Ləzgi soyu yada Sixel (ləzg. сихил"цӀи хел" yani "eyni qandan gələnlər") bir ulu babadan gələn vəya qan qohumluğu ilə bir-birinə bağlı olan, bir neçə ailədən ibarət olan Ləzgi soyu. Hər Ləzgi soyun dağlarda bütün sixel üzvlərin əslən olduğu bir kəndi var.

Çar Rusiyası gələndən sonra ləzgilərə Magomedov, Axmedov kimi soy isimlər verildi. Amma bəzən çar hakimiyyətinin gəlişindən sonra da soyad əvəzinə ləzgilər soylardan istifadə etməyə davam edirdilər. Məsələn, məşhur ləzgilərdən: Kiri Buba — Axmedov yerinə Kiri, Stal Süleyman — Xasanbekov yerinə Stalari, Ştul Muhamməd — Ramazanov yerinə Ştulari.[1]

Ləzgilər (1867)

Xizan, Xzan — ailə, bir evin adamları. Bəzən özlərini "са цІаюн ксар", yəni eyni atəşin adamları adlandırırdılar. Bu, ləzgilərin atəşə zəruri olduğu kifayət qədər soyuq iqlim şəraitində yaşaması və hələ də yaşamağa davam etməsi ilə əlaqədardır. Ləzgi ailəsi üçün "сабур" – dözümlülük, səbirlilik, "иман" – dindarlıq, salehlik, "дуьзвал" – təvazökarlıq, ciddilik, ədalət kimi keyfiyyətlər önəmlidir.

Mires yaxın qohumlar bəzi ləzgilərin arasında, onların adətlərinə görə, bir sixelldə 50–60-a qədər Mirə (soyad) daxil edilə bilər.

Sihil"цІи хел" yani "eyni qandan gələnlər" . Həmçinin də sixel sözü- "sa" bir və "ğil" əl, yani "bir yumruq" mənasındada tercümə edilə bilər. Sixel Ləzgi xalqın içində bir cəmiyyətin öz özünə qurulan təşkilatıdır. Hər bir sixelin öz tək başçısı, əfsanəyə görə endikləri öz əcdad dağı (məsələn, Sudurlular üçün Stur dağı). Hər kəsin məişət və ailə məsələlərində məsləhət üçün müraciət etdiyi sixel başçısı ailənin həyatına və davamına cavabdeh idi (məsələn, başqa sixelərlə evlənməyə qadağa var idi, en azı 5 oğlan uşağın dünyaya gətirilməsi və say) və əslində bu qaydalara görə sixellər sağ qalabilirdi. Sixelin bütün üzvləri bir-birinin qayğısına qalır və baxırdılar.[2][3]

Klanlar

redaktə
Klan (ləzg. сихил) Sülalələr (ləzg. мирес) Qurduğu kəndlər
Lazar

(ləzg. Лаццар)

КIекрезчирайбур, Шатдин, КIелет-лацар, Кетшар, Тачанар, Рухкалчукайбур Laza (Qusar)

Laza (Qəbələ)

Lakar

(ləzg. ЛакIар)

Айибар, Сеферар, Пиримар, Тигьирар, СикIер, Шухунар, Шагьабасар Ləgər, Ləgəroba, Langu, Lgar (Axtı)
Quruşar (Gelar)[4] Хайтакьар, Гьилевар, Тетецьар, Фалакьар, Къызырар, Хъиртар, Мисрияр, Зангавар, Авурар, Къуьлдуьрар,

Гьебешар, ЧIулавар.

Quruş, Doqquzpara, Dağıstan

Quruş, Xasavyurt, Dağıstan

Qəmərvan, Qəbələ, Azərbaycan

Qayakənd, Qusar, Azərbaycan

Baxsuğar 1.Али кІар 2.Баш кІар 3. Хушум кІар 4. Тумакь кІар 5. Ворха (Фарух) кІар 6. Тадам (Дедем) кІар 7.ЦІарал сихил Baxsuğ, Qurah, Dağıstan

Avaran, Qusar, Azərbaycan

Avaranoba, Qusar, Azərbaycan

Minaxür, Qusar, Azərbaycan

Budahan, Türkiyə

Çeper Абдуллагьар, Лак1ар, Ювар, КIамаъар, Ягъияр, Гьесенар> Çipir, Qusar, Azərbaycan

Çeper, Axtı, Dağıstan

Ünüğar Айдаяр, Арабар, Чакъалар, Фекьияр, Гьажиханар, Пиемар, Татлаяр, ТIигьирар, Мискискар, Къарабагьвияр,

