Piktlər

Piktlər — son dəmir dövründə və erkən orta əsrlərdə Piktaviya (lat. Pictavia), Piktland və ya Piktlend adlanan ərazidə, indiki Şotlandiyanın şərqində və şimalında yaşamış xalqlar konfederasiyasına verilən ümumi ad. Onların yaşadığı ərazi və mədəniyyətləri britt dillərində verilmiş toponim elementlərinin yayılması və pikt daşlarına əsaslanır. Piktlər barədə məlumatlar qədim dövrlərdən X əsrə qədərki dövrdə hazırlanmış yazılı mənbələrdə verilir. Onlar Kennet mak Alpinin Piktaviyanı ihlaq etməsindən sonra X əsrdə gellərin assimilyasiyasına məruz qalıblar. Onlar Böyük Britaniyadakı Fort və Klayd çaylarının şimalında yaşayırdılar. Piktlər cənubdakı britlərin danışdığı keltik qədim brit dilinə yaxın olan pikt dilində danışırdılar.

Pikt döyüşçüsü. Teodor de Brinin hazırladığı qravür. Tomas Herriotun "Virciniya torpaqlarının qısa və dəqiq təsviri" kitabı. 1588-ci il.

Piktlərin romalıların Ptolomeyin hazırladığı dünya xəritəsində haqlarında danışdıqları kaledonlar və digər tayfalardan törədikləri ehtimal olunur. Piktaviya tədricən gel dövləti olan Dal Riada krallığı ilə birləşmiş və Alba krallığını (Şotlandiya) qurmuşdur. Daha sonrakı dövrlərdə Alba krallığı britlərin Stratklayd krallığını və Nortumbriya krallığının Lotian vilayətini ihlaq etmişdir. XI əsrdə pikt identiklikliyi şotlandların uzunmüddətli assimilyasiya prosesi nəticəsində məhv olmuşdur.

Etimologiya

"Pikt" termininin romalıların Fort və Klayd çaylarının şimalında yaşamış xalqlar üçün istifadə etdiyi bir ekzonim olduğu düşünülür. Latın sözü olan Picti 297-ci ildə Evmeni tərəfindən yazılmış bir panegirikdə verilir və "rənglənmiş (tatuirovka edilmiş) insanlar" deməkdir. Söz latın dilindəki Pingere ("rəngləmək"; Pictus, "rənglənmiş"; q.yun. πυκτίς, piktis, "şəkil") sözündən törəyib.

"Pict" sözü qədim skandinav dilində Pettr, qədim ingilis dilində Peohta, skots dilində Pecht, vall dilində isə Peithwyr ("pikt adamlar") kimi verilir. Bəzi alimlər adın pikt dilindəki orijinal variantı olduğunu düşünür. İrlandiyada qeydə alınan yazılını mənbələrdə Krutin (ortagel: Cruthin), Krutini (ortagel: Cruthini), Krutni (ortagel: Cruthni) və ya Kruitini (ortagel: Cruithini; irl. Cruithne) həm piktlərə, həm də ki, şərqi Olsterdəki Uladı boyunca yaşayan başqa bir xalqa verilən ad idi. Ümumiyyətcə bu adın *Qritani sözündən törədiyi, onun isə britt dillərindəki *Pritani sözünün goydel dillərindəki variantı olduğunu qəbul edilir. Bu sözdən Britanni adı yaranmışdır ki, bu da romalıların britlərə verdiyi addır.

Piktlərin özlərini necə adlandırdığı naməlumdur. Tarixşünaslar piktlərin özlərini Albidosi adlandırdığını irəli sürürlər. Bu ad "Alba krallarının salnaməsi" əsərində verilir.

