Lüdviq Bolsman
Lüdviq Bolsman (alm. Ludwig Eduard Boltzmann) (20.2.1844-5.9.1906) — Avstriyalı fizik.
| Lüdviq Bolsman | |
|---|---|
| alm. Ludwig Eduard Boltzmann | |
 | |
| Doğum adı | Ludwig Eduard Boltzmann |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |
Vyana Avstriya İmperiyası |
| Vəfat tarixi | (62 yaşında) |
| Vəfat yeri |
Duino,  İtaliya |
| Vəfat səbəbi | intihar |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | Avstriya-Macarıstan |
| Atası | Eduard Bolsman |
| Elm sahəsi | fizika |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yeri | Vyana universiteti |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Paul Ehrenfest |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
 |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəBolsman (Ludwig Eduard Boltzmann) 1844-cü ildə Vyanada anadan olub. Gimnaziyanı bitirdikdən sonra Vyana universitetinə daxil olur və fizika elminə ürəkdən vurulur. Onun müəllimlərindən biri məşhur fizik Y.Stefan olub. Tələbə olarkən öz müəllimləri Y.Loşmidt və Y.Stefanla dostluq etmişdir. Şüalanmaya aid Stefanın elmi işini ölümündən sonra Bolsman davam etdirib.
L.Bolsman 1876-cı ildə yenidən Qrats universitetinə qayıdır və 1889-cu ilə kimi orada işləyir. Bu vaxtlar o, statistik fizikaya aid bir sıra görkəmli işlərini yazır. O, geniş diapazonlu alim olub, fizikanın demək olar ki, bütün sahələrinə və riyaziyyatın bəzi sahələrinə aid mühüm işlərin müəllifidir. Onun məşğul olduğu sahələr: riyaziyyat, mexanika, elektromaqnit sahəsi nəzəriyyəsi, optika, şüalanma nəzəriyyəsi, termodinamika və qazların kinetik nəzəriyyəsidir.
Onun, qazların kinetik nəzəriyyəsinə və termodinamikanın statistik əsaslandırılmasına dair işləri daha mühüm yer tutur. Bolsman statistik metoddan istifadə edərək termodinamikanın ikinci prinsipini əsaslandırmışdır. Onun fikrincə təbiətdə baş verən hadisələr az ehtimal edilən haldan çox ehtimal edilən hala doğru gedir. Fiziki sabitlərdən k (Bolsman sabiti) onun adını daşıyır (k =1,38.10-23 C/dər).
1879-cu ildə Stefan şüa buraxma üçün E1 = σ т4 düsturunu verir və onun bütün cisimlərə aid olduğunu söyləyir. Lakin Stefanın bu fikri səhvdir. Bolsman 1884-cü ildə nəzəri olaraq istilik şüalanmasının kəmiyyət qanununu müəyyən etmişdir. Aydın oldu ki, şüalanan istiliyin miqdarı temperaturun yüksəlməsi ilə əlaqədar olub, cismin mütləq temperaturunun dördüncü dərəcəsi ilə mütənasib artır. Bolsman bu qanunun yalnız mütləq qara cisimlər üçün doğru olduğunu sübut etmişdir.
Statistik fizikanın bünövrəsi Bolsman tərəfindən qoyulmuşdur. Entropiya ilə sistem halının ehtimalı arasındakı əlaqəni ifadə edən düstur Bolsmanın abidəsində nəqş olunmuşdur. Buxar maşınlarının texnikadakı tətbiqinin zəruriliyini görən Bolsman buxar texnikasını təkmilləşdirmək üçün istilik nəzəriyyəsi sahəsindəki tədqiqatları inkişaf etdirməyə başlayıb. Bolsmanın sağlığında onun ideya və tədqiqatları mühafizəkar alman filosofları tərəfindən qeyri-elmi hesab edilərək istehzaya səbəb olurdu. Lakin fizika elminin tədqiqatı belə bir həqiqəti aşkara çıxartdı ki, Bolsmanın ideya və nəzəriyyələri doğrudur. Elmin sonrakı inkişafı alimin işlərinin doğruluğunu təsdiq etdi. Onun işləri müasir fizikanın bünövrəsini təşkil etmiş, alim isə maddənin molekulyar-kinetik nəzəriyyəsinin yaradıcısı kimi şərəfli ad qazanmışdır.
Bolsman bir çox Elmlər Akademiyasının üzvü və Peterburq EA-nın müxbir üzvü (1899) olmuşdur.
