Balaca şahzadə
Balaca şahzadə (fr. Le Petit Prince) — Antuan de Sent-Ekzüperinin ən məşhur əsəri, alleqorik hekayə[2]. İlk dəfə 6 aprel 1943-cü ildə Nyu-Yorkda çap olunub. Nağıl Yer də daxil olmaqla kosmosda müxtəlif planetləri ziyarət edən Kiçik Şahzadədən bəhs edir. Kitab təklik, dostluq, sevgi və itki mövzularına toxunur. Uşaq kitabının üslubuna baxmayaraq, onun qəhrəmanı həyatdan, insan təbiətindən bəhs edir[3]. Dünyada 140 milyondan çox nüsxə sataraq onu ən çox satılan kitablardan birinə çevirdi. Kitabda şəkilləri Ekzüperi özü çəkib. Bu illüstrasiyalar kitabın özü qədər məşhurdurlar, müəllifin özü və baş qəhrəmanlar tez-tez şəkillərə müraciət edir və hətta mübahisə edirlər. Balaca Şahzadədəki unikal illüstrasiyalar dil maneələrini aradan qaldırır və hamının başa düşə biləcəyi universal vizual leksikonun bir hissəsinə çevrilir. "Bütün böyüklər uşaq olublar, amma bunu hamısı xatırlamır" – kitabın proloqu.
| Balaca şahzadə | |
|---|---|
| fr. Le Petit Prince | |
 | |
| Müəllif | Antuan de Sent-Ekzüperi |
| Janrlar | nağıl[d], uşaq ədəbiyyatı |
| Orijinalın dili | fransız dili |
| Ölkələr | |
| Orijinalın nəşr ili | 6 aprel 1943[1] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Publikasiyaların tarixi
redaktəSent-Ekzüperi hekayəni nasist Almaniyası Fransanı işğal etdikdən sonra köçdüyü Nyu Yorkda yaşayarkən yazıb. Kitab “Reynal&Hiçkok” tərəfindən 6 aprel 1943-cü ildə iki dildə nəşr olundu: orijinal dil olan- fransızca, və ingilis dilində, Katerina Vuds tərəfindən tərcümə edildi. Müəllifin vətəni Fransada hekayə yalnız ölümündən sonra, 1945-ci ilin aprelində "Qallimard" nəşriyyatında çap olunub. İlk nəşrin 70 illiyi üçün 2013-cü ildə həmin "Qallimard" nəşriyyatı “Balaca Şahzadə”nin əlyazmasının faksimile[4] nəşrini buraxdı. “Balaca Şahzadə” yazıçının ən uğurlu əsəri oldu, dünya üzrə təxminən 140 milyon nüsxə çap olundu və bu, indiyə qədər nəşr olunan ən çox satılan[5] və ən çox tərcümə olunan kitablardan[6][7] biri oldu və 300 dilə tərcümə edildi.
Məzmun
redaktəPilot Sahara səhrasına təcili eniş edir və bir qeyri-adi və sirli oğlanla - başqa planetdən olan Kiçik Şahzadə ilə - B-612 asteroidi ilə qarşılaşır. Balaca şahzadə Yerdəki sərgüzəştlərindən danışır, kiçik planetində qoyub getdiyi heyrətamiz qızılgüldən, üç vulkanın olduğu asteroiddəki həyatından danışır: ikisi aktiv, biri sönmüş və bir qızılgül. O, vaxtını planetini qaydaya salmağa, kök salmağa və ətrafı doldurmağa davam edən baobab ağaclarını alaq otlarından təmizləməyə sərf edir. Balaca şahzadə onun kiçik planetində gündə onlarla dəfə görünə bilən gün batımını seyr etməyi sevir. Özünü bədbəxt hiss edən Balaca Şahzadə Kainatın başqa yerlərini kəşf etmək və təcrübə etmək üçün uzaqlara uçur. Bir neçə başqa asteroidi ziyarət etdikdən sonra bir çox qəribə böyüklərlə tanış olur: kral (ulduzları idarə etdiyini düşünən), iddialı bir adam (başqaları tərəfindən heyran olmaq istəyən), sərxoş (içməkdən utandığını unutmaq üçün içki içən) , iş adamı (daim ulduzları sayan, onların çoxuna sahib olduğunu düşünərək daha çox almaq istəyir), çıraqçı (sözünə sadiq qalaraq, hər dəqiqə fənəri yandırıb söndürən) və coğrafiyaşünas (səyahətçilərin hekayələrini kitaba yazır, amma heç vaxt özü səyahət etməz). Coğrafiyaşünasın məsləhəti ilə Kiçik Şahzadə Yerə baş çəkir, burada təyyarəni qəzaya uğratan pilotdan əlavə, digər personajlarla da tanış olur və onlarla ünsiyyət quraraq bir çox vacib şeyləri öyrənir[8].
