Parazitar xəstəliklər
Parazitar xəstəliklər — parazitlərin (protozoylar, helmintlər və buğumayaqlılar)[3] yaratdığı xəstəliklər qrupu. Bu xəstəlikdə parazit insan orqanizminə zərər verir və ya onun hesabına yaşayır.[4] Onlar yoluxucu xəstəliklərin tərkib hissəsidir.
| Parazital xəstəliklər | |
|---|---|
| XBT-10 | B89 |
| XBT-10-KM | H44.12 |
| XBT-9-KM | 360.13[1][2] |
| MeSH | D010272 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Parazitar xəstəliklər yoluxucu xəstəliklərin bir hissəsi olsa da, adətən bir-birindən ayrılırlar və yoluxucu xəstəliklər birhüceyrəli orqanizmlərin (viruslar, bakteriya, göbələklər, ibtidailər) törətdiyi xəstəliklər hesab olunur. Bir sözlə viruslar maddə quruluşunun qeyri-hüceyrəvi formasına aiddir.
Parazitar xəstəliklərin törədiciləri - çoxhüceyrəli heyvanlar - müxtəlif helmintlər və buğumayaqlılardır.
Buğumayaqlılar arasında insan xəstəliklərinə bəzi patogen və fürsətçi gənələr — akariazlar, araxnozlar, həşəratlar — entomozlar, linqvatulidozlar və nadir hallarda qırxayaqlar — miriapodiasislər səbəb ola bilər. Buğumayaqlılar arasında ektoparazitlər üstünlük təşkil edir.
Parazitar qurdlar insanlarda müxtəlif helmintozlara səbəb olur: tüylü qurdlar — trematodlar, lentşəkilli qurdlar — sestodoz, tikanbaşlılar —akantosefaloz, yumru qurdlar — nematodlar, zəlilər — hirudinozlar törədir. Bəzən insanlarda təsadüfi qılqurdlar — nematomorfa rast gəlinir. Qurdlar arasında endoparazitlər üstünlük təşkil edir.
Parazitlər müvəqqəti (zəlilər, əksər qansoran buğumayaqlılar) və daimi (qotur gənələri, bitlər, helmintlər) olurlar.
Bir çox parazitlərin həyat dövrü çox mürəkkəbdir. Bir sıra parazitar xəstəliklərin törədicisi (məsələn, difillobotriaz, malyariya, tenioz) inkişafını başa çatdırmaq üçün iki, bəzən isə üç sahibdən - müxtəlif növ heyvanlardan istifadə edir.
Parazitlər insan orqanizminə müxtəlif təsirlər göstərə bilər: mexaniki qıcıqlanma, toxuma və ya orqanların zədələnməsi, allergik reaksiyaların sonrakı inkişafı ilə orqanizmin sensibilizasiyası, qan və qida maddələrini udması, digər xəstəliklərin gedişatını ağırlaşdırılması. Parazitlər, həmçinin yoluxucu xəstəliklərin patogenlərinin toxumalarına daxil olduqları yerə nüfuz etməyə kömək edə bilər.
Parazitar xəstəliklər geniş yayılmışdır. Araşdırmalara görə, parazitoza yoluxmuş məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə gedən uşaqların 8,5% -ni, məktəblilərin 11% -ni, internat məktəblərində bir günlük qalan uşaqların 20% -ni, gecə-gündüz qalan uşaqların 100% -ni təşkil edir, uşaq müəssisələrinə getməyən uşaqların 6,9%-i (7 yaşa qədər).
İnvaziya törədicinin mənbəyi xəstə və ya parazit daşıyıcısıdır (insan və ya heyvan). Bəzi parazitar xəstəliklərdə parazitin sahibi özü üçün invaziya mənbəyi ola bilər (məsələn, dırnaqları yemək vərdişi ilə qılqurdu ilə təkrar yoluxma).
