Vaqif Hüseynov (dövlət xadimi, 1942)
Vaqif Əliövsət oğlu Hüseynov (27 noyabr 1942, Quba – 3 iyun 2024, Moskva) — Azərbaycan-sovet ictimai-siyasi xadimi, general-mayor, Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri (1989–1991), Azərbaycan Kommunist Partiyası Bakı Şəhər Komitəsinin birinci katibi (1980–1983).
| Vaqif Hüseynov | |
|---|---|
 | |
  | |
| 5 fevral 1991 – 13 sentyabr 1991 | |
| Əvvəlki | Vəzifənin adı dəyişdirilib. |
| Sonrakı | İlhüseyn Hüseynov |
  | |
| 19 avqust 1989 – 5 fevral 1991 | |
| Əvvəlki | İvan Qorelovski |
| Sonrakı | Vəzifənin adı dəyişdirilib. |
| 19 oktyabr 1983 – 1986 | |
| Sonrakı | Yuri Məmmədov |
| 22 dekabr 1980 – 18 oktyabr 1983 | |
| Əvvəlki | Əli Kərimov |
| Sonrakı | Fuad Musayev |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 27 noyabr 1942 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 3 iyun 2024 (81 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Partiya |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | jurnalist |
| Rütbəsi | general-mayor |
|
|
|
| Təltifləri |
   |
Həyatı
redaktəVaqif Hüseynov 27 noyabr 1942-ci ildə Quba şəhərində anadan olmuşdur. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra 1961–1964-cü illərdə SSRİ Silahlı Qüvvələrində hərbi xidmət keçmişdir. 1971-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişdir. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra jurnalist kimi bir sıra mətbu orqanlarda — "Sport", "Molodyoj Azerbaydjana" "Olimpiyskaya Panorama" qəzetlərində, o cümlədən televiziyada fəaliyyət göstərmişdir. 1970-ci ildən SSRİ Jurnalistlər Birliyinin üzvü olmuşdur.[1]
O, keçmiş Moskva meri Yuri Lujkovun kürəkəni Yevtuşenkovla yaxın dostluq münasibətlərinə olub. Akademik Mirəli Qaşqayın kürəkən idi.
Vaqif Hüseynov 3 iyun 2024-cü il tarixində[2] Rusiyada[3][4] vəfat etmişdir.
Siyasi fəaliyyəti
redaktəVaqif Hüseynov 1973-cü ildən Azərbaycan LKGİ Mərkəzi Komitəsinin katibi, 1974–1978-ci illərdə birinci katibi, ÜİLKGİ Mərkəzi Komitəsinin katibi olmuşdur. 1980-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Bakı Şəhər Komitəsinin birinci katibi seçilmişdir. Azərbaycan KP MK-nın büro üzvü olmuşdur.[5] Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olmuşdur. O, 11 oktyabr 1983-cü ildə "…təyin edilmiş iş sahəsinə rəhbərlik etmədiyinə görə" Bakı Şəhər Komitəsinin birinci katibi vəzifəsindən azad edilmişdir. Hüseynov kifayət qədər səriştəsizlikdə, qeyri-səmimilikdə, düşüncəsizlikdə, kollegiallıq prinsiplərini pozmaqda və yoldaşlarının məsləhət və tövsiyələrinə qulaq asmaq istəməməkdə ittiham edilmişdi. Hüseynovun vəzifədən uzaqlaşdırılmasının əsl səbəbi onun Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Kamran Bağırovla münasibətlərinin çətin vəziyyətdə olması idi və o, Hüseynovu partiya MK-nin birinci katibi vəzifəsinə mümkün namizəd kimi görürdü. 