Gülfəm Xatun
Gülfəm Xatun (v. oktyabr 1561, Topqapı sarayı, İstanbul, Osmanlı imperiyası) — 10. Osmanlı sultanı Sultan Süleyman Qanuninin xanımlarından.[1]
| Gülfəm Xatun | |
|---|---|
| türk. Gülfem Hatun | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | oktyabr 1561 |
| Vəfat yeri | |
| Həyat yoldaşı | |
| Ailəsi | Osmanlı xanədanı |
Həyatı
redaktəHəyatı haqqında yetərli məlumat yoxdur. 1542 tarixli vəqf sənədində atasının adı Əbdürrəhman olaraq qeyd olunur. Atasının adının bu formada qeyd edilməsi, onun saraya cariyə olaraq alındığını sübut edir. Yılmaz Öztunaya görə, təxminən 1511-ci ildə hərəmə alındı. Sultan Süleymanın kiçik yaşda vəfat edən Mahmud və Murad adlı 2 oğlundan birinin və ya hər ikisinin Gülfəm Xatundan doğulduğuna inanılsa da, bu məlumat hansısa bir mənbəyə əsaslanmır. Belə ki, hasəki sultan yerinə xatun ünvanı daşıması, vəqf sənədləri və məzar daşında adının hansısa şahzadə və ya xanım sultanın anası olaraq deyil, Gülfəm binti Əbdürrəhman olaraq qeyd olunması onun övladının olmamasını qəti olaraq sübut edir.
Övladı olmadığı halda sarayda nüfuz sahibi olması və adının bir çox mənbədə qeyd edilməsi onun Sultan Süleymanın ən sevimli cariyəsi olduğu və hərəm daxilində fərqli vəzifələrinin olduğunu göstərir. Digər yandan o illərdə saraydakı cariyələrin ortalama maaşı 6 axca olduğu halda, 1552 tarixli xəzinə dəftərində Gülfəm Xatunun 150 axca maaş aldığı göstərilir. Osmanlı tarixçisi Leslie Pierce isə bunu Gülfəm Xatunun hərəmdə kəndxuda və ya başqa yüksək bir vəzifədə xidmət etməsi kimi izah edir.[2]
Sultan Süleymanın xanımlarından Xürrəm Sultanla münasibətləri yaxşı olan Gülfəm Xatunun adına Xürrəm Sultan tərəfindən sultana yazılan 1526 və 1537 tarixli məktublarda rast gəlinir. Bu məktublarda səfərdəki sultana Gülfəm Xatundan salam yollayan Xürrəm Sultanın 1558-ci ildə vəfatının ardından Gülfəm Xatun yaşlı Sultan Süleymanın ən yaxın sirdaşı oldu. Üstəlik Xürrəm Sultanın oğulları Səlim və Bəyazidin apardığı taxt mübarizəsi əsnasında Bəyazidə məktub yazaraq atasına tabe olmasını və geri çəkilməsini nəsihət edən Gülfəm Xatunun səyləri nəticə vermədi. Taxt mübarizəsi Bəyazidin qaçaraq Səfəvilərə sığınması və çox keçmədən edam olunaraq geri göndərilməsi ilə nəticələndi.
1561-ci ilin oktyabrında vəfat edən Gülfəm Xatunun ölüm səbəbi barədə fərqli iddialar var. Buna səbəb isə onun məzar daşında yazılan "şəhideyi-saidə" ("xoşbəxt şəhidə") ifadəsidir. Əhməd Rəfiq Altınayın mənbə göstərmədən yazdığına görə, Üsküdardakı məscidinin inşası əsnasında maddi sıxıntı çəkən Gülfəm Xatun sultanla görüşəcəyi gecəni pul qarşılığında hərəmdəki digər bir cariyəyə satmış, bundan sultanın xəbər tutması nəticəsində də boğularaq edam olunmuşdur. Ancaq Gülfəm Xatun 1541 tarixli vəqf sənədləri olan bu məscidinin inşasını daha öncəki tarixlərdə tamamlamışdır.[3][4] Beləcə, bu iddianın əsassız olduğu anlaşılır.
Bir digər versiya isə onun hamilə olması və doğuş əsnasında ölməsidir. Ancaq o illərdə Gülfəm Xatunun 50 yaşdan böyük olması nəzərə alınsa, bu iddanın da əsassız olduğu görülür.
Mənbə
redaktə- Nuray Güler. 16. Yüzyılda Üsküdar’da Gülfem Hatun Mahallesi (1540-1600). Yüksek Lisans Tezi. T.C. Marmara Üniversitesi. İstanbul 2008
- Yılmaz Koca, Kadriye, Osmanlı’da Kadın ve İktisat, Ankara: Beyan Yayınları, 1998
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar, c. II, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988
- Uluçay, M. Çağatay, Haremden Mektuplar, İstanbul: Vakit Matbaası, 1956.
- Sezgin, Tülay, “Üsküdar’daki Hatun Türbeleri”, Üsküdar Sempozyumu I: 23–25 Mayıs 2003 Bildiriler, c. II, Ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör, İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2004.
- Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları: Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003
İstinadlar
redaktə- ↑ Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1980
- ↑ Pierce, Leslie P., Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, Çev. Ayşe Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996
- ↑ Okçuoğlu, Tarkan, “Gülfem Hatun Camii”, DBİA, c. III, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994
- ↑ Eyice, Semavi, “Gülfem Hatun Camii”, DİA, c. XIV, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996