Kiberokratiya
Kiberokratiya — futurologiyada informasiyanın səmərəli istifadəsi ilə idarə olunan hipotetik idarəetmə forması. Kiberokratiyanın dəqiq təbiəti əsasən spekulyativdir, çünki hazırda kiberokratik hökumətlər mövcud deyil, lakin bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə kiberokratik elementlərin sayı getdikcə artır. Kiberokratiya nəzəriyyəsi əsasən bu nəzəriyyə ilə bağlı bir neçə məqalə dərc etmiş David Ronfeldtin işidir.[1][2][3] Bəzi mənbələr kiberokratiyanı alqoritmik idarəetmə ilə eyniləşdirir, baxmayaraq ki, alqoritmlər informasiyanın işlənməsinin yeganə vasitəsi deyil.[4][5]
İcmal redaktə
"Kiber-" və "-kratiya" sözlərindən yaranan kiberokratiya, xüsusən də bir-biri ilə əlaqəli kompüter şəbəkələrindən istifadə edərkən məlumat yolu ilə idarə etməyi ifadə edir.[6] Konsepsiya güc mənbəyi kimi informasiya və ona nəzarəti nəzərdə tutur və siyasi təkamülün növbəti mərhələsi kimi görülür.[6]
Kiberokratiyanın əsas xüsusiyyəti, problemin mənbəyindən müvafiq məlumatın problemi həll edə biləcək mövqedə olan insanlara, çox güman ki, bir-biri ilə əlaqəli kompüter şəbəkələri sistemi və avtomatlaşdırılmış məlumat çeşidləmə proqramı vasitəsilə ötürülməsi və həmin insanların yalnız qeyri-adi problemlər, problem meylləri və ya bir şəxs tərəfindən aparılan apellyasiya prosesi zamanı çağırılması olacaq. Kiberokratiya ənənəvi bürokratiyaların funksional antitezasıdır, bəzən dərəbəylikdən, lənglikdən və digər uğursuz keyfiyyətlərin siyahısından əziyyət çəkir. Bürokratiya diskret nöqtələri birləşdirən müəyyən edilmiş kanallar vasitəsilə məlumat axınını məcbur edir və məhdudlaşdırır, kiberokratiya isə bir çox müxtəlif tərəflər üçün əlçatan olan həcmli məlumat ötürür.[7] Bundan əlavə, bürokratiya proqramlar və büdcələr kimi kövrək təcrübələri tətbiq edir, kiberokratiya isə idarəetmə və mədəni kontekstlərə diqqət yetirdiyi üçün daha uyğun bir quruluşa malikdir.[8] Kiberokratiya, maşın idarəçiliyi hökumətini formalaşdıran dövlət başçısı kimi süni intellekt olmasa da, inzibati süni intellektlərdən istifadə edə bilər.
Ronfeldt və Valdaya görə kiberokratiyanın dəqiq formasını müəyyən etmək hələ tezdir, lakin o, demokratiya, totalitarizm və hibrid hökumətlər kimi ənənəvi idarəetmə sistemlərinin yeni formalarına gətirib çıxara bilər.[3] Bəziləri qeyd etdilər ki, kiberokratiya hələ də spekulyativdir, çünki hazırda mövcud kiberokratik hökumət yoxdur, baxmayaraq ki, onun bəzi komponentlərinin bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin hökumətləri tərəfindən artıq qəbul edildiyi bildirilir.[9]
Nümunələri redaktə
Kiberokratiyanın nəticələrini müəyyən etmək hələ də çətin olsa da, bunun hökumət və siyasi sistemlərin yeni formalarına, xüsusən də yeni sensor aparatların, şəbəkələşmiş cəmiyyətin və şəbəkə idarəetmə üsullarının yaranması fonunda gətirib çıxaracağını qeyd edənlər var.[10] Bununla belə, bu futuristik hökuməti göstərə biləcək konkret nümunələr var. Şərqi Almaniyanın Ştazisini kiberkratik təşkilatın prototipi hesab etmək olar. Ştazi altı milyon insana və ya Şərqi Almaniyanın ümumi əhalisinin üçdə birindən bir qədər çoxuna aid faylları toplayıb, lakin onların faylları çeşidləmək üçün kompüterlərinin olmaması öz fayl sistemində ilişib qalmasına səbəb olurdu və nəticədə məlumatdan səmərəli istifadəni azaldırdı. Kiberokratik hökumət bütün ölkə əhalisinin, eləcə də müvafiq əcnəbilərin faylını tez və effektiv şəkildə idarə etməlidir.
Uçuş qadağası siyahısı (No Fly List) prototip kiberkratik elementin nümunəsidir. Onun əhəmiyyətli yanlış müsbət nisbəti onun effektivliyinin əsas uğursuzluğudur. Internet Relay Chat (IRC) və internet forumları da kiberkratik cəmiyyətin nümunələridir.
İstinadlar redaktə
- ↑ David Ronfeldt. "Cyberocracy, Cyberspace, and Cyberology:Political Effects of the Information Revolution" (PDF). RAND Corporation. 1991. 1 July 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 Dec 2014.
- ↑ David Ronfeldt. "Cyberocracy is Coming" (PDF). RAND Corporation. 1992. 1 July 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 Dec 2014.
- ↑ 1 2 Ronfeldt, David; Varda, Danielle. "The Prospects for Cyberocracy (Revisited)" (ingilis). Social Science Research Network. 1 December 2008. SSRN 1325809. 29 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 December 2023.
- ↑ "Opinion | Transparency in governance, through cyberocracy". kathmandupost.com (English). 1 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 April 2020.
- ↑ Hudson, Alex. "'Far more than surveillance' is happening and could change how government is run". Metro (ingilis). 28 August 2019. 13 September 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 April 2020.
- ↑ 1 2 Walch, James; Walch, Jim. In the Net: A Guide for Activists. London: Zed Books Ltd. 1999. 48. ISBN 1856497585.
- ↑ Neilson, Robert E. Sun Tzu and Information Warfare: A Collection of Winning Papers from the Sun Tzu Art of War in Information Warfare Competition. Washington, D.C.: National Defense University Press. 1997. 18. ISBN 1579060374.
- ↑ Bachman, Leonard R. Two Spheres: Physical and Strategic Design in Architecture (ingilis). Routledge. 2012-06-14. ISBN 9781136319044.
- ↑ Kariye, Dr Badal W. The Political Sociology of Security, Politics, Economics & Diplomacy: Quicker Academic Path for Good Governance. Bloomington, IN: AuthorHouse. 2010. 98. ISBN 9781452085463.
- ↑ Horowitz, Irving. Culture and Civilization: Volume 2, Beyond Positivism and Historicism (ingilis). Routledge. 2018-02-06. ISBN 9781351524407.
Əlavə ədəbiyyat redaktə
- Anderson, Walter Truett. All Connected Now. 2003. ISBN 9780813341545.
- Ari-Veikko Anttiroiko; Matti Malkia, redaktorlar Encyclopedia of Digital Government. 2007. ISBN 9781591407904.