Hülaku Mirzə Qacar

Hülakü Mirzə Qacar
Hülakü Mirzə Qacar
Təxəllüsü	“Eşq” “Xərab”
Doğum yeri	Şiraz, Mərkəzi bəxşi[d], Şiraz şəhristanı, Fars ostanı, İran;
Vəfat tarixi	1866
Atası	Həsənəli mirzə Qovanlı-Qacar

Hülakü mirzə Qacar (Şiraz – 1866) — Fətəli şah Qacarın nəvəsi, şair

Həyatı

Fətəli şahın nəvəsi Hülakü mirzə atasının Xorasanda, Yəzddə, Kirmanda hakimlik etdiyi, digər dövlət vəzifələrini yerinə yetirdiyi vaxtlarda onu müşayiət etmişdi. H.1250/1834-cü ildə Fətəli şah vəfat etdikdən sonra bəzi şahzadələr hakimiyyət sevdasına düşdülər və iğtişaşlar törətdilər. Həmin vaxt Hülakü mirzənin atası Həsənəli mirzə Kirman hakimi idi. O, qiyam qaldıraraq İsfahana hücum etmiş, oğlu Hülakü mirzə isə Yəzd şəhərini ələ keçirmişdi. Lakin tezliklə Məhəmməd şah taxt-tacda yerini möhkəmlədərək, bu qiyamları yatırmağa nail oldu. Həsənəli Mirzə dustaq edildi və gözləri kor edildikdən sonra Ərdəbil qalasında həbsə salındı.^[1] O, Nəsirəddin şahın hakimiyyətinin əvvəlində azadlığa buraxılaraq Tehrana gəldi və h. 1270/1853-cü ildə vəfat etdi. Həsənəli Mirzə "Şikəstə" təxəllüsü ilə şeirlər yazardı. Onun divanı Astani-Qüdsi Rizəvi kitabxanasında 4680 şifrəsi ilə mühafizə edilir. Atasının məğlubiyyətindən və Məhəmməd şahın rəsmən taxtda əyləşməsindən sonra Yəzddən Kirmana qayıdan Hülakü mirzə Həcc ziyarəti bəhanəsi ilə canını xilas etmək qərarına gəlir. O, ömrünün axırına kimi ərəb ölkələrini, Osmanlı dövlətinin ərazisini, Firəng (Avropa) diyarını gəzib-dolaşmaqla günlərini keçirir. h.1283/ 1866-cı ildə Kazimeyndə öldüyü ehtimal edilir.^[1]

Fətəli şah
Məhəmməd şah
Nasirəddin şah

Yaradıcılığı

Şikəstə xəttini gözəl yazdığı, nəqqaşlıq və şairlik məharətinin olduğu bildirilir^[2]. Əvvəlcə "Eşq" təxəllüsü ilə şeirlər yazmış Hülakü mirzənin öz təxəllüsünü dəyişməsi onun İrandan Beynül-nəhreynə (İraqa) mühacirət etdiyi zaman baş vermişdir. Belə ki, o, Kərbəlada Şeyxiyyə təriqətinin banisi Şeyx Əhməd Ehsaninin şagirdi Hacı Seyid Kazım Rəşti ilə görüşmüş, seyid ona təxəllüsünü dəyişməyi məsləhət bilmiş və ona Xərab təxəllüsünü vermişdir. O, ədəbiyyatı və xəttatlıq sənətini ustadı Mirzə Əbdül-vəhhab Mötəmədüddövlə Nişat İsfahanidən (öl. h. 1244/m.1828–29) öyrənmişdi^[3]. Hülakü mirzənin "Xərabat" adlı ümumi xarakterli təzkirəsi məlumdur.

