Makbulə Atadan
Makbulə Atadan (1885, Saloniki – 18 yanvar 1956, Ankara) — Türk yazıçı və siyasətçisi, Mustafa Kamal Atatürkün bacısı. O, Atatürkün Saloniki, İstanbul və Ankaradakı həyatının şahidi olmuş tarixi şəxsiyyətdir.
| Makbulə Atadan | |
|---|---|
| türk. Makbule Atadan | |
.jpg) | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1885 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 yanvar 1956 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | xərçəng xəstəliyi[1] |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, yazıçı |
| Atası | Əli Rza Əfəndi |
| Anası | Zibeydə xanım |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Həyatı
redaktəSaloniki dövrü
redaktəMakbulə xanım 1885-ci ildə Salonikidə dünyaya gəlib. Anası Zibeydə xanım, atası isə Əli Rza Əfəndidir. Fatma Əhməd, Ömər və Mustafadan sonra ailənin beşinci övladı olaraq dünyaya gəlib.[2] O, dünyaya gəldiyində böyük qardaşı Mustafa dörd yaşında idi; Fatma, Əhməd və Ömər gənc yaşlarında vəfat ediblər. O, böyük qardaşı Mustafa və ondan 4 il sonra dünyaya gələn bacısı Naciyə ilə birlikdə böyüyüb.
Üç bacı-qardaş Atalarını erkən yaşda itirən üç uşaq anaları tərəfindən böyüdülüb. Uşaqlardan Naciyə 12 yaşında vərəmə tutularaq dünyasını dəyişəndən sonra Makbulə və böyük qardaşı Mustafa qaldılar.
Atalarının ölümündən sonra Zibeydə xanım övladları ilə bir müddət Ləngəzədə Zibeydə xanımın qardaşı Hüseyn Əfəndinin idarəçisi olduğu fermada yaşayıb. Mustafanın təhsili ilə əlaqədar olaraq, Naciyə və anaları Zibeydə xanım Salonikiyə dönərkən, Makbulə bir müddət əmisi və nənəsinin yanında fermada qalmağa davam edib. Sonra,Salonikiyə ailəsinin yanına qayıdıb.[3]
Salonikidə şəraitin uyğunsuzluğu səbəbindən məktəbə gedə bilməyən Makbulə xanım evdə fərdi dərslər alaraq təhsil alıb. Anasının ikinci evliliyindən sonra ögey atası Raqıb bəy və anası Zibeydə xanımla birgə yaşayıb.
Salonikidə yaşadığı vaxt Makbulə xanım Lütfü bəy adlı şəxslə ailə həyatı qurub. Hansı tarixdə evləndiyi və boşandığı və ya həyat yoldaşının ölümü haqqında heç bir məlumat yoxdur.[qeyd 1]
İstanbul dövrü
redaktə
Osmanlı imperiyasının Balkan müharibələrində məğlub olması və Salonikinin Yunanıstanın tabeliyinə keçməsindən sonra bir müddət bu şəhərdə yaşayan Makbulə xanım, Birinci Dünya müharibəsi zamanı anası və ögey bacısı ilə birlikdə Salonikidən ayrılaraq İstanbulda məskunlaşıb.[qeyd 2]
Makbulə və Zibeydə xanım, əvvəllər İstanbula gəlib məskunlaşan Raqıp bəyin qardaşı polkovnik Məmduh Xeyrəddin bəyin həyat yoldaşı Vasfiyə və qızı Fikriyə xanım ilə birlikdə yaşadığı evdə bir müddət yaşadılar. Birinci Dünya müharibəsində şərq cəbhəsinə təyinat alan və 1916-cı ilin martında Diyarbəkirə gələn Mustafa Kamal Diyarbəkirdə vəzifədə olarkən Əbdürrəhim adlı yetim uşağı övladlığa götürərək İstanbuldakı ana və bacısının yanına göndərib. Makbulə xanıma "bacı" deyən Əbdürrəhim də evin üzvü kimi onlarla birgə yaşayıb.[4]
Mustafa Kamal 1918-ci il noyabrın 13-də düşmən donanmaları İstanbul boğazında lövbər salan zaman cəbhədən İstanbula gəldi. Bir neçə gün Pera Plazada qaldıqdan sonra Şişlinin Halaskargazi küçəsində Oseb Kasabyana məxsus üç mərtəbəli evi kirayələdi. Makbulə xanım 28 noyabr 1918-ci ildən anası ilə birlikdə evin üst mərtəbəsində yaşamağa başladı. Orta mərtəbədə Mustafa Kamal, aşağı mərtəbədə isə köməkçiləri yaşayırdılar. Makbulə xanım Şişlidə bu evdə yaşayarkən tez-tez qardaşının ziyarətçilərini qarşılayırdı. Milli mübarizəyə başlamaq üçün Anadoluya gedən Mustafa Kamalla 1919-cu il mayın 16-da vidalaşdı.
