Vikipediya

Motor neyron

Motor neyron (və ya motoneyron və ya hərəkət neyronu[1]) — hüceyrə gövdəsi motor korteksində, beyin sapında və ya onurğa beynində yerləşən və aksonu (lifi) onurğa beyninə və ya onurğa beyni xaricinə çıxan neyron. Motor neyron bilavasitə və ya dolayı yolla təsiredici orqanlara, əsasən əzələ vəzilərinə nəzarət edir.[2]

Motor neyron
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İki növ motor neyronu var - yuxarı motor neyronu və aşağı motor neyronu. Üst motor neyronlarından olan aksonlar onurğa beynindəki interneyronlara və bəzən birbaşa aşağı motor neyronlarına sinaps edir.[3]

Aşağı motor neyronlarından olan aksonlar onurğa beynindən effektorlara siqnal daşıyan efferent sinir lifləridir.[4] Aşağı motor neyronlarının növləri:

  • alfa motor neyronları
  • beta motor neyronları
  • qamma motor neyronları

Tək bir motor neyron bir çox əzələ lifini innervasiya edə bilər və bir əzələ lifi bir əzələ daralması üçün tələb olunan müddətdə bir çox fəaliyyət potensialına məruz qala bilər. İnnervasiya sinir-əzələ qovşağında baş verir və seğirmələr toplama və ya tetanik daralma ilə üst-üstə düşə bilər. Ayrı-ayrı seğirmələr bir-birindən fərqlənə bilər və gərginlik tədricən artır və nəticədə bir yaylaya çatır.[5]

İnkişafı

redaktə

Motor neyronları embrion inkişafın erkən dövründə inkişaf etməyə başlayır və motor funksiyası uşaqlıqda yaxşı inkişaf etməyə davam edir.[6] Sinir borusunda hüceyrələr ya rostral-kaudal oxda, ya da ventral-dorsal oxda yerləşir. Motor neyron aksonları inkişafın 4-cü həftəsində ventral dorsal oxun (bazal lamina) ventral bölgəsindən çıxmağa başlayır.[7]

OLIG2 geni hüceyrə dövrünün tamamlanmasına səbəb olan və həmçinin motor neyron inkişafı ilə bağlı əlavə transkripsiya faktorlarını stimullaşdıran Ngn2-nin ifadəsini stimullaşdırmaqda roluna görə çox vacibdir.[8]

Onurğa beyninin motor sütunları [9]
Motor sütunu Onurğa beynində yerləşmə Hədəf
Orta motor sütunu Bütün uzunluğu boyunca olan Eksenel əzələlər
Hipaksiyal motor sütunu Torakal bölgə Bədən divarının əzələləri
Preganglionik motor sütunu Torakal bölgə Simpatik qanqlion
Yanal motor sütunu Braxial və bel bölgəsi (hər iki bölgə daha sonra medial və yan domenlərə bölünür) Əzaların əzələləri
Frenik motor sütunu Servikal bölgə Diafraqma[10]

Anatomiya və fiziologiyası

redaktə
 
Onurğa beyni yolları
 
Onurğa beynində aşağı motor neyronlarının yeri

Üst motor neyronları

redaktə

Yuxarı motor neyronları presentral girusda yerləşən motor korteksində[11] yaranır. Əsas motor korteksini təşkil edən hüceyrələr nəhəng piramidal hüceyrələr olan Betz hüceyrələridir. Bu hüceyrələrin aksonları korteksdən aşağı enərək kortikon-onurğa yolunu əmələ gətirir.[12]

Kortikomotor neyronlar birincil korteksdən birbaşa onurğa beyninin ventral buynuzunda olan motor neyronlara proyeksiya edir.[13][14] Onların aksonları bir çox əzələlərin onurğa motor neyronlarında, eləcə də onurğa interneyronlarında sinaps edir.[13][14] Onlar primatlara xasdır və onların funksiyası fərdi barmaqların nisbətən müstəqil idarə olunması daxildir.[14][15]

