Vikipediya

Mirzə Kaluxski

Tabasaran döyüşçüsü, XVIII əsr şairi və cihad ideoloqu

Mirzə Kaluxski (Kalukski) tab. Кьалухъ Мирза — Tabasaran döyüşçüsü, XVIII əsr şairi və cihad ideoloqu.

Mirzə Kaluxski
Vəfat tarixi 1741
Vəfat yeri
Fəaliyyəti şair

O, Dubekdə, Kaluk-dağda, Dübekdə gedən döyüşlərdə İran qoşunlarına qarşı Tabasaran dəstələrinin əmiri seçilmişdir. Nitrik zirvəsində, Yargil yaxınlığında və digər yerlərdə döyüşmüşdür.[1] Onun başçılığı ilə Tabasaran döyüşçüləri Andal vadisinə hərəkət edir və Nadir şaha qarşı döyüşmək üçün yığılan dağlıların birləşmiş qüvvələri burada toplanırlar. Mirzə Kaluxski 1741-ci ildə bu döyüşdə həlak olur.[2][3][4][5]

Xuçnidə Mirzə Kaluxskinin abidəsi.

Həyatı redaktə

Mirzə Kaluxski XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərində anadan olub. Ailəsi özdən idi. Çoxsaylı mənbələr Mirzənin Kəluk şəhərində doğulduğunu iddia etsə də, onun dəqiq doğulduğu yerin Zirdağ və Çərə kəndlərinin yaxınlığında olması barədə də məlumatlar var.[6] O, gənc ikən ərəb əlifbasını öyrənir. Mirzə Kaluxski erkən orta əsrlər ərəb və fars müəlliflərinin şeirlərini oxumağı sevirdi. Ərəb və türk-tatar dillərini bilirdi.

Mirzə Kaluxski öz xalqına böyük sevgi bəsləyirdi. Dağıstanın dağlıq əhalisini onlara zülm edən — xanlara, bəylərə və fatehlərə qarşı azad yaşamağa çağırırdı. Qarçaq və Xoşmənzil kəndlərinin yəhudi əhalisi arasında bir çox missioner yığıncaqlarında iştirak etmişdir. Onun Agül rayonunda qohumluq əlaqələri olub.

Andal vadisinə yürüşdən əvvəl o, 7 minlik Tabasaran və bir neçə auldan ordu topladı. Ordunun toplanış yeri tabasarancadan tərcümədə Yaşıl dağlar mənasını verən Yarak kəndinin şimalındakı "Çru Sivar" adlanan yerində idi.

1741-ci ildə Tabasaran cammatlığı onu Əmir seçdi. Bundan sonra onun rəhbərliyi altında Tabasaran dəstələri Andal vadisinə irəlilədi. Burada Dağıstanın digər yerlərindən gələn dağlı dəstələri ilə birlikdə Nadir şahla döyüşdə iştirak etdilər. Bu döyüşdə Mirzə Kaluxski ağır yaralanır. O, bir müddət sonra Tabasarana gedən yolda həlak olur. Bəzi mənbələr onun 27 yaşında dünyasını dəyişdiyini iddia edir.[7]

Yaradıcılığı redaktə

M.Kaluxski əsərlərini tabasaran dilində yazmışdır. Onların böyük əksəriyyətində müraciətlər var.

Bunun tipik nümunəsi onun "Xalqa çağırış" şeiridir ki, orada yazır:

 

Ey mənim əziz Tabasaran, mənim əziz həmvətənlərim!
İran şahı lal Nadirdir, mənfur düşmən üzümüzə gəlir.
Düşmənə itaət edən hamımız bir yerdə olaq,
Qoy döyüş meydanına girməsin.
Dağıstan xalqları, qardaşlar kimi, vahid ailədə birləşəcəklər:
Avarlar, ləzgilər, darginlər, lək qardaşlar hamıya kömək edəcək.

 

Şair Nadir şahla döyüşmək üçün "Kegər" ("Ərgəmək") əsərində də çağırış edir:

 

Doğma ölkəmiz bu gün bizi çağırır,
Sinəsində ağlayan, anasını çağıran uşaq kimi.
Döyüşdə qardaş kimi yan-yana olacağıq.
Vətəni müdafiə etmək vaxtıdır, Keger!
Dəhşətli bir gün gəldi
Görünür, tale bizi sınamaq istəyirdi,
Nadiri - şah qoşunlarını yerlə-yeksan edəcəyik,
Vətən uğrunda ağır döyüşlərdə, Keger!
Sənin ayaqların Levanın piyadalarınınki ilə eynidir,
Mübarizə odu gözlərində yanır,
Düşməni darmadağın et, özünü döyüşdə göstər,
Kəlux Mirzə sən əzələsən, Keger döyüşürsən.[3][7]

 

Xatirəsi redaktə

  • 2002-ci ildə Tabasaran rayonunun inzibati mərkəzi olan Xuçnidə döyüşçü və şair Mirzə Kaluxskinin abidəsinin təntənəli açılışı olub. Abidə üzərində "Şair Əskər" sözləri yazılmışdır ki, bu da Tabasaran dilindən tərcümədə şair-döyüşçü mənasını verir.[8]
  • Şairin "Xana cavab", "Qarğa", "Bülbül" əsərləri Dağıstan Dövlət Pedaqoji Universitetinin qəbul imtahanları proqramına daxildir.[9]
  • Şeirləri "Tabasaran poeziyası antologiyası"nda, "Dağıstan ədəbiyyatı", "Oxucu" və "Dağıstan xalqlarının ədəbiyyatı" kitablarında da dərc olunub.
  • Xuçnidə Mirzə Kaluxskinin adı idman kompleksinə qoyulmuşdur.[10][11]
  • Döyüşçü-şair haqqında Şapi Kazıyev "Zalımın süqutu" romanında da bəhs edir.[12]
  • Dərbənd rayonundakı Rubas kəndinin küçələrindən biri Mirzə Kaluxskinin adını daşıyır.

İstinadlar redaktə

  1. ↑ "Быть верным идеалам свободы и независимости" (rus). midag.ru. 2017-09-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-02.
  2. ↑ "Личности | Официальный сайт администрации МР «Табасаранский район»". mrtabasaran.ru. 2015-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  3. ↑ 3,0 3,1 "Поэт-воин, опередивший время…". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  4. ↑ "Табасаранцы [Архив] - VCHECHNE.ru - Настоящий чеченский форум". vchechne.ru. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  5. ↑ "Г. Азизова - Табасаранцы". 2017-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-31.
  6. ↑ "«Мил». Очерк об истории с.Чере Хивского района". 2016-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  7. ↑ 7,0 7,1 "Табасаранский Народный Сайт • Просмотр темы - Мирза Калукский". tavasporan.flybb.ru. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  8. ↑ "Дагестанская Правда - Этапы исторического развития табасаранского народа". www.dagpravda.ru. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  9. ↑ "Программы вступительных испытаний, проводимых в ФГБОУ ВПО «Дагестанский Государственный Педагогический Университет»" (PDF). 2015-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  10. ↑ "Объявление | Официальный сайт администрации МР «Табасаранский район»". mrtabasaran.ru. 2017-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  11. ↑ "РИА «Дагестан» В рамках празднования 70- летнего юбилея Великой Победы в Табасаранском районе проходят спортивные мероприятия". www.riadagestan.ru. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-16.
  12. ↑ "Шапи Казиев - Крах Тирана". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-31.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mirzə_Kaluxski&oldid=6669839"