1982-ci ilin dekabrında Moskvaya işləmək üçün gedən Heydər Əliyev əvvəllər Hüseynovu Azərbaycan partiya təşkilatının sədri vəzifəsinə mümkün namizədlərdən biri hesab etsə də, sonra Kamran Bağırovu seçmişdir.[6] 16 avqust 1989-cu ildən 13 sentyabr 1991-ci ilə qədər Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri vəzifəsində işləmişdir. Bu zaman "Böhran" silahlı qruplaşmasının liderlərindən olmuşdur.[6][7] Təşkilat xüsusən milli azadlıq hərəkatında rol oynamış Azərbaycan Xalq Cəbhəsindən qaynaqlanan təhlükəsizlik təhdidlərinə qarşı çıxmaq üçün yaradılmışdır.[8]
1991-ci il avqust qiyamının uğursuzluğundan sonra Azərbaycan Prezidenti Ayaz Mütəllibovun siyasəti DTK və partiya aparatına arxalanmaqdan demokratik müxalifətə doğru sürüklənməyə çevrilmişdi. Mütəllibovun qərarı ilə Azərbaycan Kommunist Partiyası buraxılmış, Bakıda hərbi vəziyyət ləğv edilmişdi. Eyni zamanda, respublika DTK rəhbərliyini siyasi cəhətdən gözdən salmaq kampaniyasına start verilmişdi. Prezidentin təklifi ilə respublika prokurorluğu DTK-ya və şəxsən Vaqif Hüseynovu ifşa edən faktları açıqlamışdı. Vaqif Hüseynov öz tabeliyində olan, respublika DTK-nın keçmiş 5-ci idarə rəisi və 3 nömrəli bölməsinin rəis müavini, polkovnik-leytenant Sadıx Əliyevin qanunsuz fəaliyyətində iştirakda günahkar bilinmişdi. Əliyev kimya elmləri doktoru, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Telman Qurbanovun qətlinin təşkilində ittiham olunurdu. Alim 1990-cı ilin oktyabrında Bakıda evinin qapısında qətlə yetirilmişdi. Cinayətin sifarişçisi böyük iş adamı, "Azərbaycan" iqtisadi assosiasiyasının prezidenti Elxan Məmmədov olmuşdu. Sifarişin arxasında dayanan səbəb Məmmədovun həyat yoldaşı Tamilla Maksudovanı Qurbanova qısqanması idi. 1991-ci ilin avqust qiyamından sonra Əliyev, bir müddət sonra isə Məmmədov da həbs edilmişdir. İstintaq Qurbanovun qətlinin təşkilində respublika DTK-nın iştirakına dair heç vaxt inandırıcı sübutlar təqdim edə bilməmişdi, lakin məhkəmə qərarından xeyli əvvəl bu cinayətlə bağlı bütün məlumatları ictimaiyyətə çatdırmağa cəhd edilmişdir. Əsas diqqət dövlət təhlükəsizlik orqanlarının, xüsusən də Vaqif Hüseynovun "Azərbaycan" assosiasiyasının rəhbərliyi ilə əməkdaşlığına yönəldilmişdi. Bu məlumatın dərcindən sonra prezident Mütəllibovun təzyiqi ilə Hüseynov DTK rəhbəri vəzifəsindən istefa ərizəsi yazmağa məcbur olmuşdur.[9][10]
1993-cü ildən Moskvada yaşayır. Vaqif Hüseynov 1995-ci ildən Rusiya vətəndaşlığını qəbul etmişdir.[11] 1997-ci ildə Moskvada tanınmış "Rosbalt" informasiya agentliyini yaratmışdı. İndi də agentliyin Direktorlar Şurasının sədridir. Eyni zamanda Strateji Dəyərləndirmə və Təhlil İnstitutunun direktorudur.