Mənbə

Ədəbiyyat

• The Anglo-Saxon Chronicle, Ingram, James; Giles, J.A. tərəfindən tərcümə olunub, Pantianos Classics, ISBN 978-1-5405-7961-4
• Adomnán, Life of St Columba, Sharpe, Richard tərəfindən tərcümə olunub, London: Penguin, 1995, ISBN 978-0-14-044462-9
• Alcock, Leslie, Kings & Warriors, Craftsmen & Priests: In Northern Britain AD 550-850, Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland Monograph Series, 2003, ISBN 978-0-903903-24-0
• Armit, Ian, Beyond the Brochs: Changing Perspectives on the Atlantic Scottish Iron Age, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1990
• Armit, Ian, Towers In The North: The Brochs Of Scotland, Stroud: Tempus, 2002, ISBN 978-0-7524-1932-9
• Bannerman, John, Broun, Dauvit; Clancy, Thomas Owen (redaktorlar ), "The Scottish Takeover of Pictland and the relics of Columba", Spes Scotorum: Hope of Scots: Saint Columba, Iona and Scotland, Edinburgh: T.& T.Clark Ltd, 1999, ISBN 978-0-7486-1803-3
• Barrow, G.W.S., Barrow, G.W.S. (redaktor), "Pre-feudal Scotland: shires and thanes", The Kingdom of the Scots, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2003, ISBN 978-0-7486-1803-3
• Broun, Dauvit, "Dunkeld and the origin of Scottish Identity", The Innes Review, 48, 1997, 112–124
• Broun, Dauvit, Foster, Sally M. (redaktor), "Pictish Kings 761–839: Integration with Dál Riata or Separate Development", The St Andrews Sarcophagus: A Pictish masterpiece and its international connections, Dublin: Four Courts, 1998, ISBN 978-1-85182-414-4
• Broun, Dauvit; Clancy, Thomas Owen, redaktorlar Spes Scotorum: Hope of Scots: Saint Columba, Iona and Scotland, Edinburgh: T.& T.Clark Ltd, 1999, ISBN 978-0-5670-8682-2
• Broun, Dauvit, Lynch, Michael (redaktor), "Dál Riata, kingdom of", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001a, 161–162
• Broun, Dauvit, Lynch, Michael (redaktor), "Kingship: Early Medieval", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001b, səh. 359-360
• Broun, Dauvit, Lynch, Michael (redaktor), "National identity: early medieval and the formation of Alba", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001c, səh. 437
• Broun, Dauvit, O'Neill, Pamela (redaktor), "Alba: Pictish homeland or Irish offshoot?", Exile and Homecoming. Papers from the Fifth Australian Conference of Celtic Studies, University of Sydney, July 2004, Sydney Series in Celtic Studies, Sydney: The Celtic Studies Foundation, University of Sydney, 8, 2005a, 234–275, ISBN 978-1-86487-742-7
• Broun, Dauvit, Cowan, E.J.; McDonald, R. Andrew (redaktorlar ), "The Seven Kingdoms in De situ Albanie: A Record of Pictish political geography or imaginary map of ancient Alba", Alba: Celtic Scotland in the Medieval Era, Edinburgh: John Donald, 2005b, ISBN 978-0-85976-608-1
• Broun, Dauvit, Scottish Independence and the Idea of Britain. From the Picts to Alexander III., Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007, ISBN 978-0-7486-2360-0
• Bruford, Alan, Cowan, E.J.; McDonald, R. Andrew (redaktorlar ), "What happened to the Caledonians?", Alba: Celtic Scotland in the Medieval Era, Edinburgh: John Donald, 2005, ISBN 978-0-85976-608-1
• Byrne, Francis John, Irish Kings and High-Kings, London: Batsford, 1973, ISBN 978-0-7134-5882-4
• Campbell, Ewan, Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots, Edinburgh: Canongate, 1999, ISBN 978-0-86241-874-8
• Carver, M.O.H., Portmahomack: monastery of the Picts, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008, ISBN 978-0-7486-2442-3, August 13, 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: February 6, 2010
• Chadwick, Hector Munro, Early Scotland: The Picts, The Scots And The Welsh Of Southern Scotland (2013), Cambridge: Cambridge University Press, 1949, ISBN 978-1-1076-9391-3
• Clancy, Thomas Owen, Taylor, Simon (redaktor), "Scotland, the 'Nennian' Recension of the Historia Brittonum and the Libor Bretnach", Kings, clerics and chronicles in Scotland 500–1297, Dublin: Four Courts, 2000, ISBN 978-1-85182-516-5
• Clancy, Thomas Owen, Lynch, Michael (redaktor), "Church institutions: early medieval", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001a
• Clancy, Thomas Owen, Lynch, Michael (redaktor), "Ireland: to 1100", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001b
• Clancy, Thomas Owen, Lynch, Michael (redaktor), "Nechtan son of Derile", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001c
• Clancy, Thomas Owen, Broun, Dauvit; Clancy, Thomas Owen (redaktorlar ), "Columba, Adomnán and the Cult of Saints in Scotland", Spes Scotorum: Hope of Scots: Saint Columba, Iona and Scotland, Edinburgh: T.& T.Clark Ltd, 1999, ISBN 978-0-7486-1803-3
