Vikipediya

Mühəddin Kumahov

Mühəddin Əbubəkiroviç Kumahov (kab.-çərk. Къумахуэ Абубэчыр и къуэ Мухьэдин; 29 iyul 1928, Vtoroy Lesken[d], Şimali Qafqaz diyarı[d] – 7 iyun 2008, Moskva) — Qafqaz üzrə ixtisaslaşmış rus alimi, dilçi, müqayisəli tədqiqatlar üzrə mütəxəssis. Filologiya elmləri doktoru, professor. Rusiya Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi.[1]

Mühəddin Kumahov
kab.-çərk. Къумахуэ Абубэчыр и къуэ Мухьэдин
Doğum tarixi 29 iyul 1928(1928-07-29)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 7 iyun 2008(2008-06-07) (79 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahələri qafqazşünaslıq, dilçilik, etnolinqvistika
Elmi dərəcəsi
Elmi adları
İş yeri
  • Rusiya Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutu[d]
Təhsili

Bir sıra akademiyaların üzvü (Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyası, Gürcüstan Elmlər Akademiyası və s.), Lund Universitetinin (İsveç) fəxri elmlər doktoru, Qafqazşünaslığa verdiyi töhfəyə görə beynəlxalq A.S.Çikobava mükafatı laureatı, SCE-nin üzvü (Avropa Qafqaz Araşdırmaları Cəmiyyəti), “İberiya-Qafqaz Dilçilik İlliyi” (EICL) beynəlxalq nəşrinin redaksiya heyətinin üzvü.[2]

Həyatı

redaktə

Mühəddin Kumahov 1952-ci ildə Tbilisi Dövlət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.[1]

N.Z.Hacıyevanın rəhbərlik etdiyi Müqayisəli Dilçilik şöbəsinə keçməmişdən əvvəl uzun müddət SSRİ Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun Qafqaz dilləri şöbəsində işləyib. M.A.Kumahov 1991-ci ildən 2005-ci ilə qədər bu vəzifədə qalaraq Müqayisəli tədqiqatlar kafedrasının müdiri olub.[3]

Kumaxov bir neçə elmi istiqamətdə fəaliyyət göstərmişdir. O, Qərbi Qafqaz dillərinin tədqiqi, ümumi qrammatika nəzəriyyəsi problemləri, tipologiya, müqayisəli tədqiqatlar və yenidənbərpa ilə də məşğul olmuşdur. Folklor, xalq dastanları və onların mədəniyyətlə əlaqəsi sahəsində də tədqiqatlara malikdir. O, həm də Ubıxların tarixi, dili və mədəniyyəti üzrə tanınmış mütəxəssis idi.[4]

Parisdə, Londonda, Oksfordda, Berlində, Münhendə, Bamberqdə, Marburqda, İstanbulda, Ankarada, Buxarestdə, San-Sebastyanda və bir çox beynəlxalq elmi konqres və forumların işində fəal iştirak edib. 1991-1998-ci illərdə İsveçin Lund Universitetində qonaq professor kimi çalışmış və burada iki elmi monoqrafiya yazmışdır (professor K.Vamlinqlə birlikdə).[1]

Kumahovun əsərləri müxtəlif ölkələrdə tərcümə edilmiş və nəşr edilib. Şagirdləri arasında bir çox elmlər namizədi və elmlər doktorları var.[1]

Elmi fəaliyyəti

redaktə

Adıq dillərinin morfologiyasını müqayisəli aspektdə (1964; 1971) tədqiq edən M.Kumahov daha sonra Adıgey dilinin müqayisəli-tarixi fonetikası (1981) və müqayisəli-tarixi qrammatikası (1989) problemlərini öyrənib. O, ümumi əsas adıq dilinin yenidən bərpasını həyata keçirərək, bu proto-linqvistik dilin əvvəlki xronoloji səviyyələrlə əlaqəsini müəyyən edib. Onun monoqrafiyalarında ümumadıq birliyinin dağılmasından sonrakı dövrdə fonetika, fonologiya və qrammatikanın təkamülü də ətraflı şəkildə izlənir.[4]

