Xocasadəttinzadə Əbdüləziz Əfəndi

Xocasadəttinzadə Əbdüləziz Əfəndi (26 iyul 1575, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası – 5 dekabr 1618, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası) — Osmanlı müdərrisi və qazısı. Məşhur Osmanlı şeyxülislamı Xoca Sadəddin Əfəndinin oğludur.

Xocazadə Əbdüləziz Əfəndi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	26 iyul 1575
Doğum yeri	Konstantinopol, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi	5 dekabr 1618(1618-12-05) (43 yaşında)
Vəfat yeri	Konstantinopol, Osmanlı imperiyası
Atası	Xoca Sadəttin Əfəndi

Həyatı

26 iyul 1575-ci ildə İstanbulda dünyaya gəldi. Atası məşhur Osmanlı şeyxülislamı Xoca Sadəddin Əfəndidir. Uşaqlığı ilə bağlı yetərli məlumat olmasa da ilk təhsilini atasından aldığı məlumdur. 1595-ci ildə Qəzənfər ağa məscidində dərs verməyə başlayan Əbdüləziz Əfəndi, 1596-cı ilin fevralında Sahn-ı Səman mədrəsələrindən birinə, 1598-ci ilin aprelində Sultan Səlim mədrəsəsinə təyin edildi.

Digər qardaşları kimi vəzifələrə sürətlə yüksələn Əbdüləziz Əfəndi 1602-ci ilin yanvarında Bursa qazılığına təyin edildi. Ancaq həmin ilin dekabrında vəzifədən alındı və bir müddət hər hansı bir vəzifəyə təyin edilmədi. Sultan Əhmədin taxta çıxmasının ardından 1603-cü ilin noyabrında Qalata qazılığına, 1604-cü ilin sentyabrında isə İstanbul qazılığına yüksəldi. 1605-ci ilin yanvarında vəzifədən alınsa da, 1606-cı ilin iyununda Anadolu qazəsgərliyinə yüksəldi. Ancaq eyni əsnada qardaşı Əsad Əfəndinin də Rumeli qazəsgəri olması, üləma zümrəsi daxilində söz-söhbətlərə səbəb oldu. Bu səbəblə, hər iki qardaş 1608-ci ilin iyununda vəzifələrindən alındılar. Çox keçmədən 1609-cu ilin yanvarında Rumeli qazəsgərliyinə təyin edildi. Beləliklə, 33 yaşında üləma zümrəsinin ən yüksək vəzifəsinə yüksəlmiş oldu. Bir il sonra təqaüdə göndərilsə də, 25 oktyabr 1612-ci ildə ikinci dəfə Rumeli qazəsgəri təyin olundu. 1614-cü ilin noyabrında qədər bu vəzifədə qalan Əbdüləziz Əfəndi ertəsi il qardaşı Əsad Əfəndi ilə birlikdə həcc ziyarətinə yollandı. Yola böyük qardaşı Mehmed Çələbi Əfəndinin vəfat etdiyini, digər qardaşı Əsad Əfəndinin isə şeyxülislam təyin edildiyini öyrəndi. Ziyarətin ardından səhhəti pisləşən Əbdüləziz Əfəndi istiska (bədənin müxtəlif yerlərində su toplanması) xəstəliyinə tutuldu və 5 dekabr 1618-ci ildə vəfat etdi. Cənazəsi atasının Əyyubsultanda inşa etdirdiyi darülkurranın həyətinə, atası və qardaşlarının yanına dəfn edildi.

Rumeli qazəsgərliyi dövründə bir çox tələbələri olmuş, bunlardan üç nəfərə icazət vermişdir. Bunlar Sultan İbrahim dövrünün şeyxülislamlarından Əbdürrəhim Əfəndi, İstanbul qazılığına yüksələn Rəhmətullah Əfəndi (ö. sentyabr 1653) və Diyarbəkir qazılığına yüksələn Habilzadə Mehmed Əfəndidir (ö. 1639).

Şəcərəsi

1594-cü ildə atasının istəyilə digər məşhur Osmanlı şeyxülislamı Əbussuud Əfəndinin oğlu Mustafa Əfəndinin qızıyla evləndirildi. Bu evlilikdən 3 oğlu, 2 adı bilinməyən qızının olduğu məlumdur:

• Xocazadə Bahai Mehmed Əfəndi
• Xocazadə Əhməd Əfəndi (ö. 2 aprel 1674) — 1631-1637-ci illərdə müdərris, 1637-1665-ci illərdə isə müxtəlif əyalətlərdə qazı olaraq fəaliyyət göstərdi. Bir oğlu olduğu məlumdur. Cənazəsi Əyyubsultandakı ailə məzarlığındadır.
  • Dərviş Əli Əfəndi (ö. may 1657) — Üləma zümrəsindəndir. Müdərris ikən İstanbulda yayılan taun epidemiyası səbəbilə vəfat etdi.
• Xocazadə Yəhya Əfəndi (ö. yanvar 1672) — 1637-1639-cu illərdə müdərris, 1639-1670-ci illərdə isə müxtəlif əyalətlərdə qazı olaraq fəaliyyət göstərdi. İki oğlu olduğu məlumdur. Cənazəsi Əyyubsultandakı ailə məzarlığındadır.
  • Cəzmi Mehmed Əbdülkərim Əfəndi (ö. mart 1693, Diyarbəkir) — Üləma zümrəsindəndir. 1646-1676-cı illərdə müdərris, 1676-1692-ci illərdə isə müxtəlif əyalətlərdə qazı olaraq fəaliyyət göstərdi. Cəzmi təxəllüsü ilə türkcə divan yazmış, astronomiya sahəsində kitablar yazmışdır. Diyarbəkir qazılığı dövründə orada vəfat etdi.
  • Nəcib Mehmed Əfəndi (ö. may 1706) — Üləma zümrəsindəndir. İlk öncə müxtəlif mədrəsələrdə müdərris, daha sonra 1694-cü ildə qazılığa yüksəldi. Cənazəsi Əyyubsultandakı ailə məzarlığındadır. Nəcib təxəllüsü ilə türkcə şeirlər yazmışdır.
• ... Xatun — ulu babası Əbussuud Əfəndinin nəvələrindən Mehmed Sadiq Əfəndi (ö. 1672) ilə evləndirildi.
• ... Xatun — əmisi Mehmed Əsad Əfəndinin oğlu Əbusəid Əfəndiylə evləndirildi.

Mənbə

• Osmanlı Devleti'nde Çok Yönlü Bir Ulema Ailesi: Hocazadeler. Sadık Tezin. İstanbul 2022.