Qeysəriyyə (Ordubad)

Qeysəriyyə
Qeysəriyyə
	Qeysəriyyə abidəsi
Ölkə	Azərbaycan
Şəhər	Ordubad
Yerləşir	Naxçıvan Muxtar Respublikası, Ordubad şəhəri
Tikilmə tarixi	XVII əsr
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qeysəriyyə və ya Ordubad zorxanası — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad şəhərinin mərkəzi bazar meydanında yerləşən abidə 17-ci əsrin Naxçıvanın Türk-İslam mədəniyyəti abidələrindən biridir.^[1]

Tarixi

"Qeysəriyyə" sözünün mənası keçmiş zamanlarda şahlara məxsus daş-qaş, ləl-cəvahirat satılması məqsədilə tikilmiş örtülü "Şərq bazarı" deməkdir. Burada əsasən qızıl, zinət əşyaları satılırdı. Burada şahların da bəzək əşyaları, zinət əşyaları, qırmızı qiymətli daşları satıldığı üçün bu abidə “Şah Bazarı” da adlandırılmışdır. Belə tikililərə dünyanın üç yerində rast gəlmək olar: Səmərqənd, Təbriz və Ordubad şəhərlərində. Hazırda ən görkəmlisi Ordubad şəhərindəkidir. Rəvayətə görə Şah Abbas bu binanı həyat yoldaşı üçün tikdirmişdir. Binanın tikilməsində əsas məqsəd Şah Abbasa məxsus olan qızıl və zinət əşyalarını satmaq olmuşdur.^[2] Sonrakı dövrlərdə bu abidədən “Zorxana” kimi də istifadə edilmişdir. İrandan, Türkiyədən, Həmədandan və başqa yerlərdən gələn pəhləvanlar burada öz güclərini sınamışlar. Qalib gələn pəhlavan hücrədə əyləşən xandan bir kisə qızıl mükafat alarmış. 19-cu əsrin ortalarında Ordubadda yaradılmış Əncüməni-şüəra ədəbi məclisinin yığıncaqları da orada keçirilmişdir. “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisinin üzvlərindən olan Hacıağa Fəqir Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi, Aşıq Abbas Dəhri, Usta Zeynal Nəqqaş, Hacı Əhməd Bikəs və başqaları bu binaya toplaşaraq öz yazdıqları əsərlərini oxuyaraq kimin daha güclü yazdığını bəyan edərmişlər. Qeysəriyyə binası Çar Rusiyasının hakimiyyəti dövründə üçtürləngəli feldşer Qasımın və pinəçi İbrahimin babaları, dayıları tərəfindən qızıl pulla alınaraq ipək sarıyan sexə çevrilmişdir. 20-ci əsrdə abidə ipək emalatxanası kimi fəaliyyət göstərmişdir, 1978-ci ildə memar Zakir Haşım oğlu Babayev tərəfindən bərpa edilmişdir. 1991-ci ildən bu binada Ordubad rayonunun Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi fəaliyyət göstərir. 2010-cu ildə Qeysəriyyədə bərpa işləri aparılmışdır. Abidə bərpa edildikdən sonra 14 yanvar 2011-ci ildə açılışı olmuşdur. Binanın dam örtüyü, şəbəkə sistemi və daxili divarları bərpa edilmişdir. Binanın daxili hissəsi kərpiclə bəzədilmiş, fond bölmələri, muzey işçiləri üçün ofislər açılmış və ekspozisiya salonuna uyğun işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır.^[3]

Memarlıq quruluşu

Abidə 10x10 m olan mərkəzi səkkizbucaqlı zaldan və onun üzərini qapayan dairəvi günbəzdən, günbəzi künclərdə saxlayan mürəkkəb quruluşlu dörd ədəd dayaqdan və dayaqlarla kənar divar taxçaları arasında yerləşən keçidlərdən eni 3,4 m ibarətdir. Dayağın divarlarındakı taxçaların ölçüləri 1,4x1,45x2,2 m-dir. Dayaq taxçalarından fərqli olaraq kənar divar taxçaları çatmatağ konstruksiyalı olub, ölçüsü 3,4x1,37x3 m-dir. Keçidlərin tavanı 16 ədəd kiçik günbəzlərlə qapanıb. Abidə bişmiş kərpicdən inşa olunmuş, divarının qalınlığı 80 sm-dir. Abidənin mərkəzi, günbəzi də daxil olmaqla, ümumi hündürlüyü 8,5 m-dir.^[4]

Eksponatlar

Muzeydə xeyli maddi-mədəniyyət nümunələri, o cümlədən ipəkçilik sənəti ilə bağlı əsərlər nümayiş olunur. Muzey 150 sənət əsəri ilə fəaliyyətə başlamışdır. 2016-cı ildə muzeyə 30-dan çox yeni eksponat daxil olmuşdur. Onlar XIV-XV əsrlərə aid silahlardan, mis qablardan və digər maddi-mədəniyyət nümunələrindən ibarətdir. Haliyədə muzeydə 4 mindən çox eksponat qorunub saxlanılır. Gəmiqaya abidəsindən gətirilmiş üzərində təsvir olan qranit daş, Quranın 32 əlyazma nüsxəsi, Xaraba-Gilan abidəsindən aşkar olunmuş arxeoloji materiallar, qəbrüstü sinə daşları, qoyun, qoç fiqurları da muzeyin maraqlı eksponantlarındandır. Muzeydə həmçinin ipəkçilik sənəti ilə bağlı əsərlər nümayiş olunur.