Tərcümələr
redaktə
“Balaca Şahzadə” 180 dil və dialektlərə tərcümə olunub. İtaliyada friul, Malidə bamana, İspaniyada araqon, Kürasaoda kreol və Fransada qaskon dillərinə, təkcə Hindistanda hindi, teluqu, marathi, pəncabi, tamil, malayalam, benqal və konkani, Çində 30-dan və Koreyada 60-dan çox dillərdə nəşrlər var.
Azərbaycan dilinə ilk dəfə 1987-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən Astrid Lindqren və Ceyms Fenimor Kuperin əsərləri ilə birgə çap olunmuşdu, tərcüməçi – Cəfər Bağır. 2001-ci ildə “Əbilov, Zeynalov və oğulları” nəşriyyatı tərəfindən Əziz Gözəlov və Yaqut Qurbanovanın tərcüməsi, 2008-ci ildə isə Fransanın Azərbaycandaki səfirliyinin köməyi ilə yenidən çap olundu. 2016-cı ildə Cavanşir Yusifli tərəfindən yenidən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, "Parlaq İmzalar" nəşriyyatı tərəfindən Bakıda nəşr olunmuşdur.[9]
Personajlar
redaktə- Pilot: Təyyarəsi Böyük Səhraya qəza enişi etmiş və onu təmir etməyə çalışan insan.
- Balaca Şahzadə: Öz planetində tək yaşayan, fərqli planetləri gəzən, bir çiçəyi olan uşaq.
- Kral: Hər şeyə hökm etdiyini düşünən, tam bir diktator xarakteri.
- İş adamı: Ancaq rəqəmlər, hesablarla məşğul olan, işinin başından ayrılmayan şəxs.
- Qarovulçu: Öz planetində fənəri gecə yandırıb, səhər söndürən, sadəcə qanuna tabe olan insan.
- Coğrafiyaçı: Masasından ayrılmayan və sadəcə digərlərinin etdiyi kəşfləri qeyd etməklə məşğul olan insan.
- İncəsənət adamı: Bir planetdə qarşılaşılan özünü bəyənmiş, digərlərini saymayan insan.
- Satıcı: İnsanlara zaman qazanmaq üçün susuzluğu yatıran dərman satır.
- Sərxoş: Utandığı şeyləri, uğursuzluqlarını unutmaq üçün içən insan.
- Dəmir yolu işçisi: Qatarları gah sağa, gah sola göndərən insan.
- Qızılgül - Balaca şahzadə olan sevgisini ifadə etməkdə çətinlik çəkən və buna görə də onu özündən uzaqlaşdıran nazlı çiçək. Qızılgül o zaman sevgisini dilə gətirir ki, balaca şahzadə ondan yorulub səyahətə çıxmaq istəyir. Amma artıq gec olur. Hekayə boyunda balaca şahzadənin ağlını qızılgül işğal edir.
