Bima-Sumban xalqları

Bima-Sumban xalqları - Şərqi İndoneziyada, Kiçik Zond adalarında (Qərbu Nusa-Tenqqara və Şərqi Nusa-Tenqqara əyalətləri) yaşayan Avstroneziya xalqları qrupu: bimalar Sumbava adasının şərqində (586 min nəfər, 2000), manqqarailər (586 min nəfər), endelər (120 min nəfər), nqadalar (70 min nəfər), nagelər və keolar (114 min nəfər) liolar (179 min nəfər) və b. Flores adasının qərbində:sumbalar (kamberalar, lauralar, mamborular, kodilər və başqaları da daxil olmaqla 235 min nəfər, Sumba adasında; havular (savular: 115 min nəfər) Savu adasında yaşayırlar. Ümumi sayları 2 milyon nəfərdən çoxdur.

Bimaların yaşadıqları ərazilər

Bima aeroportu

Dilləri və dinləri

Bima-Sumban xalqlarının təqribən 20 dili Avstroneziya dillərinin Mərkəzi Malayya-Polineziya qolunun Bima-Sumban qrupunu təşkil edir. Onların antropoloji tipində protoavstraliya substratının və Cənubi Asiya komponentlərinin izləri müşahidə olunur. Manddarailər və xüsusilə bimalar arasında müsəlmanlar; simbalar, nqadalar, liolar, naqelər, keolar və endelər arasında xristianlar; havular arasında isə ənənəvi etiqadlarını saxlayanlar üstünlük təşkil edirlər.

Əsas məşğuliyyətləri

Əsas ənənəvi məşğuliyyətləri toxa əkinçiliyidir. Əsasən çəltik və digər dənli bitkilər becərirlər. (onların Qərbi İndoneziyadan gətirildiyi ehtimal olunur). Ənənəvi yerli bitkilər köküyumrulardır (yams, taro, maniok). Satış üçün qəhvə, meyvə-tərəvəz, eləcə də bibər və s. ədvalar yetişdirirlər. Ovçuluq, balıqçılıq və heyvandarlıqla (at, camış, davar) məşğuldurlar. Hörmə sənəti, toxuculuq, metal emalı, həmçinin həyat dövrləri ilə bağlı mərasimləri əks etdirən ikat parçalarının istehsalı inkişaf etmişdir.

Etnoqrafik xüsusiyyətləri

Dağ yaşayış məskənləri sıx, yaxud dairəvi plandadır, bəzən daş divarla əhatə olunur, mərkəzi meydanda məbəd və əcdadların meqalit ziyarətgahları yerləşir. Evləri iri ailələrdən ibarət icma üçün tikilən yortacəsaslı, uzunsov evdir. ("ana" yortac digər yortaclardan fərqli olaraq bəzədilmir, onun yanında əcdadlar mehrabı yerləşir), manqqarailərdə avstroneziyalılara qədərki avtoxron əhaliyə xas olan dairəvi planlı evlər saxlanılmışdır. Avtoxron əhali ilə həmçinin yerli meqalit mədəniyyəti əlaqələndirilir. Bu mədəniyyət daş divarlar, sarkofaqlar, mehrablar (Bima-Sumban xalqlarının mədəniyyətini Okeaniya ilə bağlayır) və qəbirdaşı, yaxud xatirə abidələri olan mengirlər və dolmenlərlə təmsil olunur. XIII əsrdən Kiçik Zond adaları Yava dövlətlərinin təsirinə məruz qalmışlar. XVII-XVIII əsrlərdə bimalarda və manqqarailərdə erkən dövlət qurumları mövcud olmuşdur. Ata xətti ilə qohum olan qruplar, krosskuzen nikahlar və dairəvi konnubium, gəlin üçün ödəmə, təsərrüfat işləri başlamazdan əvvəl mərasim döyüşləri ilə yekunlaşan bayramlarda qeyd olunan inisasiyalar (oğlanların sünnət olunmaları, qızların dişlərinin mişarlanması və qaraldılması), aqrar və ovçu ayinləri (nqadalarda) qalmaqdadır. XX əsrin ortalarınadək "düşmən başlarının ovu" adəti mövcud olmuşdur.