Mümtaz Soysal
Osman Mümtaz Soysal (türk. Osman Mümtaz Soysal[3]; 15 sentyabr 1929[1], Zonquldak – 11 noyabr 2019[2], İstanbul) — hüquqşünas, siyasətçi, alim, 1961-ci il Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasının müəlliflərindən biri. 1994-cü ildə qısa müddətdə Türkiyə Xarici İşlər naziri və Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 19 və 20-ci çağırışlarında Sosial-Demokrat partiyasından Zonquldak və Ankaradan seçilmiş millət vəkili.
| Mümtaz Soysal | |
|---|---|
| türk. Mümtaz Soysal | |
 | |
| 27 iyul 1994 – 28 noyabr 1994 | |
| Əvvəlki | Hikmət Çətin |
| Sonrakı | Hikmət Qarayalçın |
| 1991 – 1995 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 sentyabr 1929[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 noyabr 2019[2] (90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, jurnalist, diplomat, insan hüquqları fəalı |
| Həyat yoldaşı | Sevgi Soysal |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəMümtaz Soysal 1929-cu ildə Zonquldak vilayətində anadan olub. 1949-cu ildə Qalatasaray liseyini bitirmişdir. Ardından Soysal Ankara Universiteti Siyasi Elmlər Fakültəsin də təhsil almış və 1953-cü ildə məzun olmuşdur. Orta Şərq Dövlət İdarəetmə İnstitutunda köməkçi vəzifəsində çalışarkən fərq kursu imtahanlarını vermiş və 1954-cü ildə Ankara Universitetinin Hüquq Fakültəsini bitirmişdir. 1956-cı ildə Ankara Universiteti Siyasi Elmlər Fakültəsin də asistent kimi işləməyə başlamışdır. Mümtaz Soysal 1958-ci ildə siyasi elmlər doktoru dərəcəsini almışdır. Uzun illər Siyasi Elmlər Fakültəsin də Konstitusiya hüququ professoru kimi dərs demişdir.
Mümtaz Soysal Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP) Nümayəndələr Palatasındakı təmsilçisi olaraq Konstitusiya Komitəsinin üzvü idi (6 yanvar 1961–25 oktyabr 1961). 1963-cü ildə Ankara Universiteti Siyasi Elmlər Fakültəsin də dosent və 1969-cu ildə professor olan Soysal, 1971-ci ildə eyni fakültənin dekanı seçildi. 12 Mart Memorandumundan sonra dekanlığı dövründə 18 Mart 1971-ci ildə Ankara Hərbi Vəziyyət Komandanlığı tərəfindən tutuldu və həbs edildi. 1968-ci ildən tədris etdiyi Konstitusiyaya Giriş dərsliyində kommunist təbliğat aparmaqda günahlandırıldı. 6 il 8 ay ağır həbs, 2 ay 20 gün təhlükəsizlik gözaltı və əbədi ictimai hüquqların məhrumetmə cəzasına məhkum edildi. Cəmi 14,5 ay Mamak Həbsxanasında keçirdi. Mamak Həbsxanasında olarkən yazıçı Sevgi Soysalla ailə həyatı qurdu.
Siyasi fəaliyyəti
redaktə1962-ci ildə dostları ilə birlikdə Sosialist Kültür Dərnəyini qurdu. 1969–1971-ci illərdə Aralıq dənizi Sosial Elm Tədqiqat Şurasının sədri və 1974–1978-ci illər arasında Beynəlxalq Əfv Təşkilatının vitse-prezidenti vəzifələrində çalışmışdır. 1979-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının (UNESCO) İnsan Hüquqlarını Öyrətmə Beynəlxalq Mükafatını aldı.
