Məşədi Məhəmməd Bülbül

Məşədi Məhəmməd Bülbül (1858, Şuşa – 1918, Şuşa) — xanəndə, şair.

Məşədi Məhəmməd Bülbül
Təxəllüsü	Bülbül
Doğum tarixi	1858
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Şamaxı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	1918
Vəfat yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Gəncə quberniyası
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili, fars dili
Janrlar	qəzəl, qəsidə
Üzvlüyü	Məclisi-fəramuşan

Həyatı

Məşədi Məhəmməd Bülbül 1858-ci ildə Şuşada anadan olmuşdur. Təhsilini Şuşada Molla İbrahimin məktəbində alaraq burada ərəb, fars dillərini öyrənmiş, Quranın təcvidlə oxunması və hüsnxət təlimi almışdır. Məktəbdə oxuduğu vaxtlarda Şərq ədəbiyyatını dərindən mənimsəmiş, el ədəbiyyatı və aşıq qoşmalarına maraq göstərmişdir.

Fəaliyyəti

Məşədi Məhəmməd gözəl səsə və təbə malik olduğuna görə bəzi məclislərdə xanəndə kimi iştirak etmişdir, lakin müəyyən səbəblərdən o, xanəndəlik sənətini buraxır və ədəbi məclislərin fəal aktiv iştirakçısına çevrilərək daha çox ədəbi yaradıcılıqla məşğul olmağa başlayır. Belə ki, Məşədi Məhəmməd Bülbülü yaxından tanıyan dövrün tədqiqatçısı Salman Mümtaz Bülbülün xanəndəlik sənətini tərk etməsi haqqında belə yazır: "Mən şəxsən Bülbül ilə görüşmüşəm və gözəl səsindən, ləhnindən zövq almışam. O heç də mövhumatçı deyildi. Niyə oxumağı tərk etdin? – deyə verdiyim suala – nadan adamların təhəkkümünə mütəhəmmil ola bilmədim. – deyə cavab verdi". Məşədi Məhəmmədin "Bülbül" təxəllüsünü seçməsi haqqında mənbələrdə heç bir məlumat verilmir. O da məlumdur ki, təkcə "XIX əsrin II yarısında bir neçə şair "Bülbül" təxəllüsü ilə şeir yazmışdır.

Məşədi Məhəmməd irsini tədqiq edən araşdırmaçı Firuzə Həsənova bu sahədə apardığı ciddi araşdırmalardan sonra belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, XIX əsrin ikinci yarısında "Bülbül" təxəllüsü ilə beş şair şeir yazmışdır. Məşədi Məhəmməd Bülbül irsinin araşdırmaçılarından Nəsrəddin Qarayev onu "Məclisi-Fəramuşan" ədəbi məclisnin üzvü kimi qeyd edir və bildirir ki, onun şeirlərinin dili rəvan, sadə və obrazlıdır. Bundan başqa Mir Möhsün Nəvvabın "Təzkireyi-Nəvvab" əsərində də Bülbül haqqında məlumatlara rast gəlinir. Burada Nəvvab Bülbül haqda qısa məlumat verir və onun yeddi şeirini təzkirəyə daxil etdiyini yazır. Bu təzkirə yazılan vaxt Məşədi Məhəmmədin 28 yaşı var idi.

Şairin ədəbi irsinin cüzi bir hissəsi əlimizə gəlib çatmışdır. Əldə olunan əlyazmada Bülbül ədəbi irsinin Azərbaycan və fars dillərində yazdığı şeirlərdən ibarət olduğunu görürük. Məşədi Məhəmməd yaradıcılığı üçün janr rəngarəngliyi xarakterikdir. Klassik ədəbiyyatın şah şeiri qəzəl sayıldığına görə, Bülbülün daha çox qəzəl janrına üstünlük verdiyini görürük. Bu janra meyl etməsi həm də Bülbülün xanəndəlik sənəti ilə məşğul olduğu ilə də bağlı olmuşdur, lakin buna baxmayaraq, o, qəsidə, mənzum məktub, rübai, növhə janrlarında da qələmini ustalıqla sınamışdır. Onun şeirlərində Füzuli ənənələrindən təsirləndiyi hiss edilir.

XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında yazıb yaratmış şair və sənətkarların yaradıcılığında dini motivlərin də xüsusi yeri vardı ki, Bülbül də bu motivlərdən istifadə etmişdir. Fars dilində yazdığı minacatda Allahı poetik şəkildə vəsf edir:

Pənah aparanların sığınacağı sənsən, ey Xudaya. Sənin lütfünün sayı-hesabı yoxdur

Kərbəla müsibəti XIX əsr şairləri və ümumilikdə Azərbaycan klassik ədəbiyyatı üçün xaraketrik olduğundan Bülbül də bu tendensiyaya biganə qalmamış, İmam Hüseynə olan məhəbbətini və bu müsibətə olan münasibətini qəzəllərində sərgiləmişdir:

Aç, ya Hüseyn gözün, eylə övladüvə nəzər, Kəm etmə iltifat bu bəxtisiyahidən