Kolposkopiya
Kolposkopiya (yun: κόλπος "boş, uşaqlıq, vagina" + skopos: "baxmaq") — kolposkopdan istifadə edərək uşaqlıq boynunu, həmçinin vaginanı və vulvanı vizual olaraq yoxlamaq üçün tibbi diaqnostik prosedur.[1] Prosedurdan əvvəl anesteziya tələb olunur.
| Kolposkopiya | |
|---|---|
.svg) Diaqramda uşaqlıq boynunun kanalı uşaqlığın dibində dövrələnmişdir. Uşaqlıq boynunun vaginal hissəsi sərbəst şəkildə vaginaya çıxır. Uşaqlıq boynu vaginaya açıldığı zaman transformasiya zonası ən çox patoloji hüceyrə dəyişikliklərinin baş verdiyi sahədir. | |
| MeSH | D003127 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kolposkopiyanın əsas məqsədi xərçəng öncəsi vəziyyətlərin erkən aşkarlanması və müalicəsi ilə uşaqlıq boynu xərçənginin qarşısını almaqdır. İnsan papilloma virusu (İPV) ümumi bir infeksiyadır və əksər uşaqlıq boynu xərçənginin əsas səbəbidir.
Xəstənin kolposkopiyaya məruz qalmasının digər səbəbləri arasında dölün inkişafına, immunosupressiyaya, uşaqlıq boynunun anormal görünüşünə və ya cinsi zorakılığa dair məhkəmə-tibbi ekspertizasının bir hissəsi kimi təsirinin qiymətləndirilməsi daxildir.
Kolposkopiya sahələrin böyüdülmüş və işıqlandırılmış görünüşünü təmin edən kolposkopdan istifadə etməklə həyata keçirilir. Kolposkopiya kolposkopistə normal toxumanı zədələnmiş və ya anormal toxuma dəyişiklikləri (lezyonlar) kimi vizual olaraq ayırd etməyə və patologiyanın sonrakı tədqiqi üçün məqsədyönlü biopsiya götürməyə imkan verir.
Prosedura Eduard Virtsin köməyi ilə alman həkimi Hans Hinselmann tərəfindən hazırlanmışdır.[2][3] Kolposkopiyanın inkişafı Osventsimdə olan yəhudi məhbuslar üzərində təcrübədən keçmişdi.[4]
Göstərişləri
redaktə
Əksər qadınlar pap testin (sitoloji) nəticəsi normal çıxmadıqda kolposkopiyadan keçirlər.
Xəstənin kolposkopiya keçirməsinin digər səbəbləri arasında:
- dölün dietilstilbestrola (DES)[5] məruz qalmasının qiymətləndirilməsi
- İİV infeksiyası və ya orqan transplantasiyası xəstəsi kimi immunosupressiya
- müalicə edən həkim tərəfindən qeyd edildiyi kimi uşaqlıq boynunun anormal görünüşü
- kamera ilə təchiz olunmuş ixtisaslaşdırılmış kolposkopdan istifadə etməklə cinsi zorakılıq faktı üzrə məhkəmə-tibbi ekspertizası çərçivəsində[6]
Bir çox həkimlər öz qiymətləndirmələrini və müalicə qərarlarını Amerika Kolposkopiya və Servikal Patologiya Cəmiyyətinin 2017-ci ildə dərc edilmiş "ABŞ-da Uşaqlıq Boyun Xərçənginin Qarşısının Alınması üçün Kolposkopiya Təcrübəsi üçün Məlumatlı Konsensus Tövsiyələri" hesabatına görə əsaslanır.[7]
Kolposkopiya ümumiyyətlə aşağı dərəcəli skuamöz intraepitelial lezyon və ya daha az göstərən pap testi nəticələri olan insanlar üçün aparılmır. SILs uşaqlıq boynunun səthində lezyon kimi tanınan epitel hüceyrələrinin anormal böyüməsidir.[8]
Proseduru
redaktə
Tip 1: Tamamilə ektoservikal (çox vaxt hormonal).
Tip 2: Endoservikal komponent, lakin tamamilə görünən (çox vaxt yetkinlik dövründən əvvəl).
Tip 3: Endoservikal komponent, tam görünmür (menopozdan sonra ümumi).
İlkin diaqnoz zamanı xəstəlik tarixi toplanır. Prosedur xəstəyə tam təsvir olunur. Bəzi hallarda prosedurdan əvvəl hamiləlik testi aparıla bilər, bundan sonra xəstə razılıq formasını imzalayır.
Kolposkopiya qadın uzanmış vəziyyətdə, ayaqları üzəngidə və ombalar masanın aşağı kənarında (bu mövqe belin litotomiya mövqeyi kimi tanınır) aparılır. Hər hansı bir şübhəli zədə (lezyon) üçün vulva müayinə edildikdən sonra vaginaya güzgü yerləşdirilir.
