Omanın Bəhreyni işğalı (1717)
Omanın Bəhreyni işğalı (1717) — Bəhreyndəki 115 illik Səfəvi sülaləsi hakimiyyətinə son qoyan Oman müdaxiləsi nəzərdə tutulur. Əsrin əvvəllərindən başlayan əfqan və digər üsyanlar Səfəvi imperiyasının zəifləməsinə səbəb oldu. Bundan istifadə edən Oman dövləti Bəhreyndəki Səfəvi hakimiyyətini devirməyi və oraları öz hakimiyyəti altına almağı bacardı.[2] Bu zaman Omanı Yaruba sülaləsi idarə etməkdə idi. Bu sülalədən olan II Sultan ibn Seyf Bəhreyni ələ keçirdi və əkbərilərin nümayəndəsini taxta çıxardı.
| Omanın Bəhreyni işğalı (1717) | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Oman müharibəsi | |||
| Tarix | 1717 | ||
| Yeri | Bəhreyn | ||
| Səbəbi | Omanın Bəhreynə müdaxiləsi | ||
| Nəticəsi | Oman qələbə qazanır, lakin orada möhkəmlənməyi bacarmır, Səfəvilər Bəhreyni geri qaytarırlar. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
|
|
|||
Tarixi
redaktəBəhreynli teoloq Şeyx Yusif əl-Bəhreyni hazırladığı şiə alimlərin bioqrafik lüğətində - Lu’lu’at al-Baḥrayn (Bəhreyn incisi) - işğalı öz nöqtey-nəzərindən belə izah edir:
|
Bu alçaq adamlarla [[[Xaricilər|Xarici]] Omanlı işğalçılar nəzərdə tutulur] döyüşlərə hazırlaşarkən yer sarsıldı və hər şey olduğu kimi dayandı. Buranı ələ keçirməyə gəldikləri ilk il onlar bunu etməyi bacara bilmədikləri üçün uğursuzluqla geri döndülər. Bir il sonra təkrarlanan ikinci dəfə də onlar bunu bacara bilmədilər, halbuki bütün bədəvilərdən və qanundan kənar adamlardan yardım almışdılar. Üçüncü dəfə isə dənizə nəzarət etməklə Bəhreyni mühasirəyə ala bildilər, çünki Bəhreyn adadır. Bu yolla onlar axırda onun sakinlərini zəiflətdilər və sonra zorla aldılar. Bu dəhşətli döyüş idi və bütün öldürülənlər, yağmalanan, talan edilənlər üçün böyük bir fəlakət idi.
Xaricilər buranı işğal etdikdən sonra sakinlərə təhlükəsiz keçid zəmanəti verdilər. İnsanlar - xüsusən əsilzadələr - əl-Qatif və digər bölgələrə qaçdılar. Onların arasında mənim atam da var idi - Allahın rəhməti onun üzərində olsun. Onu baxmaqla mükəlləf olduğu şəxslər - arvadları və s. - müşayət edirdi. Lakin o, məni Bəhreyndə əl-Şaxuradakı evimizdə buraxdı, çünki bura paltarlarla, kitablarla, qızıllarla dolu bəzi sandıqlar bu evimizdə gizlədilmişdi. Atam mallarımızın çoxunu şəhər mühasirəyə alınarkən sığnmalı olduğumuz qalaya aparmışdı, lakin bəzilərini də evimizdə gizli yerlərdə gizlətmişdi. Xaricilərin qalanı almasından sonra oraya apardığımız hər şeyimizi itirdik və biz qalanı yalnız əynimizdə olan paltarla tərk edə bildik. Atam əl-Qatif şəhərinə gedərkən mənə evdə və qalada qalan kitabları qurtarmağı əmr etmişdi. Mən evədki və qaladakı bəzi kitabları qurtarmağı bacardım və hər dəfə az-az atama göndərdim. Bu illər rifahın kəskin şəkildə düşdüyü illər idi. Mən əl-Qatif gedib atamı ziyarət edib, iki ya da üç ay oradan qaldım, lakin