Şəxs və ya bioqrafiya haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- ↑ 1 2 Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
Fizika
redaktəBolsmanın ən mühüm elmi töhfələri kinetik nəzəriyyədə, o cümlədən qazda molekulyar sürətlərin təsviri kimi Maksvell-Bolsman paylanmasının əsaslandırılması idi. Maksvell-Bolsman statistikası və Bolsman paylanması klassik statistik mexanikanın əsaslarında mərkəzi yer tutur. Onlar həmçinin kvant statistikası tələb etməyən və temperaturun mənasını başa düşməyi təmin edən digər hadisələrə də şamil edilir.
1808-ci ildə Con Dalton və Şotlandiyada Ceyms Klerk Maksvell və ABŞ-da Josiah Uillard Gibbsin kəşflərindən bəri əksər kimyaçılar Bolsmanın atom və molekullara olan inancına qatılırdılar, lakin fizika quruluşlarının çox hissəsi onilliklər sonrasına qədər bu inanca qatılmadı. Bolsmanın dövrünün görkəmli Alman fizika jurnalının redaktoru ilə uzun müddət davam edən mübahisəsinə baxmayaraq, o, Boltzmanın atomlara və molekullara qəbul edilən quruluşdan başqa bir şey kimi istinad etməsinə icazə vermədi.
Boltzmanın ölümündən sadecə bir neçə il sonra, Eynşteynin 1905-ci ildəki nəzəri araşdırmalarına əsaslanan Perrinin kolloid süspansiyonlar üzərində apardığı tədqiqatlar (1908-1909) Avoqadro sayının və Boltsman sabitinin dəyərlərini təsdiqlədi və dünyanı kiçik hissəciklərin həqiqətən mövcud olduğuna inandırdı.
Plankdan sitat gətirmək gərəkirsə, "Entropiya və ehtimal arasındakı loqarifmik əlaqəni ilk dəfə L. Bolsman qazların kinetik nəzəriyyəsində ifadə etmişdir". S entropiyası üçün bu məşhur düstur aşağıdakı kimidir.
Son illər və ölümü
redaktəBolsman öz nəzəriyyələrini müdafiə etmək üçün son illərində çox səy göstərdi. O, Vyanadakı bəzi həmkarları ilə, xüsusən 1895-ci ildə fəlsəfə və elmlər tarixi professoru olmuş Ernst Mach ilə anlaşa bilmədi. Elə həmin il Georg Helm və Vilhelm Ostvald Lübekdə keçirilən görüşdə energetika ilə bağlı mövqelərini təqdim etdilər. Onlar kainatın əsas komponenti kimi maddəni deyil, enerjini görürdülər. Bolsmanın mövqeyi mübahisələrdə onun atom nəzəriyyələrini dəstəkləyən digər fiziklər arasında uğurlu qəbul edildi. 1900-cü ildə Bolsman Vilhelm Ostvaldın dəvəti ilə Leypsiq Universitetinə getdi. Ostvald Bolsmana Qustav Heinrich Wiedemann öldükdən sonra boş qalan fizika üzrə professor kafedrasını təklif etdi. Ernst Mach səhhətinə görə təqaüdə çıxdıqdan sonra Bolsman 1902-ci ildə Vyanaya qayıtdı. 1903-cü ildə Bolsman Qustav von Escherich və Emil Müller ilə birlikdə Avstriya Riyaziyyat Cəmiyyətini qurdu. Onun tələbələri Karl Přibram, Paul Ehrenfest və Lise Meitner idi.
Vyanada Bolsman fizikadan dərs deyir, eyni zamanda fəlsəfədən mühazirələr oxuyurdu. Boltzmanın təbiət fəlsəfəsinə dair mühazirələri çox populyar idi və kifayət qədər diqqət çəkirdi. Onun ilk mühazirəsi böyük uğur qazandı. Onun üçün ən böyük mühazirə zalı seçilsə də, insanlar dinləmək üçün pilləkənin sonuna kimi dayanırdı. Bolsmanı fəlsəfi mühazirələrində böyük uğur qazandığı üçün imperator onu sarayda qəbula dəvət etdi.
1906-cı ildə Bolsmanın pisləşən psixi vəziyyəti onu vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etdi və onun simptomları göstərir ki, o, bu gün bipolyar pozğunluq kimi diaqnoz qoyulacaq şeyi yaşayıb. Dörd ay sonra o, 5 sentyabr 1906-cı ildə Triest (o zaman Avstriya) yaxınlığındakı Duino da həyat yoldaşı və qızı ilə tətildə olarkən özünü asaraq intihar etdi. O, Vyana Zentralfridhofunda dəfn olunub. Onun məzar daşında Bolsmanın entropiya düsturu qeyd edilib: