Biogeokimya

Biogeokimya

Biogeokimya-geokimyanın bir hissəsidir. Biosferdə orqanizmlərin iştirakı ilə gedən geokimyəvi prosesləri öyrənir. Onun mühüm müddəaları V.İ.Vernadski və onun davamçıları A.P.Vinoqradov, V.V.Kovalski və b. tərəfindən işlənilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Biofil elementlərin canlı orqanizmlərdə toplanması və canlı orqanizmlərin məhv olduqdan sonra parçalanması ilə bağlı olan miqrasiya xüsusiyyətləri öyrənilir. İqlim (K və Na), landşaft (C və K), litoloji tərkib (Na, Mg, Ca və Si ) xüsusiyyətləri əks etdirən geokimyəvi proseslərin nəticəsi olaraq biogeokimyəvi rayonlar, vilayətlər və əyalətlər ayrılır.  Ca, K, Na, S, C, Mn, P, J və s. elementlərin paylanmasına görə fərqləndirilən biogeokimyəvi bölgülər elmdə və xalq təsərrüfatında daha geniş surətdə tətbiq olunur.

Biogeokimyəvi dövran

Bio dövranın bir hissəsi olub kimyəvi maddələr mübadiləsi dövrəsini təşkil edir; canlı orqanizm, lərin fəal iştirakı ilə təbiətdə kimyəvi elementlərin dövranı.

Biogeokimyəvi əyalət

Biri digərindən torpaq, su, bitki və heyvanat aləminin miqdarı və kimyəvi elementlərin, maddələrin tərkibi ilə seçilən yer səthinin ayrıca sahəsi. Termin və konsepsiyanın əsaslandırılması A.P. Vinoqradova (1949) aiddir.

Biogeokimyəvi xəritələşdirmə

Biogeokimyəvi rayonlaşdırma xəritədə və xəritə-sxemlərinin tərtibi. Biogeokimyəvi xəritələşdirmə biosferin quruluşunu öyrənmək və biogeokimyəvi rayonlaşdırmada mühüm metod sayılır. Biogeokimyəvi xəritələşdirmə konsepsiyası V.V.Kovalski (1957) tərəfindən dəqiq işlənib hazırlanmışdır.

Biogeokimyəvi axtarış üsulları – biofil kimyəvi elementlərin bitki, heyvan, torpaq və mikroorqanizmlərdəki miqdarlarına əsasən filiz, qeyri-filiz və üzvi mənşəli faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı. Bu üsulların köməkliyi ilə dərin qatlarda yerləşən faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı daha səmərəli hesab olunur. Bu məqsədlə bitki və heyvan orqanizmlərində və onların ayrı-ayrı hissələrində bioloji indikator rolunu oynayan S, Se, Cu, P, C, J, As, Mn və s. elementlərin paylanma qanunauyğunluqları tədqiq edilir. Bu üsul qalay, volfram, platin və polimetal filiz yataqlarının axtarışında uğurla istifadə olunur.

Biogeokimyəvi sikl

Kimyəvi maddələrin dövranı (qeyri-üzvi mühitdən canlı orqanizmlər vasitəsilə yenidən qeyri-üzvi mühitə). Biogeokimyəvi sikl günəş enerjisi, qismən kimyəvi- reaksiyası enerjisindən istifadə etməklə başa çatır. Biogeokimyəvi sikl konsepsiya aspektində ilk dəfə V.İ. Vemadski öyrənmişdir.

Tibbi biogeokimya

Təbiətdə mövcud olan biogeokimyəvi xüsusiyyətlərin canlı orqanizmlərin həyat fəaliyətinə təsirini öyrənir. Bu elm sahəsi ətraf mühitin əhalinin sağlamlığına təsirini və xəstəliklərin səbəbini birbaşa ətraf mühitlə əlaqələndirməyə çalışır. Ətraf mühitdə kimyəvi və yad birləşmələrin toplanması bəşərin texnogen inkişaf mərhələsində daha intensiv sürətlə gedir. Müasir dünyada şəhərin sənaye mühiti insana son dərəcə böyük təsir göstərir. Ekoloji cəhətdən təhlükəli qida məhsullarının miqdarı artır və nəticədə xroniki, onkoloji, immun sistemi və s. xəstəliklərin sayının artması əsasən ekoloji amillərlə (abiotik və bioloji) müəyyən edilir. Bu səbəbdən təbiətin müalicəvi xüsusiyyətlərindən daha səmərəli istifadə edilməsi günümüzün müasir tələbi hesab edilir. Mineral palçıqların tərkibində daha çox kimyəvi elementlərin ion və kolloid formaları iştirak edir – K, Li, Fe, Mn, Br, J, S, As, Ag və s. Dərinlik dəniz və göl lilləri, bataqlıqların kənar hissələrinin torflu, nefli-palçıqlı çöküntüləri tərkiblərində müalicəvi əhəmiyyətə malik olan K, J, Br, F, Co, Mo, Cu, Zn, Se və s. elementləri toplayan müalicəvi palçıqlar da mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Xarici keçidlər

• BİOKİMYA Arxivləşdirilib 2017-08-19 at the Wayback Machine

Həmçinin bax

• Biokimya
• Biogeokimyəvi rejim
• Biogeokimyəvi mühit