Kolposkop anormal toxumaların mövcudluğunu göstərən görünən əlamətləri axtarmaq üçün istifadə olunur. O,uşaqlıq boynunu, vagina və vulva səthinin görünüşünü böyütmək üçün işıqlı binokulyar və ya monokulyar mikroskop kimi fəaliyyət göstərir. Səthin quruluşunun ümumi təəssüratını əldə etmək üçün aşağı böyüdücü (2-6) istifadə edilə bilər. Vagina və uşaqlıq boynunu öyrənmək üçün 8-25-ə qədər böyütmə istifadə olunur. Yaşıl filtrlə birlikdə yüksək böyütmə çox vaxt daha inkişaf etmiş xərçəng öncəsi və ya xərçəngli zədələrin (lezyonların) mövcudluğunu göstərə bilən müəyyən damar nümunələrini müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Skuamöz-sütun qovşağı və ya "çevrilmə zonası" uşaqlıq boynunun xərçəngdən əvvəlki və xərçəngli lezyonların ən çox baş verdiyi kritik bölgədir. Transformasiya zonasını və hər hansı vizual zədələnmənin bütün həcmini görmək qabiliyyəti adekvat kolposkopik müayinənin mümkünlüyünü müəyyən edir.
Patolojı sahələrin vizuallaşdırılmasını yaxşılaşdırmaq üçün pambıq çubuqlardan istifadə edərək, uşaqlıq boynunun səthinə sirkə turşusu məhlulu vurulur. Uşaqlıq boynunun sirkə turşusunun tətbiqindən sonra ağarmış (asetovhiteness) və ya patolojı damar forması olan nahiyələri çox vaxt biopsiya üçün nəzərdə tutulur. Heç bir zədə görünməzsə, patolojı sahələri müəyyən etmək üçün uşaqlıq boynuna yod məhlulu tətbiq oluna bilər. Tam müayinədən sonra kolposkopist ən çox görünən anomaliyalı sahələri müəyyən edir və cımbız, SpiraBrush CX və ya SoftBiopsy kimi uzun biopsiya alətindən istifadə edərək bu sahələrdən biopsiya əldə edə bilər. Əksər həkimlər və xəstələr anesteziyanı lazımsız hesab edirlər; lakin, bəzi kolposkopistlər, xüsusən də çox sayda biopsiya nümunələri götürüldükdə, xəstənin narahatlığını azaltmaq üçün lidokain kimi və ya başqa yerli anesteziya tövsiyə edir və istifadə edirlər.
Şərhi
redaktə
Kolposkopiya nəticələrinin qiymətləndirilməsi üçün modellərdən biri aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimi kolposkopiya zamanı görünənlərdən asılı olaraq beş müxtəlif parametr üzrə 0-2-yə qədər ballar təyin edən Şved şkalasıdır:
| Parametri | Hesabı | ||
|---|---|---|---|
| 0 | 1 | 2 | |
| Alınması sirkə turşusu |
0 və ya şəffaf | Kölgəli, südlü | Fərqli, stearin kimi |
| Sahələri və səthləri | 0 və ya diffuz | Kəskin, lakin nizamsız, kələ-kötür, "coğrafi" | Kəskin və bərabər səth səviyyəsindəki fərq, məsələn, "kəsmə" |
| Vessels | Yaxşı, müntəzəm | Yoxdur | Kobud və ya atipik |
| Zədə ölçüsü | <5 mm | 5–15 mm və ya 2 kvadratı əhatə edir | >15 mm və ya 3-4 kvadrantı əhatə edir və ya endoservikal olaraq qeyri-müəyyəndir |
| Yodla boyanma | Qəhvəyi | Açıq və ya ləkəli sarı | Fərqli sarı |
Şved şkalası üzrə ümumi bal 0-dan 10-a qədər dəyişir. 5 və ya daha yüksək bal bütün potensial yüksək dərəcəli lezyonları (YDL) müəyyən edir və 8 və ya daha yüksək balın YDL olma şansı 90% olur.[10] Xərçəng riski aşağı olduğu üçün 5-dən aşağı bal biopsiya tələb etmir, 5-dən 7-yə qədər olan bal biopsiya tələb edir və 8 və ya yuxarı bal biopsiya tələb etmir, çünki birbaşa müdaxilə etmək daha effektivdir (məs. kəsilmə ilə).[10]
Fəsadları
redaktəKolposkopiyadan sonra əhəmiyyətli ağırlaşmalar nadirdir, lakin qanaxma, biopsiya yerində və ya endometriumda infeksiya və lezyonun müəyyən edilməməsi ola bilər.
Monsel məhlulu və gümüş nitrat biopsiya nümunələrinin şərhinə mane olur, ona görə də bütün biopsiya nümunələri götürülənə qədər bu maddələrdən istifadə edilməməlidir. Bəzi xəstələr qaşınma zamanı, bir çoxu isə biopsiya zamanı narahatlıq hiss edir.