• Cowan, E. J., Lynch, Michael (redaktor), "Economy: to 1100", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Cowan, E.J., Cowan, E.J.; McDonald, R. Andrew (redaktorlar ), "The Invention of Celtic Scotland", Alba: Celtic Scotland in the Medieval Era, Edinburgh: John Donald, 2005a, ISBN 978-0-85976-608-1
• Cowan, E.J.; McDonald, R. Andrew, redaktorlar Alba: Celtic Scotland in the Medieval Era, Edinburgh: John Donald, 2005b, ISBN 978-0-85976-608-1
• Crone, B. A., "Crannogs and Chronologies", Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland, 123, 1993, 245–254
• Cummins, W. A., The Age of the Picts, Stroud: Sutton, 1998, ISBN 978-0-7509-1608-0
• Dennison, Patricia, Lynch, Michael (redaktor), "Urban settlement: to 1750", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Driscoll, Stephen T., Lynch, Michael (redaktor), "Burghead", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Dyer, Christopher, Making a Living in the Middle Ages: The People of Britain 850–1520, London: Penguin, 2003, ISBN 978-0-14-025951-3
• Forsyth, K., Language in Pictland : the case against 'non-Indo-European Pictish (PDF), Utrecht: de Keltische Draak, 1997, 7 February 2009 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 4 February 2010
• Forsyth, K., Pryce, H. (redaktor), "Literacy in Pictland" (PDF), Literacy in medieval Celtic societies, Cambridge: Cambridge University Press, 1998, 6 June 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 13 December 2012
• Forsyth, Katherine, Taylor, Simon (redaktor), "Evidence of a lost Pictish Source in the Historia Regum Anglorum of Symeon of Durham", with an appendix by John T. Koch", Kings, clerics and chronicles in Scotland 500–1297, Dublin: Four Courts, 2000, ISBN 978-1-85182-516-5
• Forsyth, Katherine, Lynch, Michael (redaktor), "Picts", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Forsyth, K., Wormald, J. (redaktor), "Origins: Scotland to 1100", Scotland: a History, Oxford: Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-820615-6
• Foster, Sally M., Picts, Gaels and Scots: Early Historic Scotland, London: Batsford, 1996, ISBN 978-0-7134-7486-2
• Foster, Sally M., redaktorThe St Andrews Sarcophagus: A Pictish masterpiece and its international connections, Dublin: Four Courts, 1998, ISBN 978-1-85182-414-4
• Foster, Sally M., Picts, Gaels and Scots (revised), London: Batsford, 2004, ISBN 978-0-7134-8874-6
• Fraser, Iain, The Pictish Symbol Stones of Scotland, Edinburgh: Royal Commission on the Ancienct and Historic Monuments of Scotland, 2008, ISBN 978-1-9024-1953-4
• Fraser, James E., "From Caledonia to Pictland: Scotland to 795", The New Edinburgh History of Scotland, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1, 2009, ISBN 978-0-7486-1232-1
• Geary, Patrick J., Before France and Germany: The creation and transformation of the Merovingian World., Oxford: Oxford University Press, 1988, ISBN 978-0-19-504457-7
• Hanson, W., Lynch, Michael (redaktor), "North England and southern Scotland: Roman occupation", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Haywood, John, Dark Age Naval Power, Hockwold-cum-Wilton: Anglo-Saxon Books, 1999, ISBN 978-1-898281-22-1
• Henderson, Isabel, Higgitt, John (redaktor), "The 'David Cycle' in Pictish Art", Early medieval sculpture in Britain and Ireland, Oxford: British Archaeological Reports, 1986, ISBN 978-0-8605-4383-1
• Henderson, Isabel, Foster, Sally M. (redaktor), "Primus inter pares: the St Andrews Sarcophagus and Pictish Sculpture", The St Andrews Sarcophagus: A Pictish masterpiece and its international connections, Dublin: Four Courts, 1998, ISBN 978-1-85182-414-4
• Higham, N. J., The Kingdom of Northumbria AD 350–1100, Stroud, 1993: Sutton, 1993, ISBN 978-0-86299-730-4
• Jackson, K., The Pictish Language // Wainwright, F.T. (redaktor), The Problem of the Picts, Edinburgh: Nelson, 1955, 129–166
• Kelly, Fergus, Early Irish Farming: a study based mainly on the law-texts of the 7th and 8th centuries AD (2000 reprint), Dublin: School of Celtic Studies/Dublin Institute for Advanced Studies, 1997, ISBN 978-1-8550-0180-0
• Laing, Lloyd; Laing, Jennifer, The Picts and the Scots, Stroud: Sutton, 2001, ISBN 978-0-7509-2873-1
• Lewis, Charlton T.; Short, Charles, A Latin Dictionary (digitised by Perseus Project), Oxford: Oxford University Press, 1879, 22 September 2022 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 October 2018
• Liddell, Henry George; Scott, Robert, Jones (redaktor), A Greek-English Lexicon (ninth (digitised by Perseus Project)), Oxford: Clarendon Press, 1940, 20 November 2010 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 October 2018