Mustafa Kamal Paşa 1919-cu il mayın 19-da Samsuna gedərək Milli Mübarizəyə başladıqda Makbulə xanım o dövrdə ticarətlə məşğul olan Mustafa Məcdi bəylə (Boysan) evlənir. Onun evliliyinin dəqiq tarixi məlum deyil.[5]
Mustafa Kamal Samsuna getdikdən sonra ailə Şişlidəki evdən Akaretlerdəki evə köçdülər. Anadoludakı istiqlaliyyət uğrunda gedən mübarizədə uğur qazanıldığı üçün ailə işğalçı qüvvələrin təzyiqinə məruz qalıdı. Evə basqın olunacağından qorxaraq daim mühafizə altında yaşayırdılar.
1922-ci ildə türk ordusu Dumlupınar döyüşünə hazırlaşarkən, fransız jurnalist və yazıçı Klod Farrer ilə görüşmək üçün İzmitə gəldiyi vaxt, Makbulə xanım da həmçinin 1922-ci il iyunun 13-də anası ilə birlikdə Mustafa Kamalla görüşmək üçün İzmitə gəlir. Bu görüşdən sonra Zibeydə xanım Mustafa Kamalla Ankaraya, Makbulə xanım isə İstanbula qayıtdı.[3]
Ankara dövrü
redaktəMakbulə xanımın Ankaraya ilk dəfə nə vaxt getdiyi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Onun Ankaraya 1922-ci ilin yayında getdiyi güman edilir. O, həyat yoldaşı Məcdi bəylə birlikdə Çankaya köşkündə qonaq olub. Məcdi bəy işlə bağlı müxtəlif vilayətlərdə olarkən, Makbulə xanım Çankayada qalmağa davam edib.
Anası Zibeydə xanım 1923-cü il yanvarın 15-də axşam saatlarında İzmirdə vəfat edib. Həmin vaxt İstanbulda olan Makbulə xanım anasının vəfatı zamanı yanında ola bilməyib, yanvarın 16-da keçirilən dəfn mərasimində də iştirak edə bilməyib. Orduların yoxlanması və mətbuat konfransları keçirmək üçün səfərə çıxan qardaşını 1923-cü il yanvarın 19-da İzmitdə ziyarət edib, başsağlığı verib.
Qazi Mustafa Kamal Paşa ölkədəki səfərini tamamladıqdan sonra İzmirdə Lətifə xanımla evlənərək həyat yoldaşı ilə Ankaraya qayıtdıqdan sonra Makbulə xanım əri ilə Ankaranı tərk edərək evlərinə İstanbula getdilər.[3]
Mustafa Kamal Paşanın evliliyi 920 gün sonra boşanma ilə nəticələnib. Boşandıqdan sonra Makbulə xanım Mustafa Kamalla qalmağa davam etdi. Prezidentin subay olması səbəbi ilə bir çox dəvət və mərasimlərdə onun yanında yer alıb.
1930-cu ildə Atatürkün istəyi ilə Fəthi Okyarın qurduğu Sərbəst Cümhuriyyət Firqəsinə qoşulan Makbulə xanım bir neçə ay sonra partiya bağlanınca siyasətdən uzaqlaşdı.
Həyat yoldaşı Mustafa Məcdi bəy 1934-cü ildə qəbul edilən Soyad Qanunu ilə "Boysan" soyadını götürdü. Beləliklə də, Makbulə xanım "Boysan" soyadını daşımağa başladı.[2]
İstanbul və Ankara arasında tez-tez gediş-gəliş edən Makbulə xanım 1935-ci ildə Çankaya köşkü ərazisində özü və həyat yoldaşı üçün inşa etdirdiyi Çamlı köşkə köçdü. Qeydlərə əsasən demək olar ki, Mustafa Kamal 15 dəfə Çamlı köşkə gedib. Bu səfərlərinin beşində orada nahar edib.
