Boqos silsiləsi
Boqos silsiləsi (bir sıra mənbələrdə Boqoz[1] kimi qeyd olunur) — Dağıstan Respublikası ərazisində yerləşən dağ silsiləsi.[2][3] Böyük Qafqaz sistemində Boqos dağ silsiləsinin bir hissəsidir,[3] Baş Qafqaz silsiləsinə perpendikulyardır.
| Boqos silsiləsi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 4151 m |
| Uzunluğu | 72 km |
| Hündür nöqtəsi | Addalla-Şuxqelmer |
| Yerləşməsi | |
| 42°20′20″ şm. e. 46°14′55″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region | |
|
|
|
Yerləşməsi redaktə
Boqosski silsiləsi Baş Qafqaz silsiləsinin cənub-qərbindən şimal-şərqə doğru və Meçiqala dağından (hündürlüyü 3116) Xapurda aşırımına qədər uzanır. Silsilənin uzunluğu təxminən 72 km-dir.[3]
Silsilə Avar və Andi Koysusu çay hövzələrini ayırır.[3]
Boqos silsiləsi Dağıstanın altı inzibati vahidindən: Tsunta rayonu, Tlərata rayonu, Tsumada rayonu, Axvax rayonu, Şamil rayonu, Bejtin rayonlarından keçir.[3]
Boqos silsiləsinddən keçir:[3]
- Xema silsiləsi (3809 m-ə qədər) və Kad (4111 m-ə qədər) - şimal-qərbdə.
- Cənub-şərqdə Keran silsiləsi (3375 m-ə qədər), Tlim (3769 m-ə qədər), Rosoda (3662 m-ə qədər) və Qamçıl (3573 m-ə qədər) silsilələri.
Geologiyası redaktə
Boqos massivi Böyük Qafqaz meqantiklinoriumunun şimal-şərq hissəsində yerləşir.[4]
Silsilənin strukturunda qalın gil şist və qumdaşı təbəqələri üstünlük təşkil edir.[5]
Massiv Dağıstanın əsas eninə qırılmalarından biridir.
Boqos dağ silsiləsinin relyefi yamacların böyük sıldırımlığı, qayalılıqları ilə xarakterizə olunur.
Flora və faunası redaktə
Bejtinski və Kosobsko-Kelebski qoruqları Boqos silsiləsinin ərazisində yerləşir.
Faunası ayı, qarapaça, Dağıstan dağ keçisi, ular, dələ kimi müxtəlif qiymətli növlərlə təmsil olunur.[3]
Veronika Borisova, əsasən xerofitik kollar, subalp və alp çəmənlikləri ilə örtülmüş Boqos silsiləsinin qayalı yamaclarında böyüyür.
Təbii abidələri redaktə
Boqos silsiləsində qorunmağa ehtiyacı olan təbiət abidələri var:[3]
- Çox şaxəli Ajuçi şəlaləsi (Tindi kəndinin yaxınlığında).
- İri çay qayası üzərində böyüyən şam ağacları, göbələklər(Xuştada və Tindi kəndlərinin yaxınlığında).
- Boqos silsiləsi buzlaqları (ümumi sahəsi təxminən 20 kvadrat kilometr).
- Səkkiz metrlik sahəni əhatə edən ağcaqayın ağacları (Kvaçax təsərrüfatı).
- "Timsah" torpaqları (Kvanada kəndi)
Tədqiqatçıları redaktə
Boqos silsiləsinin ilk kəşfiyyatçılarından biri Qustav Radde (1885) olmuşdur.
Boqos massivi boyunca turizm marşrutlarının öyrənilməsinə və təsvirinə mühüm töhfə SSRİ-nin turizm üzrə idman ustası K.E.Axmedxanov tərəfindən verilmişdir.[3]
Boqos silsiləsinin ən yüksək zirvəsində Addala-Şuxqelmerdə 2927 m hündürlükdə Rusiya və Avropanın ən yüksək hündürlüyündə meteoroloji stansiya (sərhəd Qafqaz silsiləsi ilə çəkilərsə) - “Sulak, alp” yerləşir. Massiv boyunca uca dağ zirvələri yerləşir. Bu səbəbdən hər il yerli və xarici alpinistlərin zirvə qalxma yarışı keçirilir. Üstəlik dağ yamacı boyunca istirahət məkanları və yay düşərgələri yerləşir.
Zirvələri redaktə
Ümumiyyətlə, Boqosda on dörd min zirvə var, onların arasında ən hündür olanları aşağıdakılardır:[3]
İstinadlar redaktə
- ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 "27 озер Богосского хребта". 2010-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
- ↑ Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996
- ↑ Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
- ↑ Весь Кавказ. Восточный Кавказ. Arxivləşdirilib 2014-12-29 at the Wayback Machine Г. И. Анохин
- ↑ "Богосский хребет в Энциклопедии Кирилла и Мефодия".
Ədəbiyyat redaktə
- Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996.
- Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
- Анохин Г. И. Восточный Кавказ. — М.: Физкультура и спорт, 1978.
- Ахмедханов К. Горный туризм в Дагестане. — Махачкала, 1979.
- Ахмедханов К. Э. Путешествие по Дагестану. — М.: Физкультура и спорт, 1988.
- Ахмедханов К. Э. Горный Дагестан. Очерки природы. — Махачкала: Юпитер, 1998.
- Гюль К. К. и др. Физическая география Дагестанской АССР. — Махачкала, 1959.
- Шахмарданов З. А. Охрана природы в Дагестане. — Махачкала, 1978. 9. Эльдаров Э. М. Памятники природы в Дагестане. — Махачкала, 1991.