mənim atam baxmaqla mükəlləf olduğu şəxslərin çoxluğuna, pulun azlığına və acınacaqlı şərtlərə görə orada qalmaqdan bezmişdi. O, qərar vermişdi ki, Bəhreynin Xaricilərin əlində olmasına baxmayaraq oraya geri dönəcəkdir. Lakin tale ona və onun planlarına müdaxilə etdi, çünki Səfəvi ordusu çox sayda bədəvinin də yardımı ilə Bəhreyni Xaricilərdən azad etmək üçün hücuma keçmişdi. Biz bu hadisələri yaxından izləyir və dəhşətlərin nə ilə nəticələnəcəyini düşünürdük ki, tale Səfəvilərin əleyhinə döndü. Onların hamısı öldürüldü və Bəhreyn yandırıldı. Bizim evlərimiz də yandırılanlar arasında idi. ...Bu zaman ərzində, mən Bəhreynə sahibi oldğumuz palma ağaclarına qulluq etmək və məhsulu toplamaq üçün gedib-gəlir, digər günlərdə isə, Əl-Qatifə gəlib dərslərimlə məşğul olurdum. Bu, Səfəvi hökmdarının pis idarəetməsinə və bacarıqsızlığına, idarəetmənin pisliyi nəticəsində imperiyanın çökməsinə görə məcbur olunub Xarici komandanına böyük məbləğdə pul verilib Bəhreynin Səfəvilərə geri qaytarıldığı dönəmə qədər davam etdi.[3] |
|
Nəticə
redaktəSultan ibn Seyfin qüvvələrinin Bəhreyndən geri çəkilməsindən sonra orada hakimiyətini qoruya bilmədi, lakin Omanlıların getməsindən sonra da Bəhreyndə sabitlik yaranmadı.[4] Səfəvi imperiyasının ziyasi zəifliyi ona gətirib çıxardı ki, tez bir zamanda Bəhreyn adaları Huvala tayfası tərəfindən işğal edildi. Bu işğalı əl-Bəhrəni dağıdılma kimi təsvir edir..[5] Demək olar ki, durmadan davam edən müxtəlif sünni dəniz qüvvələrinin, Omanlıların və Səfəvilərdən sonra Nadir şahla Kərim xan Zəndin müdaxilələri Bəhreynin getdikcə zəifləməsinə və geridə qalmasına səbəb oldu. Həmçiniin, omanlılar tərəfindən inci tacirlərinə və toplayıcılarını tətbiq edilən yüksək vergilər bu sahələrin də tənəzzül etməsinə yol açdı. Danimarkalı ərəbşünas Karsten Niebuhr 1763-cü ildə tapmıdı ki, bu siyasi və iqtisadi müharibələrə, münaqişələrə görə Bəhreyndə 360 ədəd olan yaşayış məntəqəsinin sayı 60-a qədər enmişdir.[6]
1783-cü ildə Bəhreyn Əl-Xəlifə sülaləsindən olan bir sıra şeyxlər tərəfindən idarə edildi. Bu sülalənin nümayəndələri Bəhreyni bu gündə idarə etməyə davam edirlər.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ ^ محمد خليل المرعشي , مجمع التواريخ , تحقيق عباس اقبال, طهران , 1328هـ - 1949م , ص 37-39
- ↑ "Middle Eastern Roots of Awadh Shi'ism". publishing.cdlib.org. 2020-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyul 2022.
- ↑ Reynolds, 2001. səh. 219-220
- ↑ Thomas, 2011. səh. 222
- ↑ Reynolds, 2001. səh. 221
- ↑ Juan Cole. Sacred Space and Holy War. IB Tauris. 2007. səh. 52.
Mənbə
redaktə- Dwight F. Reynolds. The Autobiography of Yūsuf al-Baḥrānī (1696–1772). California: University of California Press. 2001. səh. 219-220.
- Thomas, Gavin. The Rough Guide to Oman. Penguin. 2011-11-01. ISBN 978-1-4053-8935-8. İstifadə tarixi: 2013-11-11.