- Biznesmen - çox məşğul, amma diqqəti dağılmış biridir. Onlara sahib olmaq üçün bütün ulduzları saymaq ilə məşğuldur;
- İlan - balaca şahzadənin dünyada rastlaşdığı ilk obraz:
- Tülkü - balaca şahzadədən onu əhlilləşdirməsini istəyir. Tülkü balaca şahzadəyə vida etməmişdən əvvəl üç vacib dərsdən bu nəticələri çıxardır: ancaq ürək ən doğru şəkildə görə bilər; onun planetindən uzaqda olduğu vaxt qızılgülün balaca şahzadənin qədrini anlamasına səbəb oldu; sevgi məsuliyyət tələb edir.
Maraqlı faktlar
redaktə
- “Balaca Şahzadə” (“Le Petit Prince”) Antuan de Sent-Ekzüperinin ölümündən bir il əvvəl (1943) nəşr olunmuşdur. Maraqlıdır ki, əslində hərbi pilot olan Ekzüperi əsərdəki kimi 1935-ci ildə Afrikadakı Böyük Səhraya təyyarəsi ilə qəza edərək düşmüş və sağ qalmışdı.
- İkinci Dünya Müharibəsində Marsel (Fransa) yaxınlığında Ekzüperinin təyyarəsi vurulur və dənizə düşür. Təyyarənin qalıqları bir də 2000-ci ildə tapılır. Onun təyyarəsini vuran alman pilot 2009-cu ildə Ekzüperinin təyyarəsini vurduğunu etiraf edir və deyir ki, əgər pilotun kim olduğunu bilsəydim atəş açmazdım.
- 2000-ci ildə Ekzüperinin doğulduğu Lion şəhərindəki hava limanına onun adı verilmişdir.
- Razılaşmamaq da olar, amma bəzi mənbələrdə “Balaca Şahzadə” tərz və yanaşma olaraq Herman Hessenin “Siddhartha”, Paulo Koelyonun “Kimyagər” və Riçard Baxın “Qağayı Conatan Livinqston” əsərləri ilə müqayisə edilir.
- “Balaca Şahzadə” dünyada 250-dən çox dil və ləhcəyə tərcümə edilib ki, bu da fantastik bir göstəricid
- Kitabdakı bütün şəkillər Ekzüperi tərəfindən şəxsən çəkilib.
- Kitab əvvəl 1000 səhifə olub, daha sonra Ekzüperi tərəfindən qısaldılaraq 70-80 səhifəlik bir hal alıb. Ekzüperi özü də deyir ki, mükəmməl yazı bir şey daha əlavə edilə bilməyəcək deyil, çıxarılacaq başqa bir hissəsi olmayan yazıdır.
- Yaponiyada Balaca Şahzadə adında bir muzey, Cənubi Koreyada isə eyni ad və mövzulu bir kənd var.
- Bir çoxların fikri ilə ( hətta peşəkar filoloqların) fransız dilini öyrənməyə başlayanlar üçün ən yaxşı vəsait sayılır.
- 2003-cü ildə Ayın “45 Eugenia” asteroidinə “Balaca Şahzadə” adı verildi.
- Yaponiyanın Hakone şəhərində "Balaca şahzadə" muzeyi var.