• Lowe, Chris, Angels, Fools and Tyrants: Britons and Angles in Southern Scotland, Edinburgh: Canongate, 1999, ISBN 978-0-86241-875-5
• Lynch, Michael, redaktorThe Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001, ISBN 978-0-19-211696-3
• Markus, Fr. Gilbert, O.P., Lynch, Michael (redaktor), "Conversion to Christianity", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001a
• Markus, Fr. Gilbert, O.P., Lynch, Michael (redaktor), "Religious life: early medieval", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001b
• Nicolaisen, W.F.H., Scottish Place-Names, Edinburgh: John Donald, 2001, ISBN 978-0-85976-556-5
• Ó Cróinín, Dáibhí, Early Medieval Ireland: 400–1200, London: Longman, 1995, ISBN 978-0-582-01565-4
• Ó Carragáin, Éamonn, Niocaill, G.M.; Wallace, P.F. (redaktorlar ), "The meeting of Saint Paul and Saint Anthony: visual and literary uses of a eucharistic motif", Keimelia: studies in medieval archaeology and history in memory of Tom Delaney, Galway: Galway University Press, 1988, ISBN 978-0-9077-7533-1
• Ó Cróinín, Dáibhí, A New History of Ireland: Prehistoric and Early Ireland, Oxford: Oxford University Press, 2008, ISBN 978-0-1992-2665-8
• Oram, Richard, Lynch, Michael (redaktor), "Rural society: medieval", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Price, Glanville, Price, Glanville (redaktor), "Pictish", Languages in Britain & Ireland, Oxford: Blackwell, 2000, ISBN 978-0-631-21581-3
• Pryor, Francis, Britain A.D., London: Harper Perennial, 2005, ISBN 978-0-00-718187-2
• Ritchie, Anna, Lynch, Michael (redaktor), "Culture: Picto-Celtic", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Rodger, N.A.M., The Safeguard of the Sea. A Naval History of Great Britain, volume one 660–1649., London: Harper Collins, 1997, ISBN 978-0-00-638840-1
• Sellar, W.D.H., Lynch, Michael (redaktor), "Gaelic laws and institutions", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Sharpe, Richard, Taylor, Simon (redaktor), "The thriving of Dalriada", Kings, clerics and chronicles in Scotland 500–1297, Dublin: Four Courts, 2000, ISBN 978-1-85182-516-5
• Smyth, Alfred P., Warlords and Holy Men: Scotland AD 80–1000, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1984, ISBN 978-0-7486-0100-4
• Snyder, Christopher A., The Britons, Blackwell, 2003, ISBN 978-0-631-22260-6
• Taylor, Simon, Broun, Dauvit; Clancy, Thomas Owen (redaktorlar ), "Seventh-century Iona abbots in Scottish place-names", Spes Scotorum: Hope of Scots: Saint Columba, Iona and Scotland, Edinburgh: T.& T.Clark Ltd, 1999, ISBN 978-0-7486-1803-3
• Taylor, Simon, redaktorKings, clerics and chronicles in Scotland 500–1297, Dublin: Four Courts, 2000, ISBN 978-1-85182-516-5
• Taylor, Simon, Lynch, Michael (redaktor), "Place names", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001
• Watson, W.J., The History of the Celtic Place-names of Scotland., Birlinn, 1926
• Toland, John, A critical history of the Celtic religion, and learning: contatining an account of the Druids (1815), Edinburgh: John Findlay, 1726, İstifadə tarixi: 14 October 2018
• Woolf, Alex, Lynch, Michael (redaktor), "Constantine II", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001a, səh. 106
• Woolf, Alex, Lynch, Michael (redaktor), "Nobility: early medieval", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001b
• Woolf, Alex, Lynch, Michael (redaktor), "Ungus (Onuist) son of Uurgust", The Oxford Companion to Scottish History, Oxford: Oxford University Press, 2001c
• Woolf, Alex, "Dun Nechtain, Fortriu and the Geography of the Picts", The Scottish Historical Review, 85, 2006, 182–201
• Woolf, Alex, "On the nature of the Picts", The Scottish Historical Review, 96, 2017, 214–217, doi:10.3366/shr.2017.0336
• Woolf, Alex, "From Pictland to Alba 789 - 1070", The New Edinburgh History of Scotland, Edinburgh University Press, 2, 2007
• Yorke, Barbara, The Conversion of Britain: Religion, Politics and Society c.600–800., London: Longman, 2006, ISBN 978-0-582-77292-2
• Youngs, Susan, redaktorThe Work of Angels, Masterpieces of Celtic Metalwork, 6th–9th centuries AD, London: British Museum Press, 1989, ISBN 978-0-7141-0554-3
• James E. Fraser, The New Edinburgh History Of Scotland Vol.1 - From Caledonia To Pictland, Edinburgh University Press(2009) ISBN 978-0-7486-1232-1
• Henderson, George; Henderson, Isabel, The Art of the Picts, Thames and Hudson (2004) ISBN 0500238073
• Fraser Hunter, Beyond the Edge of Empire: Caledonians, Picts and Romans, Groam House Museum, Rosemarkie (2007) ISBN 978-0-9540999-2-3
• Alex Woolf, The New Edinburgh History Of Scotland Vol.2 - From Pictland To Alba, Edinburgh University Press,(2007) ISBN 978-0-7486-1234-5