Эгрияр, Кесдияр, Абукарар

Ünüğ, Ünüğoba
Kuzunar Немцар, Талакьар, Гьизирар, Къадияр Kuzun, Kuzunoba, Çetkün
Muruğar Мегьенар, Якьубар, Татахар, Хасияр, Кемечар, Къурушар, СикIер, Думбар, ПешекIар, Баргуьлар, Шемехар, Игъригъар, Айдунбегар Böyük Muruğ, Muruğ, Muruğoba, Atlıxan
Çakarar Незерар, Везирар, Маллаяр, Къежелар, Сарахар, Кьасумар, Агьасар, Алхасар, Къурушар, ЦIарахар, Гъегьеяр Çaqar, Çaqaroba,
Zalagurar Игьирар, Зипер, Къизилбашар, Тулугьар, Чарахар, Къакъуяр, Шихмегьамедар, Сердерар, Къекъелар Çiləgir, Qusar

Çiləgir, Xaçmaz

Vurvar Къурушар, Накьвнедайбур, Шихмегьамедар, ШтIар, Хъуьрехъар, Неъар, Къакъуяр Urva, Urvaoba
Evecuğar Гъетегьар, Микраuьар, ШтIар, Къурушар, Дугулар, Тамашар, Къекъемар, Азизан тухум, Пархашар Evecuğ
Hilar Къуьсуьяр, Эребханар, БакIияр, Бегар, Ваданар, Шебеяр, Мирзагьаяр, Наруяр, КIаркIарар, Какамар, Къарагадаяр, МучIар, Къарчугьаяр, ШтIар, Фекьияр, Айвазар, КалацIар Hil, Hiloba,
Yasabar Игьирар, Югьвар, Кереяр, Фарухар, Xъазахар, Кабчаяр, ЦIияпIар, Секуьлар, Филифар, Гъетегьар, Рагьманар, Дандасар, Кулар Yasab,Yasaboba,
Piriviyar (Likar) Пашмакар, Хъумар, Къунагьар, Къараханар, Микрагьар, Бубаханар Piral, Qusar, Azərbaycan
Leçetar ЦIаруяр, Гилакар, Суьквелар Leçet, Qusar, Azərbaycan

Leçet, Xaçmaz, Azərbaycan

Kirigar Тистарар, Чакъулуяр, Камумар, Салманар, Балаяр, СтIарар, Шаурар Girik, Qusar, Azərbaycan
Yargunar Тегьвер, Яцкаяр, ЦIинкьилар, Камуяр, Шаияр, Келбияр, Мегьамедалияр, Фекьияр Yargun, Qusar, Azərbaycan

Yargunoba, Qusar, Azərbaycan Həzrə, Qəbələ, Azərbaycan

Nijar Абасар, Алияр, ЦIегьрен кIуртар, Пуларар, Кижер Nij (Nəcəfkənd), Qusar, Azərbaycan

Nijeroba (Nəcəfkəndoba), Qusar, Azərbaycan

Xülüxar Латар, КачIкачIар, СафутIар, Кисранар, Текияр Xülüx, Qusar, Azərbaycan

Xülüxoba, Qusar, Azərbaycan

Muçuğar Гьуку, Гъугьан, Ваданар, ЯпатIар, Шавдияр, Мегьецар, Хачмазар, , Къазбинар, Херекар, Каситар, Чепелар, КIирияр, Къурушар, Къажарар, ЧIакIарар , Ширлияр. Mucuq, Qusar, Azərbaycan

