Sərvət (qəzet)
Sərvət — Osmanlı imperiyasında nəşr olunan qəzet. Bu, ilk olaraq Osmanlı yunanı Dimitrios Nikolaidis tərəfindən nəşr edilmişdir. Əvvəlcə yalnız Osmanlı türkcəsində dərc edilməsinə baxmayaraq, sonralar fransızca da məzmun nəşr edilmişdir. Konstantinopoldakı (indiki İstanbul ) və Anadoludakı oxuculara həftədə iki dəfə paylanaraq poçtla göndərilirdi.[1]
| Sərvət | |
|---|---|
| Dil | Osmanlı dili, fransız dili |
| Ölkə | |
"Sərvət-i Fünun" əslində "Sərvət"in əlavəsi idi.[2]
Tarixi
redaktəDimitrios Nikolaidis ilk növbədə Qaramanlı türkcəsində və ya yunan əlifbası ilə türkcə "Asya" qəzeti çıxarmaq istəyirdi. O, 1887-ci ilin noyabrında[3] Osmanlı Mətbuat İdarəsinə müraciət etmiş və həmin ilin dekabrında icazə əldə etmişdir. Gündüz saatlarında Qalatadan qəzet çıxara bilmədiyi üçün Babı-alidən nəşr etməli olmuş, Osmanlı hakimiyyəti isə gecə Qalatada qəzet istehsalına icazə verməmişdir. 1888-ci ildə Osmanlı hakimiyyəti Nikolaidisin "Asya" adını istifadə edə bilməyəcəyini və yunan hərfləri yerinə fars-ərəb simvollarından istifadə etməsi lazım olduğunu bildirmişdir. Nikolaidis hələ də Osmanlı türkcəsində hər hansı bir qəzet adı ilə nəşr etməkdə maraqlı idi,[4] buna görə də sonda nəşrin adı "Sərvət" olmuşdur. Daxili İşlər Nazirliyi 1888-ci ilin yanvarında[5] Nikolaidisin qəzetin nəşri ilə bağlı müraciətini almış və həmin ilin fevralında qəzet yayımlanmağa başlamışdır.[1] "Yarım əsr "Konstantinupolis" qəzetinin naşiri" əsərinin müəllifləri Evangelina Balta və Ayşe Kavak qeyd etmişdilər ki, Nikolaidisin Qaramanlı türkcəsində qəzet təklifinin niyə rədd edildiyini izah edən heç bir məlumat tapmaq mümkün olmamışdı. Odur ki, o zamanlar imperiyada Qaramanlı türkcəsində başqa nəşrlər də mövcud idi. Onlar Nikolaidisin Osmanlı türkcəsincə olan nəşrinə niyə razı olduğunu izah edən heç bir dəlil tapa bilməmişdilər.[5]
Tərcüməçi Əhməd Ehsanın hər həftə əlavə edilməsini təklif etməsindən sonra "Sərvət" qəzeti 1890-cı ilin sonlarında sənaye və elm haqqında əlavə məzmunun dərc edilməsi üçün müraciət ünvanladıqdan sonra Osmanlı sultanı II Əbdülhəmidin icazəsi ilə 1891–1892-ci illərdə "Sərvət-i fünun" jurnalını idarə etməyə başlamışdır. Nikolaidis əlavə nəşri Ehsana satmaq qərarına gəlmişdi, çünki o, kifayət qədər nüsxə alınmadığına inanırdı. Əlavə nəşr sonradan müstəqil jurnala çevrilmiş və nəşri 1944-cü ilə qədər davam etmişdir.[6]
1895-ci ildə "Sərvət" II Əbdülhəmidin təsdiqindən sonra fransızca da məzmun nəşr etməyə başlamışdır. Nikolaidis bunun üçün 1895-ci ilin avqustunda Daxili İşlər Nazirliyinə müraciət etmişdi.[7]
Tahir bəy 1897-ci ildə naşir, 1898-ci ildə isə II Əbdülhəmidin təsdiqi ilə Nikolaidisin qəzeti 50 il müddətinə ona təhvil verməyə razılaşdıqdan sonra sahibi olmuşdur.[7] Tahir qəzetə şəkillər əlavə etməyə icazə almış və o, Osmanlı türkcəsi və fransızca hissələrini də ayrı-ayrı nəşrlərə ayırdı.[7]
Məzmunu
redaktəNəşr təkcə ümumi ümumimperiya xəbərlərini yox, həm də Millət-i rum və onun institutları, habelə Konstantinopol Ekumenik Patriarxatı haqqında xəbərləri əhatə edirdi. Balta və Kavak Əli Arslanın redaktorluğu patriarxatı ofisi və Babil qülləsi ilə müqayisə edən bəyanatına əsaslanaraq qəzetin məzmununun "mütəşəkkil olduğunu" iddia etmişdilər.[1] Əhməd Ehsan məzmunun çoxunu türkcəyə tərcümə etmişdir.[6]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 Balta and Kavak, p. 43.
- ↑ Strauss, Johann. A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and Other Official Texts into Minority Languages // Herzog, Christoph; Malek Sharif (redaktorlar ). The First Ottoman Experiment in Democracy. Wurzburg. 2010. 21–51. 2019-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31. (info page on book Arxivləşdirilib 2019-09-20 at the Wayback Machine at Martin Luther University) // Cited: p. 29 (PDF p. 31).
- ↑ Balta and Kavak, p. 40.
- ↑ Balta and Kavak, p. 41.
- ↑ 1 2 Balta and Kavak, p. 42.
- ↑ 1 2 Balta and Kavak, p. 46.
- ↑ 1 2 3 Balta and Kavak, p. 45.
Əlavə ədəbiyyat
redaktə- Balta, Evangelia; Ayșe Kavak. Publisher of the newspaper Konstantinoupolis for half a century. Following the trail of Dimitris Nikolaidis in the Ottoman archives // Sagaster, Börte; Theoharis Stavrides; Birgitt Hoffmann (redaktorlar ). Press and Mass Communication in the Middle East: Festschrift for Martin Strohmeier (PDF). University of Bamberg Press. 2018-02-28. 33-. ISBN 9783863095277. - Volume 12 of Bamberger Orientstudien - Old ISBN 3863095278 - Hosted at de[ing.] (KOBV)