M.Kumahov həmçinin qrammatika nəzəriyyəsi, fonologiya, söz əmələ gəlməsi, söz quruluşu, funksional sintaksis, polisintetik kompleksin strukturu və s. məsələlərini də tədqiq etmiş, bu problemlərə ayrıca məqalələr həsr etmiş, sonralar “Ümumi oçerklər və Qafqaz dilçiliyi” (Nalçik, 1984) kitabında toplamışdır.[4]

Kumahovun elmi yaradıcılığında son illərdə adıq dillərinin funksional stilistikası nəzəriyyəsi, şifahi poeziya dili, Adıq xalqlarının klassik folklor irsinin dili və üslubu məsələləri mühüm yer tuturdu (Zara Yusifovna Kumahova ilə birlikdə 1970; 1985; 1998).[1] Bu monoqrafiyalarda morfologiya, sintaksis, lüğət və semantikanın bir çox ənənəvi xüsusiyyətlərini özündə saxlayan folklor dili adıq etnik qrupunun mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə öyrənilib.[1]

O, bir sıra iri layihələrdə iştirak edib:

  • Adıq (Çərkəz) Ensiklopediyasının baş redaktoru;[2]
  • Adıq dilinin orfoqrafiyası və əlifbasının unifikasiyası üzrə son layihənin rəhbəri (Kabardin-Balkar Respublikası Parlamenti tərəfindən qəbul edilmişdir);
  • İkicildlik “Kabardin-Çərkəz dili” əsəri layihəsinin müəllifi, baş redaktoru və tərtibçilərindən biri (2006).[4]

Mühəddin Kumahov (200-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 12 monoqrafiyanın , o cümlədən: “Adıq dillərinin morfologiyası”, “Ubıx dili”, “Adıq dillərinin söz fleksiyası”, “Adıq (Çərkəz) dillərinin müqayisəli-tarixi fonetikası”, “Ümumi və Qafqaz dilçiliyinə dair oçerklər”, “Adıq (Çərkəz) dillərinin müqayisəli-tarixi qrammatikası”, “Çərkəz dillərində erqativlik” əsərlərinin müəllifidir.[1]

Əsərləri

redaktə
  • ru:Адыгская (черкесская) энциклопедия/ под ред. М. А. Кумахова. — М.: Фонд им. Б. Х. Акбашева, 2006. — 1247 с. — ISBN 5-99003-371-0
  • Кумахов М. А. Морфология адыгских языков. I. Синхронно-диахроническая характеристика. Москва; Нальчик. 1964.
  • Кумахов М. А., Кумахова, Зара Юсуфовна. Функциональная стилистка адыгских языков. М. 1970.
  • Кумахов М. А. Словоизменение адыгских языков. М. 1971.
  • Кумахов М. А. Сравнительно-историческая фонетика адыгских (черкесских) языков. М. 1981.
  • Кумахов М. А. Очерки общего и кавказского языкознания. Нальчик. 1984.
  • Кумахов М. А., Кумахова З. Ю. Язык адыгского фольклора: Нартский эпос. М.: Наука. 1985.
  • Кумахов М. А. Сравнительно-историческая грамматика адыгских (черкесских) языков. М. 1989.
  • Кумахов М. А., Кумахова З. Ю. Нартский эпос: язык и культура. М.: Наследие. 1998.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Умер выдающийся ученый-филолог Мухадин Кумахов REGNUM
  2. ↑ 1 2 ru:Адыгская (черкесская) энциклопедия/ под ред. М. А. Кумахова. — М.: Фонд им. Б. Х. Акбашева, 2006. — 1247 с. — ISBN 5-99003-371-0.
  3. ↑ Зара Юсуфовна Кумахова. Воспоминания об Институте языкознания
  4. ↑ 1 2 3 4 Кавказоведческие исследования в Отделе кавказских языков Института языкознания РАН. Æвзагзонынады институты сайтыл

Ədəbiyyat

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mühəddin_Kumahov&oldid=7900372"