Barəsində həbs qərarı
redaktə17 yanvar 1996-cı ildə Vaqif Hüseynov 1990-cı ilin mayında Azərbaycan SSR Mətbuat İşləri üzrə Dövlət Komitəsi sədrinin müavini, "Azərnəşr" nəşriyyatının və "Yazıçı" nəşriyyatının direktoru Əjdər Xanbabayevin qətlini təşkil etməkdə ittiham olunmuşdur. Xanbabayev Bakıda, Azərbaycan Rus Dram Teatrının binası yaxınlığında şəxsi avtomobilində güllələnmişdi. İstintaqın məlumatına görə, zərərçəkmiş şəxs Azərbaycan KP MK-nın keçmiş birinci katibi Heydər Əliyevin tərəfdarlarından biri və onun respublikaya qayıtmasının təşkilatçılarından olmuşdur. Azərbaycan SSR hakimiyyət orqanları onun qayıdışını istəmirdilər və Xanbabayev Azərbaycan SSR DTK-nın operativ nəzarəti altında idi. Azərbaycan Prokurorluğunun məlumatına görə, əməliyyat nəzarətinin təşkilatçıları DTK-nın 3 saylı idarəsinin rəisi, polkovnik-leytenant Vladimir Mirzoyev və Azərbaycan SSR DTK-nın 5-ci şöbəsinin rəisi, 3 saylı idarə rəisinin müavini, polkovnik-leytenant Sadıx Əliyev olmuşdur. Cinayət işinin materiallarına görə, onlar DTK sədri Vaqif Hüseynovun birbaşa göstərişlərini yerinə yetirmişdir.[9]
İlkin olaraq istintaq Xanbabayevin qətlinin qısqanclıq zəminindən yerinə yetirildiyini güman etmişdir, lakin 1993-cü ildə Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra onlar keçmiş hakimiyyətin Əliyevi öldürməkdən çəkindirmək istəyi ilə siyasi versiyaya keçmişdir. 1990-cı ildə Azərbaycana gəlib. 1995-ci ilin ortalarında "Qarabağ" kooperativinin sədri Tarix Quliyev və Bakı Şəhər Sovetinin deputatı, "Lalə" kafesinin direktoru Tofiq Qasımov Xanbabayevin qətlini etiraf edib və həbs ediliblər. Müstəntiqlərin fikrincə, Xanbabayevə atəş açan Quliyevin evinə baxış zamanı cinayətin törədildiyi ehtimal edilən "Makarov" tapançası aşkar edilib.[9]
Həbs olunanların ifadəsinə görə, qətlin təşkilatçısı böyük "gildiyanın üzvləri"ndən biri, sonralar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı olmuş Hacı Seyfəl Babayevdir. İddialara görə, Babayev onları hansısa "namus məsələsi" ucbatından qətli törətməyə inandırmışdır. Daha sonra ifadələrini dəyişdirən Quliyev və Qasımov DTK əməkdaşlarının, xüsusilə Hüseynovun, Mirzəyevin və digərlərinin qətldə əli olduqlarını açıqlamışdır. Onların sözlərinə görə, Babayev çekistlərin tələbi ilə Xanbabayevin qətlini təşkil etmişdir. Babayev günahını etiraf etməmiş, həbsindən üç gün sonra istintaq təcridxanasında, naməlum şəraitdə vəfat etmişdir. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Məhkəmə Kollegiyasının hökmü ilə Qasımov 9 il, Quliyev isə ölüm cəzasına məhkum edilmişdir, lakin Quliyevin hökmü sonradan ömürlük azadlıqdan məhrumetmə cəzası ilə əvəz edilmişdir.[11]
2000-ci ildə Sadıx Mikayıl oğlu Əliyev və Səbuhi Seyfəddin oğlu Məmmədəliyev qruplaşmanın aparıcı üzvləri kimi ömürlük həbs cəzasına məhkum edilmişdir.[12][13] O, Vaqif Hüseynovun göstərişi ilə xüsusi təyinatlı "Böhran" qrupunun yaradılmasında iştirak etməkdə. İstintaqın məlumatına görə, bu qrupun üzvləri 1990–1991-ci illərdə törədilmiş bir sıra cinayətlərdə, o cümlədən Xanbabayevin və Qurbanovun qətlində, vətəndaşlar Əliyev və Bağırovun öldürülməsinə cəhddə iştirak etmişdilər. 2001-ci ilin mayında Əliyev Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının hökmü ilə ömürlük azadlıqdan məhrum edilmişdir.[11]
Eyni zamanda, Vaqif Hüseynov Azərbaycanın istintaq orqanları vəzifə saxtakarlığında ittiham edilmişdi. Onun şəxsi göstərişi ilə DTK zabitlərindən birinin, milliyyətcə erməni olan arvadının pasportu dəyişdirilərək, onun milliyyəti, adı və atasının adı dəyişdirilərək azərbaycanlılaşdırılmışdı. Həmçinin, 1991-ci ildə Azərbaycan televiziyasında partlayışın təşkili ilə bağlı ittihamlar da səsləndirilmişdir. Respublika Prokurorluğu dəfələrlə Rusiya hakimiyyətindən Vaqif Hüseynovun dərhal vətəninə ekstradisiyasını tələb etmiş, lakin Hüseynov Rusiya vətəndaşı olduğundan bundan imtina edilmişdir.[11]
Şəxsi həyatı
redaktəVaqif Hüseynov evli olub, Rəna adlı bir qızı var. Hələ SSRİ dövründə qızını Londona bahalı və prestijli tədris müəssisəsində təhsil almağa göndərib. Rəna Hüseynova milliyətcə italiyalı biri ilə evlənib və Alessandro adlı oğlu var. Bu səbəbdən Vaqif Hüseynovun heç bir azərbaycanlı varisi yoxdur.