Hülakü mirzənin "Xərabat" təzkirəsi

Hülakü mirzə h. 1255–56/m. 1839–40-cı illərdə "Xərabat" adlı ümumi xarakterli təzkirə qələmə almışdır. Burada türk, ərəb, hind, özbək, əfqan, fars və b. xalqlardan olan qədim və yeni şairlərin tərcümeyi-halları yer almışdır. Əsərdə əlifba ardıcıllığı ilə 172 nəfər keçmiş dövr şairləri və 337 nəfər müasir şair haqqında məlumat verilmişdir. Mühacirət həyatı yaşayan şahzadə təzkirənin hər səhifəsini müxtəlif şəhər, liman, ziyarətgah, ada və ya dənizlərdə yazmalı olur. Təzkirənin dibaçəsində müəllif qürbət ellərdə könlünü məşğul etmək üçün keçmiş və müasir şairlərin bəyəndiyi şeirlərini toplayıb, onlar haqqında bir əsər yazmağı qərara aldığını bildirir. Dibaçənin sonunda o, əvvəllər "Eşq" təxəllüsü ilə yazdığını və dərbədər olub mühacir həyatına düşdüyü üçün təxəllüsünü "Xərab" ilə əvəz etdiyini göstərir^[4]. Bu əsərdə Əvhədi Marağayi, Azər Bəydili, Saib Təbrizi, Üzri Bəydili, Qazızadə Ərdəbili, Şeyx Mahmud Şəbüstəri, Nəşə Təbrizi (Əbdürrəzzaq), Nəsrulla mirzə Əfşar, Nəsim Qacar, Hümam Təbrizi, Yəqini Xalxali kimi şairlərimiz keçmiş dövr şairləri sırasında, Aşüftə İrəvani (Hüseyn bəy), Əfsər Qacar (Məhəmməd Rza mirzə), Aşub İrəvani (Mirzə İsmayıl), İnsaf Qacar (Məlik İrəc mirzə), Bəndə Təbrizi (Mirzə Rəzi), Beyza Qacar (Allahverdi mirzə), Beyza Qacar (İmamqulu mirzə ibn Dövlətşah), Hisari Bəydili (Məhəmməd Sadıq xan), Hüseyn İrəvani (Məhəmməd Hüseyn), Hacib Qacar (Allahyar xan), Həşəmət Qacar (Hümayun mirzə), Xərab Qacar (Hülakü mirzə), Xaqan (Fətəli şah), Xosrovi (Məhəmmədqulu mirzə Mülkara), Xavər Qacar (Heydərqulu mirzə), DarayiQacar (Abdulla mirzə), Ravi Gorusi (Məhəmməd Fazil xan), Şapur Qacar (Şeyxəli mirzə), Şərər Bəydili (Hüseynəli bəy), Şikəstə Qacar (Həsənəli mirzə), Tuti Cavanşiri (Əbülfəth bəy), Adil Qacar (Əlişah Zillüssultan), İzzət Qacar (Süleyman xan), Fənayi Xoyi (Mirzə Əbdürrəsul), Qabil Qacar (Həsənəli xan İrəvani), Mirzə Məhəmməd Kuzəkonani Təbrizi, Mehdi bəy Şəqaqi, Mərrix Qacar (Məhəmməd Bağır xan), Mənsur Sərabi (Mirzə Rza), Məsrur Qacar (Hüseynqulu xan), Məsrur Bəydili (Vəli Məhəmməd xan), Minayi-Əfşar Urumi (Fəridun), Mahmud mirzə Qacar, Münsif Qacar (Məhəmməd Zaman xan), Məzhər Qacar (Mehdiqulu bəy), Nəsrulla mirzə Qacar, Nəsrulla xan Qaragözlü, Nüsrət Talışi (Sultan Hüseyn bəy), Naqis Təbrizi (Mirzə Mehdi), Hümayun mirzə Qacar kimi şairlərimiz isə müasir şairlər arasında yer almışdır.^[5]