Kortikomotor neyronlar bu günə qədər ikincil motor bölgələrində deyil yalnız birincil motor korteksində tapılıb.[14]

Sinir yolları

redaktə

Sinir yolları ağ maddə kimi akson dəstələridir, təsir potensialını öz effektorlarına daşıyır. Onurğa beynində bu enən yollar müxtəlif bölgələrdən impulslar daşıyır. Bu yollar həm də aşağı motor neyronlarının mənşə yeri kimi xidmət edir. Onurğa beynində 7 əsas enən motor yolu var:[16]

  • Yan kortikospinal yol
  • Rubrospinal yol
  • Yanal retikulospinal yol
  • Vestibulospinal yol
  • Medial retikulospinal yol
  • Tektospinal yol
  • Ön kortikospinal yol

Aşağı motor neyronları

redaktə

Aşağı motor neyronları onurğa beynindən yaranan və effektor hədəfləri birbaşa və ya dolayı yolla innervasiya edənlərdir. Bu neyronların hədəfi dəyişir, lakin somatik sinir sistemində hədəf bir növ əzələ lifi olacaqdır. Aşağı motor neyronlarının 3 əsas kateqoriyası var, onları da alt kateqoriyalara bölmək olar[17]

Hədəflərinə görə motor neyronları 3 geniş kateqoriyaya bölünür:[18]

  • Somatik motor neyronları
  • Xüsusi visseral motor neyronları
  • Ümumi visseral motor neyronları

Sinir-əzələ birləşmələri

redaktə

Tək bir motor neyron bir çox əzələ lifini innervasiya edə bilər və bir əzələ lifi bir əzələ seğirməsi üçün tələb olunan vaxt ərzində bir çox fəaliyyət potensialına məruz qala bilər. Nəticə olaraq, bir hərəkət potensialı seğirmə tamamlanmamışdan əvvəl gəlirsə, seğirmələr ya toplama, ya da tetanik daralma yolu ilə bir-birinin üzərinə düşə bilər. Xülasə, əzələ dəfələrlə təkrar stimullaşdırılır ki, somatik sinir sistemindən gələn əlavə fəaliyyət potensialı seğirmə bitməzdən əvvəl gəlir. Beləliklə, seğirmələr bir-birinə üst-üstə düşür və tək bir bükülmə qüvvəsindən daha böyük gücə səbəb olur. Tetanik daralma daimi, çox yüksək tezlikli stimullaşdırma nəticəsində yaranır - fəaliyyət potensialları o qədər sürətlə gəlir ki, fərdi seğirmələr fərqlənmir və gərginlik yavaş-yavaş yüksəlir və nəticədə maksimuma çatır.[5]

Motor neyronlarına sinaptik giriş

redaktə

Motor neyronları premotor neyronlardan sinaptik giriş alır. Premotor neyronlar

  1. onurğa beynində hüceyrə gövdələri olan onurğa interneyronları
  2. periferiyadan və sinapslardan məlumatı birbaşa motor neyronlara ötürən duyğu neyronları
  3. beyin və beyin sapından məlumat ötürən enən neyronlar ola bilər.

Sinapslar həyəcanlandırıcı, inhibitor, elektrik və ya neyromodulyator ola bilər.

