Endotel
Endotel — qan və limfa damarlarının, ürək boşluqlarının daxili səthini örtən mezenximal mənşəli yastı hüceyrələrin bir qatlı təbəqəsi.
Əsas məlumatlar redaktə
Müasir anlayışlara görə, endotel sadəcə bir maneə və ya filtr deyil. Endotel bədənin ən böyük və aktiv endokrin orqanıdır, bütün toxumalara diffuz şəkildə səpələnib. Endotel qanın laxtalanmasına nəzarət, tonus və qan təzyiqinin tənzimlənməsi, böyrəklərin filtrasiya funksiyası, ürəyin kontraktil fəaliyyəti və beynin metabolik təchizatı üçün vacib olan maddələri sintez edir. Suyun, ionların, metabolik məhsulların yayılmasına nəzarət edir. Axan mayenin mexaniki təsirinə, qan təzyiqinə və damarın əzələ qatının yaratdığı reaksiya gərginliyinə reaksiya verir. Kimyəvi və anatomik zədələrə həssasdır, bu da dövran edən hüceyrələrin yığılması və yapışmasının artmasına, trombozun inkişafına və lipid konqlomeratlarının çökməsinə səbəb ola bilər.
Strukturu redaktə
Endotelin hüceyrələri güclü sıx birləşmələrlə bağlandıqdan sonra onların əmələ gəlməsi astrositlərlə təmas nəticəsində yaranır. Endotelin qan axını damar divarının daha dərin təbəqələrindən ayıran qan damarlarının daxili astarıdır. Endotel insan bədəninin bütün sahəsinə yayılmış nəhəng bir parakrin orqandır, çünki davamlı olaraq çoxlu miqdarda ən vacib bioloji aktiv maddələr istehsal edir.
Funksiyaları redaktə
Endotel hüceyrələri damar sisteminin bir çox funksiyasını yerinə yetirir, məsələn:
- Qan təzyiqini idarə etmək üçün vazokonstriksiya və vazodilatasiya
- Trombin və fibrin kimi qanın laxtalanma komponentlərinin tənzimlənməsi
- Angiogenez (yeni qan damarlarının əmələ gəlməsi)
Endotel həm də ən mühüm maneə immun funksiyasını yerinə yetirir.[1][2]
Xəstəliklər redaktə
Endotel disfunksiyası ilə əlaqəli xəstəliklər:
- Ateroskleroz;
- Hipertonik xəstəlik;
- Koronar çatışmazlıq;
- Miokard infarktı;
- Şəkərli diabet və insulin müqaviməti;
- Böyrək çatışmazlığı;
- İrsi və qazanılmış metabolik pozğunluqlar (dislipidemiya və b.);
- endokrin yaş pozğunluqları;
- tənəffüs yollarının ağciyər patologiyaları (astma);
- Qarın boşluğunun spaykası[3][4].
Ədəbiyyatı redaktə
Эндотелий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
İstinadlar redaktə
- ↑ "Клиническое значение эндотелиальной дисфункции". 2014-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-16.
- ↑ "Нарушения иммунитета при критических состояниях. Особенности диагностики". 2012-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-28.
- ↑ Поройский С. В., Поройская А. В. Послеоперационная эндотелиальная дисфункция сосудов брюшины и ее функциональные последствия // Вестник современной клинической медицины . 7 (3). 2014-01-01. ISSN 2071-0240.
- ↑ "Состоянии микроциркуляции сосудов брюшины в динамике операционной травмы". 2017-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-31.