Faqositlər

Faqositlər (q.yun. φαγεῖν "udmaq" + κύτος "hüceyrə") — zərərli yad hissəcikləri (bakteriya, viruslar), həmçinin ölü və ya ölməkdə olan hüceyrələri udmaqla (faqositoz) bədəni qoruyan immun sistemi hüceyrələri. Onlar infeksiyaya nəzarət və infeksiyadan sonrakı immunitet üçün vacibdir. Faqositoz bütün heyvanlar aləmində mühüm əhəmiyyət kəsb edir və onurğalılarda yüksək inkişaf etmişdir. Bakteriyalardan qorunmada faqositlərin rolunu ilk dəfə İ. İ. Meçnikov 1882-ci ildə dəniz ulduzlarının sürfələrini tədqiq edərkən aşkar etmişdir. Meçnikov 1908-ci ildə immunitet hüceyrə nəzəriyyəsinin yaradılmasına görə fiziologiya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Faqositlər bir çox növlərin orqanizmlərində mövcuddur; Bəzi əmöblər bir çox davranış təfərrüatlarına görə makrofaqlara bənzəyir ki, bu da faqositlərin təkamülün erkən mərhələlərində meydana gəldiyini göstərir.

Bacillus anthracis (narıncı) hüceyrələrini faqositoz edən neytrofilin mikroqrafiyası. Elektron mikroskopdan skan edilən şəkil.

İnsanlarda və digər heyvanlarda faqositlər nə qədər effektiv faqositoz etməsindən asılı olaraq "peşəkar" və ya "qeyri-peşəkar" adlanır. Peşəkar faqositlərə neytrofillər, monositlər, makrofaqlar, dendritik hüceyrələr və kök hüceyrələr daxildir. Peşəkar faqositlərlə qeyri-peşəkar faqositlər arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, peşəkar faqositlərin səthində yad obyektləri — məsələn, bakteriyaları aşkar edən reseptor adlanan molekullar var. Bir litr yetkin insan qanında normal olaraq təxminən 2,5–7,5 milyard neytrofil və 200–900 milyon monosit var.

İnfeksiya zamanı kimyəvi siqnallar patogenin bədənə daxil olduğu yerə faqositləri cəlb edir. Bu siqnallar bakteriyalardan və ya orada mövcud olan digər faqositlərdən gələ bilər. Faqositlər kemotaksislə hərəkət edir. Faqosit bakteriya ilə təmasda olduqda, onun səthindəki reseptorlar ona bağlanır və bu, bakteriyanın faqosit tərəfindən udulmasına səbəb olur. Bəzi faqositlər reaktiv oksigen növləri və azot oksid istifadə edərək işğalçı patogenləri öldürür. Faqositozdan sonra makrofaqlar və dendritik hüceyrələr də antigen təqdimatında iştirak edə bilər, bu prosesdə faqositlər patogen materialı öz səthinə qaytarır. Bu material daha sonra immunitet sisteminin digər hüceyrələrinə təqdim olunur. Bəzi faqositlər limfa düyünlərinə daxil olur və limfositlərə material təqdim edir. Bu proses immunitetin formalaşmasında mühüm rol oynayır . Bununla belə, bir çox patogenlər faqositlərin hücumuna davamlıdır .