Müəllif farsca yazan şairlərlə yanaşı, türkcə və ərəbcə yazan şairlərə də yer vermişdir. Belə ki, keçmiş şairlər fəslində türkcə yazan şairlərdən Zehni Osmanlı, Ruhi Osmanlı, Qalib Əfəndi Osmanlı, məşhur Azərbaycan-türk şairi Füzulinin oğlu Fəzləli və Əmir Əlişir Nəvai, müasir şairlər fəslində isə İbrahim Əfəndi, Bağdad vəziri Əlirza paşa, Pərtöv paşa, Raşid Əfəndi, Kamal Əfəndi Osmanlı və Nədim Bağdadi (Mahmud bəy) xatırlanmışlar^[6]. Sonradan Hülakü mirzə "Xərabat" təzkirəsinin müasir şairlər hissəsindən ibarət "Xərab" adlı başqa bir təzkirə də tərtib etmişdir. Onun əlyazma nüsxəsi Paris Milli Kitabxanasında 1160 şifrəsi ilə qorunur və Dr. Xəyyampur tərəfindən nəşr edilmişdir. Tahirə Həsənzadənin verdiyi məlumata görə, əvvəllər "Eşq" təxəllüsü ilə şeirlər yazmış Hülakü mirzənin öz təxəllüsünü dəyişməsi onun İrandan Beynülnəhreynə (İraqa) mühacirət etdiyi zaman baş vermişdir. Belə ki, o, Kərbəlada Şeyxiyyə təriqətinin banisi Şeyx Əhməd Ehsaninin şagirdi Hacı Seyid Kazım Rəşti ilə görüşmüş, seyid ona təxəllüsünü dəyişməyi məsləhət bilmiş və ona Xərab təxəllüsünü vermişdir^[7].

"Xərabat" təzkirəsinin Əlyazmaları

"Xərabat" təxəllüsü ilə

İran İslami Şura Məclisinin kitabxanası 13888.
İran İslami Şura Məclisinin kitabxanası 922.

"Xərab" təxəllüsü ilə

Tehran Universiteti Mərkəzi kitabxanası 508.
İran Məlik Milli kitabxanası 246.
Əhməd Gülçin Məaninin şəxsi kitabxanası.
Paris Milli kitabxanası 1160.^[8]

Həmçinin bax

Xarici keçid

Qacarlar dövrünün titulları

İstinadlar

↑ ¹ ² Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2012, s. 215.
↑ Əhməd Gülçin Məani. Tarix-e təzkireha-ye farsi. Tehran: Enteşarat-e Daneşgah-e Tehran, h.1348 (1929/1930), I cild, s. 482
↑ Tahirə Həsənzadə. Qacarlar dövrünün titulları. Bakı: Elm və təhsil, 2011, s. 200
↑ Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2012, s. 216
↑ Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı:Elm və təhsil, 2012, s.216–217
↑ Əhməd Gülçin Məani. Tarix-e təzkireha-ye farsi. Tehran: Enteşarat-e Daneşgah-e Tehran, h.1348 (1929/1930), I cild, s. 482–512
↑ Tahirə Həsənzadə. Qacarlar dövrünün titulları. Bakı: Elm və təhsil, 2011, s. 200
↑ Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı:Elm və təhsil, 2012, s.218

[:0-1] ¹ ² Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2012, s. 215.

[2] Əhməd Gülçin Məani. Tarix-e təzkireha-ye farsi. Tehran: Enteşarat-e Daneşgah-e Tehran, h.1348 (1929/1930), I cild, s. 482

[3] Tahirə Həsənzadə. Qacarlar dövrünün titulları. Bakı: Elm və təhsil, 2011, s. 200

[4] Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2012, s. 216

[5] Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı:Elm və təhsil, 2012, s.216–217

[6] Əhməd Gülçin Məani. Tarix-e təzkireha-ye farsi. Tehran: Enteşarat-e Daneşgah-e Tehran, h.1348 (1929/1930), I cild, s. 482–512

[7] Tahirə Həsənzadə. Qacarlar dövrünün titulları. Bakı: Elm və təhsil, 2011, s. 200

[8] Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı:Elm və təhsil, 2012, s.218

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]