Daranın Suzdakı sarayı

Daranın Suzdakı sarayı
Daranın Suzdakı sarayı
	32°11′32″ şm. e. 48°14′56″ ş. u.
Alternativ adı	Suz sarayı
Yer	Qədim Suz şəhəri (müasir Şuş, Xuzistan ostanı, İran)
Region	Asiya
Tarix
İnşaatçı	I Dara, I Kserks, I Artakserks, II Dara II Artakserks
Material	Daş, kərpic, taxta
Əsası qoyulub	E.ə VI əsr
Tərk edilib	E.ə. IV əsrin sonu
Era	Əhəmənilər imperiyası zamanı
Mədəniyyətlər	Fars mədəniyyəti
Yer qeydləri
Arxeoloqlar	Jean Perrot və s.
Vəziyyəti	Xarabalıqları qalıb
Məxsusluq	İranın Mədəni İrs, Əl Sənəti və Turizm Nazirliyi
	Daranın Suzdakı sarayı
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Daranın Suzdakı sarayı, Əhəmənilər imperiyasının paytaxtı olan İranın Suz şəhərində I Dara tərəfindən tikdirilmiş bir saray kompleksi idi. İnşaatı Persepolis ilə paralel aparılırdı. İmperiyanın müxtəlif regionlarından gətirilmiş insan gücü və xammal onun inşasında istifadə edilmişdir. Bir zamanlar yandırılaraq məhv edilmiş və sonradan qismən bərpa edilmişdir. Hal-hazırda bu vacib kompleksdən az şey qalmışdır. Əhəməni memarlığının vacib komplekslərindən biridir.

Tarix redaktə

Saray kompleksi Əhəmənilər kralı I Dara tərəfindən ən sevimli paytaxtı Suzda inşa edilmişdir. İnşaat işləri sonralar I Daranın oğlu Xerxes və daha sonra müəyyən qədər I Artaxerxes (E.ə. 465-424) və II Daranın rəhbərliyi (E.ə. 423-404) altında davam etdirilmişdir. II Artaxerxes (M.Ö. 404-358), əlli il əvvəl I Artakserksin dövründə sarayda baş vermiş yanğın nəticəsində dağılmış sarayı qismən bərpa etdirmişdir. Saray, e.ə. 330-cu ilin dekabrında Makedoniyalı İsgəndərin rəhbərliyi altındakı Makedoniyalılar tərəfindən ələ keçirildi və talan edildi.^[1]

Sarayın yerləşdiyi ərazi, son yetmiş il ərzində çox ziyan görmüşdür. ^[2]

Tikintisi redaktə

Suzdakı tikinti işləri Persepolisdəki binalara paralel olaraq aparılmışdır.^[3] Süni olaraq yaradılmış 15 metr hündürlüyündə (49 fut) bir platformada inşa edilmiş 100 hektar ərazini (250 dönüm) əhatə edən, Suzdakı kompleks yaşayış sarayı, apadana (tamaşa salonu) və abidə qapısından ibarətdir.^[1] Üstü örtülü bir keçid (“Propylaeum”) bu tikililərə baxır.^[3] Suzdakı apadana, ehtimal ki, burada yaradılmış və inkişaf etdirilmiş iki öküzlə əhatələnmiş özünəməxsus fars sütunundan istifadə edən Persepolis apadanasına oxşayır.

Əhəmənilər dövrü Suzunu təsvir edən mənbələr nadirdir. Suzdakı Əhəmənilərin tikililəri daha çox üç dildə - qədim Fars, Elam və Babil dillərində olan kral yazıları ilə tanınır. Persepolisdə tapılmış çox sayda gil lövhədən fərqli olaraq, mühüm siyasi və iqtisadi mövqeyinə baxmayaraq Suzda yalnız az sayda gil lövhə tapılmışdır.^[1]

Gene R. Garthwaiteyə görə Suz Sarayı Persepolis üçün Dariusun modeli kimi xidmət etmişdir. Sarayı Əhəmənilərin keçmiş paytaxtı Pasarqad ilə müqayisə edərək Suzun Əhəmənilərin eyni vaxtdakı paralel idarəçiliyini daha çox nümayiş etdirdiyini və “simvolik olanın reallaşdırıldığını”, belə ki Daranın hakimiyyətinin “imperiyanın bütün ərazilərindəki sənətkarlara və materiallara əmr verə biləcəyini” iddia etmişdir.^[4] Abidəni tikilməsi zamanı istifadə edilmiş materialların siyahısını və buradakı inşaata cəlb edilmiş işçilər haqqında məlumatı Dara sarayın “təməl nizamnaməsində” (ya da DSf yazısında) təsvir etmişdir^[5]:

Suzda tikdiyim bu sarayın bəzəkləri uzaqdan gətirildi. Mən yerdəki qayaya çatana qədər yeri üzü aşağı qazdırdım. Qazıntı aparıldıqdan sonra, dağıntı, təxminən 40 qulac dərinliyində, bir başqası (hissə) 20 qulac dərinliyində dolduruldu. Həmin dağıntılar üzərində saray inşa edildi.
Və yerin aşağıya doğru qazıldığını və dağıntıların yerə yığıldığını və günəşdə qurudulmuş kərpicin qəlibləndiyini, Babil xalqı - etdi (bu işləri).
Sidr ağacları, bunlar - Livan adlı bir dağdan gətirildi. Aşşur xalqı onu Babilə gətirdi; Babildən Karianlar və İonialılar Suza gətirdilər. Yak ağacları Qandaradan və Karmaniadan gətirildi.
Qızıllar Sardisdən və burada işlədilmiş Baktriyadan gətirilib. Burada işlənmiş qiymətli daş lapis lazuli və carnelian, Soqdianadan gətirilmişdir. Qiymətli daş firuzə, burada işlənən Xorazmiyadan gətirilmişdir.
Gümüş və qara ağac Misirdən gətirildi. Divarın bəzədildiyi bəzək, İoniyadan gətirildi. Burada işlənmiş fil sümüyü Efiopiyadan [Nubiya] və Sinddən və Araxosiyadan gətirilmişdir.
Elamdakı Abiradu adlı bir kənd - oradan burada işlənmiş daş sütunlar gətirilmişdir. Daşı işləyən daş yonanlar İoniyalılar və Sardiyalılardı.
Qızıl işləyən zərgərlər Midiyalılar və Misirlilər idi. Ağaclarla işləyənlər Sardiyalılar və Misirlilər idi. Bişmiş kərpici hazırlayanlar babillilərdir. Divarı bəzəyən şəxslər Midiyalılar və Misirlilər idi.
Kral Dara deyir: Suzda çox əla (bir işin) əmr(i) verildi, çox əla (bir iş) edildi (tamamlandı). Ahuramazda məni, atam

Hystaspesi və ölkəmi hifz etsin.
— DSf inscription