ordusundan Şimal müharibəsi (1700-1721) və Rusiya-Səfəvi müharibəsi (1722-1723) zamanı istifadə etmişdir.[4] Rusiya-Səfəvi müharibəsi (1722-1723) zamanı göstərdiyi xidmətə görə, ona I Pyotr tərəfindən qiymətli daş-qaşlarla bəzədilən qılıncla mükafatlandırılmışdır.[4]
Ayuka xan hakimiyyətə gəldikdən sonra Rusiya ilə sülhpərvər münasibətləri bərpa etmiş və bütün diqqətini şərqə yönəltmişdi. Ayuka xan hakimiyyəti dövründə qazaxlar, türkmənlər üzərinə yürüşlər etmiş və onları özünə vergi verməyə məcbur etmişdir. O, Manqışlaq türkmənlərini Volqa boyuna köçürmüşdür. Eyni dövrdə, dağıstanlılarla, qumuqlarla, kabardalılar və kubanlılarla uğurlu nəticələnən müharibələr aparmışdır.
Ayuka xan və ümumiyyətlə, kalmıklar əsasən buddist idilər. Buna görə də, Dalay Lamanın onlar üçün xüsusi əhəmiyyəti var idi. Belə ki, 1690-cı ildə Dalay Lama onu Kalmık xanı Ayuka xanı xüsusi möhürlü titulla mükafatlandırmışdır.
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 4 Аюка (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1900. Т. 2. С. 366–368.
- ↑ 1 2 Аюка (rus.). // Военная энциклопедия СПб: Иван Дмитриевич Сытин, 1911. Т. 3. С. 311.
- ↑ "Republic of Kalmykia". Kommersant. 2004-03-10. 2016-05-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-04-06. "The Kalmyk Khanate reached its peak of power in the period of Ayuka Khan (1669-1724). Ayuka Khan fulfilled his responsibility to protect the southern borders of Russia and conducted many military expeditions against the Crimean Tatars, Ottoman Empire and Kuban Tatars. He also waged wars against the Kazakhs, subjugated the Mangyshlak Turkmens, and made multiple expeditions against the highlanders of the North Caucasus."
- ↑ 1 2 Konstantin Nikolaevich Maksimov. Kalmykia in Russia's Past and Present National Policies and Administrative System Arxivləşdirilib 2016-08-11 at the Wayback Machine Central European University Press, 2008 ISBN 9639776173 p 86