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Afferent vs. Efferent: AP® Psych Crash Course Review | Albert.io". Albert Resources (ingilis). 2019-12-02. 2021-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-25.
  2. ↑ Tortora, Gerard; Derrickson, Bryan. Principles of Anatomy & Physiology (14th). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. 2014. 406, 502, 541. ISBN 978-1-118-34500-9.
  3. ↑ Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. Human physiology : the basis of medicine (3rd). Oxford: Oxford University Press. 2006. 151–153. ISBN 978-0-19-856878-0.
  4. ↑ Schacter D.L., Gilbert D.T., and Wegner D.M. (2011) Psychology second edition. New York, NY: Worth
  5. ↑ 1 2 Russell, Peter. Biology - Exploring the Diversity of Life. Toronto: Nelson Education. 2013. 946. ISBN 978-0-17-665133-6.
  6. ↑ Tortora, Gerard; Derrickson, Bryan. Principles of Anatomy Physiology (14th). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. 2011. 1090–1099. ISBN 978-1-118-34500-9.
  7. ↑ Sadler, T. Langman's medical embryology (11th). Philadelphia: Lippincott William & Wilkins. 2010. 299–301. ISBN 978-0-7817-9069-7.
  8. ↑ Davis-Dusenbery, BN; Williams, LA; Klim, JR; Eggan, K. "How to make spinal motor neurons". Development. 141 (3). February 2014: 491–501. doi:10.1242/dev.097410. PMID 24449832.
  9. ↑ Edgar R, Mazor Y, Rinon A, Blumenthal J, Golan Y, Buzhor E, Livnat I, Ben-Ari S, Lieder I, Shitrit A, Gilboa Y, Ben-Yehudah A, Edri O, Shraga N, Bogoch Y, Leshansky L, Aharoni S, West MD, Warshawsky D, Shtrichman R. "LifeMap Discovery™: The Embryonic Development, Stem Cells, and Regenerative Medicine Research Portal". PLOS ONE. 8 (7). 2013: e66629. Bibcode:2013PLoSO...866629E. doi:10.1371/journal.pone.0066629. ISSN 1932-6203. PMC 3714290. PMID 23874394.
  10. ↑ Philippidou, Polyxeni; Walsh, Carolyn; Aubin, Josée; Jeannotte, Lucie; Dasen, Jeremy S. "Sustained Hox5 Gene Activity is Required for Respiratory Motor Neuron Development". Nature Neuroscience. 15 (12). 2012: 1636–1644. doi:10.1038/nn.3242. ISSN 1097-6256. PMC 3676175. PMID 23103965.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
  12. ↑ Fitzpatrick, D. (2001) The Primary Motor Cortex: Upper Motor Neurons That Initiate Complex Voluntary Movements. In D. Purves, G.J. Augustine, D. Fitzpatrick, et al. (Ed.), Neuroscience. Retrieved from "The Primary Motor Cortex: Upper Motor Neurons That Initiate Complex Voluntary Movements - Neuroscience - NCBI Bookshelf". 2018-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
  13. ↑ 1 2 Mack, Sarah; Kandel, Eric R.; Jessell, Thomas M.; Schwartz, James H.; Siegelbaum, Steven A.; Hudspeth, A. J. Principles of neural science. Kandel, Eric R. (5th). New York. 2013. ISBN 9780071390118. OCLC 795553723.
  14. ↑ 1 2 3 4 Lemon, Roger N. "Descending Pathways in Motor Control". Annual Review of Neuroscience (ingilis). 31 (1). April 4, 2008: 195–218. doi:10.1146/annurev.neuro.31.060407.125547. ISSN 0147-006X. PMID 18558853.
  15. ↑ Isa, T. "Direct and indirect cortico-motoneuronal pathways and control of hand/arm movements". Physiology. 22 (2). April 2007: 145–152. doi:10.1152/physiol.00045.2006. PMID 17420305.
  16. ↑ Tortora, G. J., Derrickson, B. (2011). The Spinal Cord and Spinal Nerves. In B. Roesch, L. Elfers, K. Trost, et al. (Ed.), Principles of Anatomy and Physiology (pp. 443-468). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
  17. ↑ Fitzpatrick, D. (2001) Lower Motor Neuron Circuits and Motor Control: Overview. In D. Purves, G.J. Augustine, D. Fitzpatrick, et al. (Ed.), Neuroscience. Retrieved from "Lower Motor Neuron Circuits and Motor Control - Neuroscience - NCBI Bookshelf". 2018-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
  18. ↑ "CHAPTER NINE". www.unc.edu. 2017-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-08.

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Motor_neyron&oldid=7299736"