Parazitar xəstəliklərin törədicilərinin insan orqanizminə daxil olması təbii dəliklərdən: ağızdan, sidik kanalı, cinsiyyət orqanları, dəri vasitəsilə baş verir. Patogenlər qida və su ilə (əksər hallarda helmintozlar, kantarozlar, miyozlar və s.), buğumayaqlıların daşıyıcıları (filariaz), xəstə şəxslə təmasda (qotur), torpaqla təmasda (ankilostomoz), həmçinin hava-toz (məsələn, askaridoz) yolu ilə ötürülür.
Parazitar xəstəliklərin klinikası subklinikdən şiddətə qədər geniş diapazonda özünü göstərir. Bəzi parazitozlar əslində insan həyatına və sağlamlığına təsir göstərmir, digərləri isə çox vaxt həyatı təhdid edir (trişinoz, exinokokkoz, malyariya) və sağlamlığı əhəmiyyətli dərəcədə pozur (filarioz, şistosomiaz).
Hədəf orqanlar redaktə
İnsan orqanlarının əsas xəstəlikləri:
Gözlər: demodikoz, miyoz, onxoserkoz, telazioz, sistikerkoz.
Beyin: alveokokkoz, miyoz (nadir hallarda), sistiserkoz, exinokokkoz, toksoplazmoz, ilkin amöb meningoensefaliti.
Mədə-bağırsaq traktı: ankilostomoz, askaridoz, bağırsaq miiazisi, lingvatulidozlar, metaqonimioz, skarabiasis, stroktiloidoz, trişinoz, trixostrongiloidoz, trixuriaz, enterobioz.
Dəri: taxıl qaşınması, larva migrans, siçovulların gənə dermatiti, miyoz, pedikulyoz, pulikoz, sarkopsilloz, trombodioz, ftiriyaz, hemipteroz, qotur.
Qan damarları: filariaz, şistosomalar.
Ağciyər: ağciyər akariozu, askaridoz, metastrongiloz, paraqonimiaz, strontiloidoz, tominksoz, [[exinokokk|exinokokkoz]
Süd vəzi: alveokokkoz, exinokokkoz.
Sidik kisəsi, cinsiyyət orqanları: sidik miiazisi, alveokokkoz, exinokokkoz.
Burun boşluğu: miyoz.
Qaraciyər: alveokokkoz, klonorxoz, opistorxoz, fassioloz, exinokokkoz.
Ağız: miaz.
Ürək: dirofilariaz, exinokokkoz.
Qulaqlar: miaz.
Həmçinin bax redaktə
Ədəbiyyat redaktə
- Беклемишев В. Н. Биоценологические основы сравнительной паразитологии (2200 nüs.). М.: [Наука (издательство)]. Отв. ред. [Бреев, Константин Александрович]; Худож. А. А. Люминарский; АН СССР. 1970.
- Догель В. А. Курс общей паразитологии. Л., 1947.
- Шульц Р. С., Гвоздев Е. В. Основы общей гельминтологии: в трех томах. Т. 1: Морфология, систематика, филогения гельминтов. М.: Наука. 1970.
- Астафьев Б. А., Яроцкий Л. С., Лебедева М. Н. Экспериментальные модели паразитозов в биологии и медицине (1450 nüs.). М.: Наука. Отв. ред. И. В. Тарасевич; АН СССР, Всесоюз. о-во гельминтологов. 1989.
- Сергиев В. П., Филатов Н. Н. Человек и его паразиты: соперничество геномов и молекулярное взаимодействие: (монография) (1000 nüs.). М.: Наука. Отв. ред. В. Л. Шульц; Рец.: С. А. Беэр, В. М. Глиненко; Центр исследования проблем безопасности РАН. 2010. ISBN 978-5-02-037627-4.
İstinadlar redaktə
- ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
- ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- ↑ {məqalə=Паразитарные болезни|id=2706747}
- ↑ Richard Cummings, Salvatore Turco. Parasitic Infections // Essentials of Glycobiology. Ajit Varki, Richard D. Cummings, Jeffrey D. Esko, Hudson H. Freeze, Pamela Stanley, Carolyn R. Bertozzi, Gerald W. Hart, Marilynn E. Etzler (ingilis). Cold Spring Harbor (NY): Cold Spring Harbor Laboratory Press. 2009. ISBN 978-0-87969-770-9. 2021-09-04 tarixində arxivləşdirilib.