Bir neçə kitabın müəllifidir. "Bir ömürdən də çox" memuarının müəllifidir.[14][15]
Qeydlər
redaktə- ↑ 16 may 1986-cı ilədək Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin sədri kimi
İstinadlar
redaktə- ↑ "Вагиф Алиовсатович Гусейнов". Совет по внешней и оборонной политике (rus). 2024-06-04. 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-05.
- ↑ "Умер бывший глава КГБ Азербайджанской ССР Вагиф Гусейнов". 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-05.
- ↑ "Vaqif Hüseynov vəfat etdi". 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-05.
- ↑ modern.az. "Azərbaycanın keçmiş DTK rəisi VƏFAT ETDİ". modern.az (az.). 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-04.
- ↑ Һүсејнов Вагиф Әлөвсәт оғлу // Азәрбајҹан ССР Али Советинин депутатлары. Онунҹу чағырыш. Бакы: Азәрбајҹан Дөвләт Нәшријјаты. 1982. С. 422.
- ↑ 1 2 Tumşis, 2016. səh. 96
- ↑ Hüseynov, 2013. səh. 19, 32
- ↑ Ştrasser, Kristof. "The follow-up to the issue of political prisoners in Azerbaijan". Avropa Şurası (ingilis). 14 dekabr 2012. 2022-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 fevral 2022.
- ↑ 1 2 3 Tumşis, 2016. səh. 97
- ↑ Hüseynov, 2013. səh. 364–367
- ↑ 1 2 3 4 Tumşis, 2016. səh. 98
- ↑ Ştrasser, Kristof. "The follow-up to the issue of political prisoners in Azerbaijan". Avropa Şurası (ingilis). 14 dekabr 2012. 2022-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 fevral 2022.
- ↑ "Report on fact-finding mission til Azerbaijan Former OPON forces in Azerbaijan, etc. 27 Januar to 1 Februar 2002" (PDF). Danimarka İmmiqrasiya Xidməti (ingilis). 1 fevral 2022. 2022-08-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 avqust 2022.
- ↑ "Moskvada yaşayan keçmiş DTK sədri Vaqif Hüseynov: "Qızım Rəna Sandro Laveri adlı yaxşı bir oğlana ərə getdi"". 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-30.
- ↑ "Zərdüşt Əlizadə: "Elçibəyin DTK sədrilə məxfi görüşünü bilirdim"". 2019-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-30.
Ədəbiyyat
redaktə- Гусейнов, В. А. Преодоление. Постскриптум // Больше чем одна жизнь. Кн. 2. Противостояние. Moskva: Красная Звезда. 2013. ISBN 978-5-88727-100-2.
- Тумшис, Михаил. Щит и меч Советского Союза (rus). Moskva: Rusiya Təhsil və Elmin Təşviqi Fondu. 2016. ISBN 978-5-91244-161-5.
Xarici keçidlər
redaktə- Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının tarixi Arxivləşdirilib 2019-03-12 at the Wayback Machine