Mucuqoba, Qusar, Azərbaycan

Keletar Мегьтияр, Мензифар, Улуяр, Машахар, БалбутIар, Самалчияр,Тачанар Qalacıq, Qalacıq, Qalacux (Dağıstan)
Zeyxurar Тумушар, ЦIурухтаяр, Шагьнияр, Кирер, Еркер, Ахцегьар, Мутаяр, Пислингар Yuxarı Zeyxur, Zeyxur, Zeyxuroba
Kurar Текияр, ЗатIар, Гьуьнияр, Xъазахар, Чухурар, Яхшаяр, Агьабубаяр, Шандаяр, Шихияр, Куьснетар Ukur, Ukuroba
Eçetar Латун, Чепен, Кучун, Муьнкуьтар, АмутIар, Туькуьлар, Шуьгънуьяр, Гьажияр, Алиханар, Фекьияр, Муьхкуьткуьс, Батманар, Датар, Имамар, Агьмедар Əcəxur, Əcəxuroba
Ptişar Кенцемар, Шамшамар, Цемеяр, Хунчаяр, Перциввекъядайбур, Мирзеханар, Кичидин эвлед, Кимицар Pitişqala
Maqudar Микрагьар, КьинтIарар, ТIапIацар, Квасаяр, Киригар, Цегвер, Хуьлуьхъар, ТIигьиржалар, Чепер, Цилингар, Гуржияр, Чавмараяр. Maqudxür, Maqudoba
Mugrağar Муграгъар Mugrağ (Qusar), Migrağ(Doqquzpara), Sumağallı
Qüxürar ЧипетӀар, МихетӀар, Кузар, Манатар, Тукъвацар Quxur, Quxuroba
Ptirar Лагьичар, Татар, ШутӀар, ТипӀер, Тугьулар Bedirqala, Haçatala
Kalunar Рехецар, Ханар, Таравар, Шидияр Yuxarı Qələnxur, Aşağı Qələnxur
Tihirar ЧӀухар, Туькьуьлар, Чувалар, КьепӀирар, Фекьияр Tihir, Tihiroba,
Tihirjalar Тигьиржалар Yuxarı Tahircal, Yeni Tahircal
Sevreganar Севреганар Dizaxli, Yeni Dizaxli
Ğener Шихар, Ашурар, Мустафаяр, Исмаилар Kənarçay
Ğunar Гъунар, Калунар Gündüzqala
Kçanar Кчанар, Къурушар, Алияр Gican, Gicanoba
Kufar Куьчайбур, Умарар, Усманар Kuf, Kufoba
Qileğar Къилегъар Gilah, Gilahoba
Qaratar Къаратар, Керимар, Мегьамедалияр Qarat, Qaratoba
Quturğanar ТӀампӀулар, ЧӀамбулар, Гьетемар Quturğan
Suvajalar КӀелехудатар, Куркунар, Муругъар, Шабранар Suvacal
Sturar Батар, Аскерар, ЧӀамбулар, Дахарар, Мемехар Sudur, Suduroba
Ezdenar Макьияр, Сфияр.Султаяр, Ч|уьтер, Мугъуяр. Ezden, Üzdenoba
Xatar Игъирар, Чахчар, Багъияр, Агъарзаяр, КъепӀирар, Микрагьар, Текияр, Угъулар, Ахцегьар, ТӀигьиржалар, КӀелетар Xatar(Köhnə Xudat), Xatar oba (Köhnə Xudat qazmalar), Xatar tala(Köhnə Xudat, Xaçmaz)
Siriyar Сирияр, Пустуяр, Ханацар, Шабранар, Чубанар, Текеяр, Куцар, ШабукӀаяр Şirvanovka


Tayfalar

redaktə
Coğrafi ad Tarixi Müasir dövr
İcma Tarixi ərazi Yerləşim Təsnifat
Müşkür КцІар кцІарвияр КцІар Qusar, Xaçmaz, Quba Müşkür Ləzgiləri
кьирицIар КьирицI
Ağul Агъул агъулар Агъул Ağul Ağul Ləzgiləri
кІеренар КІерен
къушанар Къушан
Samur Ахцагь ахцагьар Ахцагь Qəbələ, Oğuz, İsmayıllı, Axtı, Doqquzpara Samur Ləzgiləri
чІуьтхуьрвияр ЧІуьтхуьр
фийвияр Фий, Гдым
къурушар Къуруш
чепервияр Чепер
филисхъар Филисхъ
Küre Куьре куьрегуьяр  Куьре Dərbənd, Qasımkənd, Məhərrəmkənd, Qurah, Xiv Küre Ləzgiləri
яркар  Ярку
кьурагьвияр Кьурагь
гелхенар Гелхен
гилияр Гили
Rutul Рутул, Мыхӏа мыхІабишды  Мыхӏа Rutul, Şəki, Qax Rutul Ləzgiləri
сыназыр Сыназ
хинавар  Хинав
Tabasaran Табасаран къабгъанар Калух, Нитрих, Этег Tabasaran, Xiv, Dərbənd Tabasaran Ləzgiləri
гъамгъамар ТІивак, Хурик, Кухрик, Сугак, Курхак
Saxur ЦІахур, ЦІаІх ЦІаІхбы ЦІахур Zaqatala, Qax, Rutul Saxur Ləzgiləri
Гелмецар Гелмец, Курдул-Лек

Qeydlər

redaktə
  1. Сихил. сихилар. Махачкала: Общество книголюбов. 1990. 46.
  2. "К ц 1 а р в и я р (энциклопедиядин к1ват1ал) - səhifə 58". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-07.
  3. "Газета Самур". 2021-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-07.
  4. Bagliev, Zakhrab. Куруш и Курушцы (rus). Махачкала: Dağıstan Dövlət Universiteti. 1998. ISBN 9785778801554, 5778801556.
  • Ихилов М. М. Народности лезгинской группы: этнографическое исследование прошлого и настоящего лезгин, табасаранцев, рутулов, цахуров, агулов. Махачкала: Дагестанский филиал Академии наук СССР. 1967.