Biopsiya ilə kolposkopiya sonsuzluğa və ya subfertilliyə[11] səbəb olmur.[12]
İstinadlar
redaktə- ↑ Chase DM, Kalouyan M, DiSaia PJ. "Colposcopy to evaluate abnormal cervical cytology in 2008". Am. J. Obstet. Gynecol. 200 (5). May 2009: 472–80. doi:10.1016/j.ajog.2008.12.025. PMID 19375565.
- ↑ "The Deadly Origins Of A Life-saving Procedure – Forward.com". 27 January 2007. 2011-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-01-22.
- ↑ Baggish, Michael S. Colposcopy of the Cervix, Vagina, and Vulva: A Comprehensive Textbook. Mosby. 11 April 2018. ISBN 9780323018593. 9 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 April 2018 – Google Books vasitəsilə.
- ↑ Halioua, Bruno. "The Participation of Hans Hinselman in Medical Experiments at Auschwitz". Journal of Lower Genital Tract Disease. 14 (1). 2010: 1–4. doi:10.1097/LGT.0b013e3181af30ef. PMID 20040829.
- ↑ https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0025712516321228?via%3Dihub
- ↑ "Sexual Assault Medical Forensic Examinations". 2009-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-02-25.
- ↑ Wentzensen, Nicolas; Massad, L. Stewart; Mayeaux, Edward J.; Khan, Michelle J.; Waxman, Alan G.; Einstein, Mark H.; Conageski, Christine; Schiffman, Mark H.; Gold, Michael A.; Apgar, Barbara S.; Chelmow, David; Choma, Kim K.; Darragh, Teresa M.; Gage, Julia C.; Garcia, Francisco A.R.; Guido, Richard S.; Jeronimo, Jose A.; Liu, Angela; Mathews, Cara A.; Mitchell, Martha M.; Moscicki, Anna-Barbara; Novetsky, Akiva P.; Papasozomenos, Theognosia; Perkins, Rebecca B.; Silver, Michelle I.; Smith, Katie M.; Stier, Elizabeth A.; Tedeschi, Candice A.; Werner, Claudia L.; Huh, Warner K. "Evidence-Based Consensus Recommendations for Colposcopy Practice for Cervical Cancer Prevention in the United States" (PDF). Journal of Lower Genital Tract Disease (ingilis). 21 (4). 2017: 216–222. doi:10.1097/LGT.0000000000000322. ISSN 1526-0976. PMID 28953109. 2023-04-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-06-08.
- ↑ "Five Things Physicians and Patients Should Question", Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, Society of Gynecologic Oncology, February 2014, 1 December 2013 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 19 February 2013, which cites
- Rimel, B. J.; Ferda, A.; Erwin, J.; Dewdney, S. B.; Seamon, L.; Gao, F.; Desimone, C.; Cotney, K. K.; Huh, W.; Massad, L. S. "Cervicovaginal Cytology in the Detection of Recurrence After Cervical Cancer Treatment". Obstetrics & Gynecology. 118 (3). 2011: 548–53. doi:10.1097/AOG.0b013e3182271fdd. PMID 21860282.
- Tergas, A. I.; Havrilesky, L. J.; Fader, A. N.; Guntupalli, S. R.; Huh, W. K.; Massad, L. S.; Rimel, B. J. "Cost analysis of colposcopy for abnormal cytology in post-treatment surveillance for cervical cancer". Gynecologic Oncology. 130 (3). 2013: 421–5. doi:10.1016/j.ygyno.2013.05.037. PMID 23747836.
- ↑ International Federation for Cervical Pathology and Colposcopy (IFCPC) classification. References:
-"Transformation zone (TZ) and cervical excision types". Royal College of Pathologists of Australasia. 2023-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-08.
- Jordan, J.; Arbyn, M.; Martin-Hirsch, P.; Schenck, U.; Baldauf, J-J.; Da Silva, D.; Anttila, A.; Nieminen, P.; Prendiville, W. "European guidelines for quality assurance in cervical cancer screening: recommendations for clinical management of abnormal cervical cytology, part 1". Cytopathology. 19 (6). 2008: 342–354. doi:10.1111/j.1365-2303.2008.00623.x. ISSN 0956-5507. PMID 19040546. - ↑ 1 2 3 Principles and Practice of Colposcopy. JP Medical Ltd. 2011. səh. 91. ISBN 9789350250945. 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-09.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-09.
- ↑ Spracklen, C. N.; Harland, K. K.; Stegmann, B. J.; Saftlas, A. F. "Cervical surgery for cervical intraepithelial neoplasia and prolonged time to conception of a live birth: A case-control study". BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology. 120 (8). 2013: 960–965. doi:10.1111/1471-0528.12209. PMC 3691952. PMID 23489374.
Xarici keçidlər
redaktə- Colposcopy and Treatment of Cervical Intraepithelial Neoplasia: A Beginner's Manual (IARC Screening Group)
- Atlas of colposcopy – principles and practice (IARC Screening Group)
- American Society for Colposcopy and Cervical Pathology
- Women & Babies Colposcopy and gynaecology procedures undertaken by the Women & Babies Consultants.