Kalmıkların deportasiyası
Kalmıkların deportasiyası və ya "Ulusı" əməliyyatı (rus. Операция «Улусы»)[1] — 28 – 31 dekabr[2] 1943-cü ildə 93.000-dən çox kalmıkların və kalmıklarla evil olan qeyri-kalmık qadınların Sovet İttifaqı tərəfindən sürgün edilməsidir. Ailələr və ayrı-ayrılıqda insanlar məcburi əmək üçün zorla mal-qara vaqonlarında Sibirə, xüsusi yaşayış məntəqələrinə köçürüldülər.[3] Kalmık olmayan kişilərlə evlənən kalmık qadınlar deportasiyalardan azad edildi. Hökumət sürgünlərin rəsmi səbəbi kimi 2-ci Dünya müharibəsində təxminən 5000 kalmıkın nasistlərə bağlı Kalmıkiya Süvari Korpusunda döyüşməsini göstərərək, onları Aksis qüvvələri ilə əməkdaşlıqda ittiham etmişdi.[4] Amma iqtidar eyni zamanda 23 mindən çox kalmıkın Qızıl Orduda xidmət etdiyini və Aksis qüvvələrinə qarşı Sovetlərlə birlikdə vuruşduğunu qəbul etmirdi.[5]
| Kalmıkların deportasiyası | |
|---|---|
| Əsas münaqişə: SSRİ-də məcburi köçürülmələr, SSRİ-də siyasi repressiya və İkinci Dünya müharibəsi | |
Kalmıkiyadan Sibirə olan deportasiyanın xəritəsi (1943) Kalmıkiya Omsk vilayəti, Krasnoyarsk diyarı, Altay diyarı, Novosibirsk vilayəti (destination of the deportees) | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Yeri | Kalmıkiya,SSRİ |
| Hücumun hədəfi | Kalmıklar |
| Tarix |
|
| Hücum metodu | məcburi köçürmə, deportasiya |
| Ölü sayı | 16 000 - 17 000 |
| Törədən(lər) |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
NKVD rəisi Lavrenti Beriya və onun komissar müavini İvan Serov SSRİ hökumət başçısı İosif Stalinin birbaşa göstərişi[6] ilə deportasiyanı həyata keçirdilər.[7] Deportasiyada NKVD-NKGB qoşunlarından 10 minədək hərbçi iştirak etmişdir. Bu, 1930–1950-ci illər arasında bir neçə milyon sovet etnik azlığına təsir edən sovetlərin məcburi yerləşdirmə və əhali köçürmələri proqramının bir hissəsidir.[8] Kalmıkların xüsusi hədəfə çevrilməsi bu entik qrup içindəki anti-kommunist əhvali-ruhiyyə və Buddist mədəniyyəti kimi bir sıra səbəblərə əsaslanırdı.
Deportasiya 16 mindən çox insanın ölümünə səbəb oldu,[9][10][11] bu da deportasiya edilmiş əhalinin 17%-nin ölməsi demək idi.[9][10] Nikita Xruşşov SSRİ-nin yeni hökumət başçısı olduqdan və de-Stalinizasiya prosesini başlatdıqdan sonra 1956-cı ildə kalmıkların deportasiya edilmiş xalq status götürüldü.[12] 1957-ci ildə kalmıklar xüsusi yaşayış məntəqələrindən azad edildi və Kalmık Muxtar Sovet Sosialist Respublikası olaraq rəsmiləşdirilən doğma torpaqlarına qayıtmalarına icazə verildi.[13] 1959-cu ilə qədər sürgündə qalan kalmıkların 60% -dən çoxu evlərinə qayıtdı.[14] Ancaq, bu gün də hiss olunan, insan itkisinin və sürgünlərin sosial-iqtisadi həyatda yaratdığı dəyişikliklər kalmıklara çox təsir etdi.[15] 14 noyabr 1989-cu ildə Sovet İttifaqı Ali Şurası Stalinin bütün deportasiyalarını "qanunsuz və cinayətkar" elan etdi.[16] Müasir tarixi təhlillər bu köçürmələri təqib və insanlığa qarşı cinayət nümunəsi hesab edir.[7]
İstinadlar
redaktə- ↑ Polian, 2004. səh. 145
- ↑ Bugay, 1996. səh. 68
- ↑ Gedeeva, Babaev, 2016
- ↑ Bugay, 1996. səh. 65–66
- ↑ Buckley, Ruble və Hofmann, 2008. səh. 204
- ↑ Bugay, 1996. səh. 58
- ↑ 1 2 Human Rights Watch, 1991. səh. 61
- ↑ Grannes, 1991. səh. 55
- ↑ 1 2 Human Rights Watch, 1991. səh. 9
- ↑ 1 2 Tolz, 1993. səh. 168
- ↑ Rywkin, 1994. səh. 67
- ↑ Polian, 2004. səh. 184
- ↑ Human Rights Watch, 1991. səh. 62
- ↑ Polian, 2004. səh. 199
- ↑ Mastyugina, Perepelkina və Perepelkin, 1996. səh. 86
- ↑ Statiev, 2005. səh. 285
Mənbələr
redaktə- Bormanshinov, Arash. "The Kalmyks in America 1952–62". Journal of the Royal Central Asian Society. 50 (2). 1963: 149–151. doi:10.1080/03068376308731819.
- Grannes, Alf. "The Soviet deportation in 1943 of the Karachays: a Turkic Muslim people of North Caucasus". Institute of Muslim Minority Affairs Journal. 12 (1). 1991: 55–68. doi:10.1080/02666959108716187.
- Bugay, Nikolay. The Deportation of Peoples in the Soviet Union. New York City: Nova Publishers. 1996. ISBN 9781560723714.
- Polian, Pavel. Against Their Will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR. Budapest; New York City: Central European University Press. 2004. ISBN 9789639241688. LCCN 2003019544.
- Human Rights Watch. "Punished Peoples" of the Soviet Union: The Continuing Legacy of Stalin's Deportations" (PDF). 1991. OCLC 25705762.
- Gedeeva, Darina; Babaev, Andrei. "Polina Fedorova, About Cattle Breeding in Siberia". Apollo, the Cambridge University institutional repository. 2016. doi:10.17863/CAM.18278.
- Buckley, Cynthia J.; Ruble, Blair A.; Hofmann, Erin Trouth. Migration, Homeland, and Belonging in Eurasia. Woodrow Wilson Center Press. 2008. ISBN 978-0801890758. LCCN 2008-015571.
- Tolz, Vera. New Information about the Deportation of Ethnic Groups in the USSR during World War 2 // Garrard, John; Healicon, Alison (redaktorlar ). World War 2 and the Soviet People: Selected Papers from the Fourth World Congress for Soviet and East European Studies. New York City: Springer. 1993. ISBN 9781349227969. LCCN 92010827.
- Rywkin, Michael. Moscow's Lost Empire. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. 1994. ISBN 9781315287713. LCCN 93029308.
- Statiev, Alexander. "The Nature of Anti-Soviet Armed Resistance, 1942-44: The North Caucasus, the Kalmyk Autonomous Republic, and Crimea". Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 6 (2). 2005: 285–318. doi:10.1353/kri.2005.0029.
- Mastyugina, Tatiana; Perepelkina, L.; Perepelkin, Lev. An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present. Greenwood Publishing Group. 1996. ISBN 9780313293153. LCCN 96007141.