Ekranlaşdırması
redaktəKiçik Şahzadə audio yazılar, radio pyesləri, canlı səhnə, film, televiziya, balet və opera da daxil olmaqla çoxsaylı sənət və media formalarına uyğunlaşdırılıb. “Balaca şahzadə”nin ilk film kimi Arunas Zebrunasın 1966-cı ildə ekranlaşdırılan eyniadlı tammetrajlı filmi idi və bu film SSRİ-də Sent-Ekzüperinin yaradıcılığı ilə ideoloji və semantik fərqlərə görə bir sıra tənqidi şərhlərə səbəb olmuşdu. Rejissor Andrey Rossun (1993, Saxalindəki Avantes kinostudiyasında) başqa bir tammetrajlı film olan "Balaca Şahzadə" də oxşar tənqidlərə səbəb oldu. Nağılın ilk Qərb bədii filmi, Stenli Donenin “Balaca şahzadə” (1974), pilot qismində Frenk Sinatra (sonra Riçard Kili ilə əvəz olundu) və Gin Uaylder (Tülkü) və Bob Fosse ilə iddialı bir layihə kimi düşünülmüşdü. Bununla belə, sonda film kifayət qədər məhdud uğur qazandı və bu, ilk növbədə, "Oskar" mükafatına namizəd və Frederik Löv və Alan Cey Lerner arasında "Qızıl Qlobus" qazanan əməkdaşlığa borclu idi. Nağılın cizgi filmi kimi Mark Osbornun (2015) mühüm uğur qazandı, bu film dünya miqyasında kassada 100 milyon dollardan çox gəlir əldə etdi və tənqidçilər tərəfindən “həssas və təsir edici bəşəriyyət portreti” kimi yüksək qiymətləndirildi. "Balaca Şahzadə" çox uğurlu səhnələr də qoyulub. Belə ki, 1981-ci ildə həyata keçirilən Paris Lucernaire teatrının quruluşunda 20 ildən artıq müddətdə ölkədə və xaricdə 10 mindən çox tamaşa göstərilmişdir. 2017-ci ildə Rusiyada Yekaterina Elanskaya tərəfindən həyata keçirilən "Kiçik Şahzadə" istehsalının 50 illiyi qeyd edildi: yarım əsrdən çox Olqa Bqan, Vasili Boçkarev, Aleksandr Korşunov, Georgi Burkov, Leonid Satanovski, İqor Kozlov , Janna Vladimirskaya və digər məşhur insanlar bu tamaşada artistlər oynadılar, bu əsər həm tamaşaçılar, həm də mütəxəssislər, o cümlədən tərcüməçi Nora Qal tərəfindən geniş rəğbət qazandı. Musiqili teatr sahəsində Lev Knipperin "Balaca şahzadə" operası məşhurdur, onu "Polyuşko-tarla" mahnısı ilə birlikdə özünün əsas əsəri hesab edirdi; Knipper 1962-ci ildən 1971-ci ilə qədər opera üzərində işləyib, konsertin premyerası 1978-ci ildə baş tutub. Evgeni Qlebovun baleti (1981), ilk dəfə 1982-ci ildə Helsinkidə, bir ildən sonra isə Böyük Teatrın səhnəsində (rejissor Henrix Mayorov, solistlər) təqdim olunub, Ananiaşvili və Aleksey Fadeçev), Rikkardo Kokçiantenin (2002) musiqili və bir çox başqaları şöhrət qazandı.
İstinadlar
redaktə- ↑ https://www.antoinedesaintexupery.com/personne/le-petit-prince-1943-2/.
- ↑ Translated by Woods,, Katherine (1st ed.). The Little Prince (ingilis). New York:: Reynal & Hitchcock. . Retrieved 28 July 2020. ISBN 9780152023980. OCLC 898880592..
- ↑ Gopnik,, Adam. The Strange Triumph of «The Little Prince» (ingilis). The New Yorker,. 29 April 2014. Retrieved 5 May 2014.
- ↑ Le manuscrit du Petit Prince (fransız). Fac-similé et transcription;. ISBN 978-2-07-014261-3.
- ↑ Translated by Cuffe,, T. V. F.. Penguin. de Saint-Exupéry, Antoine. The Little Prince: And Letter to a Hostage (fransız). 2006. ISBN 978-0-14-118562-0. OCLC 1023214985..
- ↑ Translated by Morpurgo,, Michael. "The Little Prince" (ingilis). London:: Vintage Children's Classics. (6 September 2018). ISBN 9781784874179..
- ↑ Translated by Testot-Ferry,, Irene. Ware,. "The Little Prince" (ingilis). Hertfordshire:: Wordsworth. (15 January 2018). ISBN 978-1-84022-760-4. OCLC 1105536767..
- ↑ "The Little Prince" (ingilis). Shmoop Editorial Team. Tone Archived 22 December 2013 at the 11 November 2008. Retrieved 7 April 2014.
- ↑ "Dünyanın ən məşhur balacası". 2021-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-28.