1938-ci ildə qardaşı xəstələnəndə Makbulə xanım İstanbuldakı Dolmabağça sarayında qalırdı və həkimlərin icazəsi ilə Mustafa Kamal Atatürklə görüşə bilirdi. Qeydlərə görə, ona doqquz dəfə Atatürklə görüşə icazə verilmişdi. Xatirələrində Məkbulə xanım, son gəlişinin qardaşının ölümündən 13 dəqiqə əvvəl olduğunu və həkimlər onu müalicə edərkən otaqdan çıxarıldığını yazıb.[3]
Atatürkün dəfn mərasimi zamanı Makbulə xanım və həyat yoldaşı Mustafa Məcdi bəy onun cənazəsini daşıyan top arabasının düz arxasında yer almışdılar.
Atatürkün ölümündən sonra
redaktəQardaşının ölümündən sonra Makbulə xanım ömrünün qalan hissəsini demək olar ki, İstanbulda yaşayıb. Maddi sıxıntılarla üzləşən Makbulə xanım müxtəlif xəstəliklərdən də əziyyət çəkib. O, 1946-cı ildə həyat yoldaşından boşanaraq "Atatürkdən yadigar" mənasını verən "Atadan" soyadını götürüb.
Mustafa Kamal Atatürk "həyatını onuru ilə sürdürmək" şərti ilə İş Bankındakı payının gəlirindən ayda 1000 lirə maaş alacağını və sağ olduğu müddətcə Çamlı köşkdə yaşaya biləcəyini vəsiyyət etmişdi. Qardaşının ölümündən sonra dolanışığı çətinləşən Makbulə xanım sağlığında Atatürkə simvolik olaraq hədiyyə edilmiş daşınmaz əmlakları məhkəmə yolu ilə alıb satdı. Bu daşınmaz əmlaklar Atatürkün İstanbulda vəsiyyətini yazarkən vəsiyyətindən kənarda saxladığı və Ankaraya qayıdan kimi bağışlamağı planlaşdırdığı torpaqlar, malikanələr və evlər idi. Lakin vəziyyəti pisləşən Atatürk Ankaraya dönə bilməmişdi. Makbulə xanımın Atatürkdən miras qalan bu əmlakları satması mənfi reaksiyalara səbəb olmuşdu. Makbulə xanımın Camlı köşkünü icarəyə verəcəyi iddiasını aradan qaldırmaq üçün, Cümhuriyyət Xalq Partiyası Makbulə xanımdan Camlı köşkündən istifadə hüququnu aldı.
Qeydlər
redaktə- ↑ Makbulə xanımın ilk evliliyi haqqında məlumatları Mustafa Kamalın hərbi attaşe olaraq Sofiyada olduğu dövrdə dostlarına yazdığı və Kuleli xəstəxanasında məmur olan yeznəsi Lütfü bəyin adını çəkdiyi məktublarlardan, İzzət bəyin Çanaqqala müharibəsi zamanı yazdığı gündəlikdə yeznəsinin Mustafa Kamalı ziyarəti qeydlərindən öyrənmək olub.
- ↑ Makbulə ve Zibeydə xanımın Salonikidən ayrıldıqları tarixlə bağlı mənbələrdə fərqli məlumatlar vardır. 1912, 1913 və 1915-ci illərin mart tarixləri irəli sürülsə də, Makbulə və Zibeydə xanımın İstanbula gəlmək üzrə olduqlarını 1915-ci ilin martında Çanaqqalada olan Mustafa Kamala yazdıqları məktubdan dəqiq məlumat əldə edilib.
İstinadlar
redaktə- ↑ https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/makbule-atadan-1885-1956/.
- ↑ 1 2 Elmacı, Mehmet Emin. "Makbule Atadan (1885-1956)" (Türkçe). Atatürk Ansiklopedisi. 18 Şubat 2021. 7 Haziran 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 Kasım 2023.
- ↑ 1 2 3 4 "Atatürk'ün Kız Kardeşi Makbule Atadan Hanımefendi'nin Hayatı" (Türkçe). 30 Aralık 2022. ISSN 2822-4930. 12 Kasım 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 Kasım 2023. (#first_missing_last)
- ↑ Çoban, İbrahim. "Bir Cumhuriyet kadını: Atatürk'ün kız kardeşi Makbule Atadan / A Republican woman: Ataturk's sister Makbule Atadan". 2023. 12 Kasım 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Atatürk'ün kardeşi Makbule Hanım'dan CHP'ye mektup". Habertürk (Türkçe). haberturk.com. 8 Nisan 2018. 6 Eylül 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 Eylül 2018.