Bolevi Mustafa Əfəndi
Bolevi Mustafa Əfəndi (1592, Bolu – sentyabr 1675) — Osmanlı alimi, müdərrisi və şeyxülislamı. Boluda dünyaya gəldiyi üçün bəzi tarixi mənbələrdə Bolevi, yəni Bolulu olaraq anılır.
| Bolevi Mustafa Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Balizadə Mustafa Əfəndi |
| Sonrakı | Əsir Mehmed Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bolu |
| Vəfat tarixi | |
Həyatı
redaktə1592-ci ildə Boluda dünyaya gəlmişdir. Tacir Əhməd Əfəndinin oğludur. Əvvəlcə Bolu müftisi Yusif Əfəndidən, daha sonra Uzun Həsən Əfəndidən dərslər almağa başladı. Ardından şeyxülislam Zəkəriyazadə Yəhya Əfəndidən dərslər aldı və din təhsilini başa vurduqdan sonra şeyxülislamın yanında fətva əmini oldu. Bu vəzifədə ikən müdərris oldu və kiçik dərəcəli mədrəsələrdə dərs verməyə başladı. Ardından Aydın Akçaşəhər qəzasının qazısı təyin edilən Mustafa Əfəndi şeyxülislamın fətva əmini olaraq Bağdad səfərinə qatıldı. Səfərdən döndükdən sonra yenidən mədrəsələrdə dərs verməyə başladı. 1639-cu ilin aprelində Davud Paşa, iyulunda Sekban Əli ağa, 1642-ci ilin noyabrında Qoca Əli Paşa mədrəsələrinə müdərris təyin edildi. 1645-ci ilin martında Harameyn (Məkkə-Mədinə) müfəttişliyinə gətirildi. Həmin ilin mayında Bursa, bir il sonra Ədirnə, avqust ayında isə İstanbul qazısı seçildi. Ancaq 1647-ci ilin aprelində bu vəzifəsindən alındı.
Mustafa Əfəndi 1653-cü ilin sentyabrında Anadolu başqazılığı ilə birlikdə ikinci dəfə İstanbul qazılığına gətirildi. Bu vəzifələri davam edərkən Rumeli başqazılığını da aldı. 1655-ci ilin aprelində yenidən vəzifədən alındı və təqaüdə ayrıldı. Bu əsnada paytaxtda ayaqlanan əhali və ordu saraya qədər gəlmiş, İbşir Mustafa Paşa və şeyxülislam Əbu Səid Əfəndinin edam edilməsini tələb etmişdi. Belə bir vəziyyətdə Mustafa Əfəndi sarayı təmsil etmək və üsyanı yatırmaq üçün seçilən 3 üləmadan biri oldu. Əhali arasındakı hörməti və nüfuzu ilə üsyanı yatırmağa kömək olan Mustafa Əfəndi Çinar hadisəsində də nəsihətçi olaraq göndərildi. Bu xidmətləri səbəbilə 13 iyul 1656-cı ildə Anadolu başqazısı təyin edildi.
Fevral 1657 tarixində Rumeli başqazısı seçilən və 17 mayda rəsmən fəaliyyətə başlayan Mustafa Əfəndi, bəzi mənbələrə görə bu vəzifələri sədrəzəm Körpülü Mehmed Paşa vasitəsilə almışdı. Buna səbəb olaraq isə Mustafa Əfəndinin sədrəzəmə yaxınlığı göstərilir. Belə ki, 1657-ci ilin may ayında əsgərlərin maaşı gecikmiş, maliyyə çətinliklərini aradan qaldırmaq üçün sədrəzəm Körpülü Mehmed Paşa, şeyxülislam Balizadə Mustafa Əfəndi və Rumeli başqazısı Bolevi Mustafa Əfəndinin razılığını alaraq Əndərun xəzinəsindən lazımi məbləği alaraq ordunu sakitləşdirmişdi.
Məhz bu hadisədən 6 gün sonra 23 may 1657-ci ildə Mustafa Əfəndi sədrəzəmin istəyilə şeyxülislamlığa gətirildi. Bu vəzifədə ikən dövrün siyasi və iqtisadi həyatında mühüm rol oynamışdır. 15 oktyabr 1658-ci ildə vəzirlər, yeniçəri və sipahi ağaları və əsgərlərin iştirak etdiyi ayaq divanına qatıldı və Anadoluda üsyan qaldıran Abxaz Həsən ağanın edamı ilə bağlı fətva verdi.
Ancaq bu hadisədən 6 ay keçmədən vəzifədən alındı və yerinə Əsir Mehmed Əfəndi gətirildi. Vəzifədən alınmasının səbəbi isə, sədrəzəm Körpülü Mehmed Paşanın özünə rəqib olaraq gördüyü Krit sərdarı Dəli Hüseyn Paşa haqqında istədiyi ölüm hökmünün şeyxülislam tərəfindən verilməməsi göstərilir. Vəzifədən alındıqdan sonra iqta olaraq aldığı Bursanın Qaracabəy qəsəbəsinə göndərildi. Bir neçə ay burda qaldıqdan sonra Boluya qayıtdı və həcc ziyarəti üçün icazə aldıqdan sonra Hicaza səyahətə çıxdı. Ancaq ziyarətdən sonra Misirdə yaşamağa məcbur edilən Mustafa Əfəndi uzun müddət burada qaldı və 1675-ci ilin sentyabrında burada vəfat etdi.
Mənbə
redaktə- Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l-ebrâr Zeyli (haz. Nevzat Kaya), Ankara 2003, s. 157, 237, 276, 301, 303;
- Vecîhî Hasan, Târih (haz. Buğra Atsız, Das Osmanische Reichum die Mitte des 17. Jahrhunderts içinde), München 1977, vr. 96a-b;
- Abdurrahman Abdi Paşa Vekāyi‘nâme’si (haz. Fahri Çetin Derin, doktora tezi, 1993), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 44, 81, 91, 110, 114–115;
- Naîmâ, Târih, IV, 163–164, 215;
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, I, 421–423;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 68–69;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 474–477;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III/1, s. 340, 395.