I Matyaş
I Matyaş və ya Mattias Korvinus (mac. Hunyadi Mátyás, xorv. Matija Korvin, rum. Matei Corvin, slovak. Matej Korvín, çex. Matyáš Korvín, 24 fevral 1443[1] və ya 23 fevral 1443[2], Kluj-Napoka, Macarıstan krallığı – 6 aprel 1490 və ya 7 aprel 1490[2], Vyana[2])— 1458-1490-cı illərdə Macarıstan və Xorvatiyanın kralı. Bir neçə hərbi kampaniya təşkil etdikdən sonra 1469-cu ildə Bohemiya kralı seçilmiş, 1487-ci ildə isə Avstriya hersoqu ünvanını qəbul etmişdir[3].
| I Matyaş | |
|---|---|
| mac. Hunyadi Mátyás | |
 | |
Macarıstan və Xorvatiyanın kralı | |
| 1458 – 1490 | |
Bohemiya kralı | |
| 1469 – 1490 | |
| 1487 – 1490 | |
| Əvvəlki | V Fridrix |
| Sonrakı | V Fridrix |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 24 fevral 1443[1] və ya 23 fevral 1443[2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 6 aprel 1490 (47 yaşında) və ya 7 aprel 1490[2] (47 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | Qida zəhərlənməsi |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, monarx |
| Atası | Yanoş Hunyadi |
| Anası | Elizabet Siladi |
| Həyat yoldaşları | |
| Uşaqları | |
| Dini | Hunyadi |
|
|
|
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəMattias Korvinus 24 fevral 1443-cü ildə Kolozvarda anadan olmuşdur. Matyaş Məşhur macar general Yanoş Hunyadinin kiçik oğlu idi[4]. Atasının ölümündən sonra o, 1456-cı ildə atasının düşməni Ulrix tərəfindən əsir götürülmüş, kiçik qardaşı Laslo Hunyadi isə öldürülmüşdü[5][6]. 1457-ci ildə V.Laslonun ölümündən sonra macar əsilzadələri ənənəyə sadiq qalaraq kralın seçki yolu ilə taxta çıxmasına qərar verdilər. Bu məqsədlə Macar taxtı üzərində iddiaları olan Müqəddəs Roma-Alman imperatoru III Fridrixə qarşı öz namizədlərini irəli sürdülər. 24 yanvar 1458-ci ildə Budada toplaşan məclis Matyaşı Macarıstan kralı seçdi. Matyaşın kral seçilməsi ilə orta ərslər tarixində ilk dəfə heç bir sülalə ilə bağı olmayan bir namizəd kral seçilmiş oldu.
Macarıstan kralı I Matyaş
redaktə
Daxili siyasəti
redaktəI Matyaş taxta çıxdıqdan sonra hərbi, iqtisadi və idarəetmə sahəsində bir sıra islahatlar həyata keçirdi. Bu islahatlar Macarıstanın itirdiyi nüfuzunun yenidən qayatırlmasına xidmət edirdi. Kral ilk növbədə xarici və daxili düşmənlərə qarşı moraviyalı, sileziyalı və bohemiyalı[7] əsgərlərdən ibarət 30 minlik ordu yaratdı. Dövlətin gəlirlərini artırmaq məqsədilə vergilərdən azad edilmiş bir sıra torpaq sahibləri yenidən vergi ödəməyə tabe tutuldu və yeni vergilər elan edildi. Vergilərin nizami qaydada toplanması dövlət xəzinəsinin artmasına səbəb oldu . Mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək üçün kral ilk növbədə ona müxalif olar qruplaşmalarla mübarizə apardı. Bundan başqa krallıq daxilindəki adamlarına geniş səlahiyyətlər verdi, əyalət məhkəmələri isə krallıq məhkəməsinin tabeliyinə verildi. 1486-cı ildə krallıq daxilində yeni qanunlar ilə bağlı verilən fərmanlar oxunuldu[8]. I Matyaş yaxşı bir əsgər və idarəçi olmaqla yanaşı həm də incəsənətə və elmə olan marağı ilə tanınmışdır. Onun sahib olduğu əl yazmalar, rəsm əsərləri, heykəl kolleksiyaları bütün Avropada məşhur idi. Buda da yerləşən məşhur Korvina kitabxanası da məhz I Matyaş tərəfindən qurulmuşdur. Kitabxanada 10 mindən çox əlyazma mövcud idi. Bu əlyazmalardan bəziləri I Sultan Süleymanın hücumu zamanı İstanbula göndərilsə də sonralar 1877-ci ildə geri qaytarılmışdır.
Xarici siyasəti
redaktəI Matyaş ölkə daxilində hakimiyyətini gücləndirdikdən sonra ən böyük məqsədlərindən biri olan Bohemiya krallığını və Müqəddəs Roma İmperiyasını ələ keçirmək üçün fəaliyyətə başladı. Yeni bir müharibəyə başlamadan əvvəl ilk öncə Papalıq və bir neçə İtaliyan dövlətləri ilə münasibətləri yoluna qoyan kral daha sonra Fransa və Burqundiyaya da öz elçilərini göndərdi. 1469-cu ildə isə Bohemiya kralı ünvanını qəbul edərək özünü Moraviya, Sileziya və Lusatyanın kralı elan etdi. III Fridrix hələ də taxt üzərində iddialarına davam etməkdə idi. Bu məqsədlə Avstriya və Almaniya ilə mütəffiqlik quraraq I Matyaş üzərinə hücuma keçdi. Nəticədə I Matyaş Avstriya və Sitirya üzərindəki iddialarından əl çəkmək məcburiyyətində qaldı.
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 https://www.britannica.com/biography/Matthias-I.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Matyáš Korvín I., uherský král, 1443-1490 // Olomouc City Library regional database (çeş.).
- ↑ "Matthias I". 2022-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-18.
- ↑ "Matthias Corvinus of Hungary". 2022-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-18.
- ↑ "Matthias Corvinus". 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-18.
- ↑ Babinger, Franz. Mehmed the Conqueror and His Time. Princeton University Press. 1978. ISBN 0-691-09900-6.
- ↑ Cartledge, Bryan. The Will to Survive: A History of Hungary. C. Hurst & Co. 2011. ISBN 978-1-84904-112-6.
- ↑ E. Kovács, Péter. Matthias Corvinus (macar). Officina Nova. 1990. ISBN 963-7835-49-0.