15 iyul 1983-cü ildə Paris yaxınlığındakı Orly Hava limanında Türk Hava Yolları ofisinin qarşısında bomba partlaması nəticəsində Orli Hava limanında 8 nəfərin ölümünə və altmış nəfərin yaralanmasına səbəb olan terror hücumu həyata keçirdiyinə görə həbs olunan ASALA üzvlərinin məhkəməsində türk qurbanlarını təmsil edən tərəf kimi ekspert şahid qismində iştirak etdi.[4]
1991-ci il seçkilərində Sosial Demokrat Partiyası (SDP) siyahısından Ankaradan namizəd oldu və Türkiyə Böyük Millət Məclisinə seçildi. Soysal Türkiyə Böyük Millət Məclisində "Çəkic Güc", "OHAL", demokratikləşmə, Kipr ve özəlləşdirmə kimi mövzularda hökumətin siyasətini tənqid etdi. Koalisiya ortağı Doğru Yol Partiyası xüsusən də Konstitusiya Məhkəməsinə verdiyi icazə qanunlarına dair müraciətlərinə sərt reaksiya verdi. Bu müraciətlər nəticəsində Konstitusiya Məhkəməsi tarixində ilk dəfə icra müddətini təxirə saldı. Konstitusiya hüququ professoru Soysal hökumətin mütəfiqi olan Sosial Demokrat Partiyasının passiv münasibətinə davamlı olaraq reaksiya verirdi. Bununla o, Türk siyasi ədəbiyyatına "vuruş" yanaşması ilə girdi. Murat Karayalçın dövründə qısa müddət xarici işlər naziri vəzifəsində çalışdı. Ancaq bir müddət sonra nazir postundan istefa etdi.
1995-ci il konstitusiya dəyişikliyi zamanı, xüsusilə Doğru Yol Partiyası nümayəndəsi Coşkun Kırca ilə etdiyi müzakirələrlə gündəmdə qaldı. Seçki qanununun Konstitusiya Məhkəməsinə aparılmasında aparıcı rol oynadı. Daha sonra Cümhuriyyət Xalq Partiyasından ayrıldı və Sosial Demokrat Partiyasına qoşuldu. 1995-ci il ümumi seçkilərində SDP-dan Zonquldaq millət vəkili seçildi. Daha sonra Bülent Ecevit və Rahşan Ecevit ilə qarşıdurmaya girdi və SDP-dan ayrıldı (1998). 2002-ci ildə Müstəqil Cümhuriyyət Partiyasını qurdu və partiya lideri oldu.
Kiprdə icmalararası danışıqlarda konstitusiya müşaviri vəzifəsini öz üzərinə götürən Şimali Kipr Türk Cumhuriyyəti (ŞKTR) Prezidenti Rauf Denktaşın məsləhətçisi vəzifəsində çalışdı. Mümtaz Soysal "Forum", "Akis", "Yön", "Ortam" kimi jurnallarda və "Yeni İstanbul", "Ulus", "Barış", "Cumhuriyet, "Milliyet" və "Hürriyet" daxil olmaqla gündəlik qəzetlərdə köşə yazıları yazmışdır.[5][6] 1974-cü ildə "Milliyet" qəzetində "Açı" başlığı ilə yayımlamağa başladığı köşələrə 1991–2001-ci illər arasında "Hürriyet"də, 2001-ci ildən sonra isə "Cümhuriyyət"də davam etdi.
11 Noyabr 2019 tarixində İstanbulun Beşiktaşdakı evində vəfat etdi. Soysal Zəncirliquyu qəbiristanlığında dəfn edilib.[7]
Şəxsi həyatı
redaktəMümtaz Soysal Məşhur yazıçı Sevgi Soysal ilə evli olub. Onun bu nigahdan 2 qız övladı var idi.[8][9][10]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Mümtaz Soysal // Munzinger Personen (alm.).
- ↑ 1 2 http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/1701370/mumtaz-soysali-yitirdik.html.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2017-01-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2014-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2010-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
Xarici keçidlər
redaktə- Who is Who database — Biography of Prof. Dr. Mümtaz Soysal
- Biyografi.net — Biography of Mümtaz Soysal