Xarici keçidlər

• Glasgow University ePrints server, including Katherine Forsyth's
  • Language in Pictland (pdf) and
  • Literacy in Pictland (pdf)
• The language of the Picts Arxivləşdirilib 2017-02-02 at the Wayback Machine, article by Paul Kavanagh, 2012-02-04
• CELT: Corpus of Electronic Texts at University College Cork
  • The Corpus of Electronic Texts includes the Annals of Ulster, Tigernach, the Four Masters and Innisfallen, the Chronicon Scotorum, the Lebor Bretnach, Genealogies, and various Saints' Lives. Most are translated into English, or translations are in progress
• Scotland Royalty Arxivləşdirilib 2020-03-27 at the Wayback Machine
• The Chronicle of the Kings of Alba
• Annals of Clonmacnoise at Cornell
• Bede's Ecclesiastical History and its Continuation (pdf), at CCEL, translated by A.M. Sellar.
• Annales Cambriae (translated) at the Internet Medieval Sourcebook.
• Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland (PSAS) through 1999 (pdf).
• Tarbat Discovery Programme with reports on excavations at Portmahomack.
• SPNS the Scottish Place-Name Society (Comann Ainmean-Áite na h-Alba), including commentary on and extracts from Watson's The History of the Celtic Place-names of Scotland.
• The Picts and Scots in history
• Historic Scotland website on Pictish stones
• Ancient Scotland: Caledonia and Pictavia