Yens Byornebu

Yens İnqvald Byornebu (norv. Jens Ingvald Bjørneboe) — norveçli müəllim, yazar, şair, rəssam və filosof. Yens Norveç cəmiyyəti və ümumilikdə Qərb sivilizasiyasının tənqidçisi idi. 1976-cı ildə intihar etmişdir.

Yens Byornebu
Jens Bjørneboe
Yens Byornebu, 1952, Oslo
Doğum tarixi	2 oktyabr 1920
Doğum yeri	Kristiansand, Vest-Aqder, Norveç
Vəfat tarixi	9 may 1976 (55 yaşında)
Vəfat yeri	Veyerland, Vestfold, Norveç
Vəfat səbəbi	asılma[d]
Vətəndaşlığı	Norveç
Həyat yoldaşları	Lisel Byornebu (1945-1961) Tone Byornebu (1961-1976)
Atası	İnqvald Byornebu
Anası	Maya Svensson
İxtisası	Müəllim
Fəaliyyəti	şair, rəssam, dramaturq, yazıçı
Fəaliyyət illəri	1951-ci ildən
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

9 oktyabr 1920-ci ildə Kristiansandda anadan olmuşdur. Norveçin Belçikadakı konsulu İnqvald Byornebunun oğludur. Uşaqlığı ağır keçmişdir, bir neçə il pnevmoniya xəstəsi olmuşdur. 12 yaşında içkiyə başlamış, 13 yaşında özünü asmaq istəmiş, lakin alınmamışdır. Dəfələrlə atasının təraşsonrası balzamını içərək intihara cəhd etmək istəmişdir.

1940-cı ildə orta məktəbi bitirmiş, Dövlət İncəsənət Məktəbində rəssamlıq təhsili almağa başlamışdır.

1943-cü ildə Nasist Almaniyasının Norveçi işğalından sonra İsveçə qaçmış, burada daha sonra (1945-ci ildə) evlənəcəyi Almaniya yəhudisi rəssam Lisel Funk ilə tanış olmuşdur. Həyat yoldaşından Alman mədəniyyəti və ədəbiyyatını öyrənmişdir. Bu dövrlər apolitik olan Yensə görə siyasət incəsənətdən daha lazımsız idi. Rəsmin onun üçün yetərsiz olduğunu görən Yens ədəbiyyata yönəlməyə qərar vermişdi.

Yens Byornebu 1952-ci ildə Norveç Yazıçılar Birliyindən çıxaraq Yazıçılar Assosiasiyasını quran şəxslərdən idi. Bu şəxslər riksmol tərəfdarı idilər.

Müəllimlik fəaliyyəti

1950-ci ildə Osloda, Voldorf məktəbində müəllimliyə başlamışdır. Voldorf məktəblərinin mahiyyəti avstriyalı filosof Rudolf Şteynerin antroposofiya fəlsəfəsi ilə bağlıdır. Yens uşaqlarla işləməkdən həzz alırdı. O burada 7 il dərs demişdir. Təhsil sistemini tənqid edən "Yonas" adlı romanını da bu dövrlərdə yazmışdır.

Ədəbi fəaliyyəti

Byornebu ədəbi fəaliyyətinə şeirlə başlamışdır. İlk şeir kitabı olan Şeirlər (Dikt — 1951) əsasən dini məzmunda idi. Bu şeirlərini qohumu Andre Byerkenin köməyi ilə çap etmişdi. Daha sonra cəmiyyəti tənqid edən romanlar yazmışdır. Bunlardan ən önəmlisi olaraq Xoruz banlamadan öncə (Før Hanen Galer — 1952), Yonas (1955), Zalım çoban (Den Onde Hyrde, 1960) romanlarının adını çəkmək olar. "Xoruz banlamadan öncə" romanı Nasist Almaniyasının məğlubiyyətindən sonra Nasistlərlə əlaqəsindən şübhələnilən hər adama pis gözlə baxılmasını (həmçinin Knut Hamsuna) qınayır, "Yonas" romanı isə təhsil sistemini tənqid edir. "Zalım çoban" romanı Norveç həbsxanaları haqqındadır. O həmçinin Eucenio Barba və Danimarka teatr qrupu Odin Teartetlə birlikdə Quşsevərlər (Fugleelskerne, 1966), Semmelweis (1968) və Amputasiya (Amputasjon, 1970) adlı dram əsərlərini yazmışdır. "Paltarsız" (Uten en tråd, 1966) romanı pornoqrafik ünsürlər daşıdığı üçün 1967-ci ildə məhkəmə qərarı ilə ölkədə qadağan olundu, lakin bu məhkəmə Yensə məşhurluq gətirdi və Byornebu bu sayədə maddi cəhətdən özünü dirçəltməyə başladı. Onun ən sonuncu əsas romanı Köpək balıqları (Haiene, 1974) romanıdır.

Byornebu individualist anarxist idi, inqilabın cəmiyyətdəki kontrmədəniyyət vasitəsilə içdən baş verəcəyinə inanırdı, Emma Qoldman haqqında yazdığı dram əsərini yarıda qoymuşdu.

Vəhşiliyin tarixi

İnqvald Byornebu, Yens Byornebunun atası, Norveçin Belçika konsulu

Byornebunun ən məşhur əsəri "Vəhşiliyin tarixi" trilogiyasıdır. Bu trilogiya Azadlıq anı (Frihetens Øyeblikk, 1966), Barıtxana (Kruttårnet, 1969) və Səssizlik (Stillheten, 1973) romanlarından ibarət olub. Trilogiyanın ilk hissəsi ədalət sistemi, ikinci hissəsi din, üçüncü hissəsi isə müstəmləkəçilik tarixi ilə əlaqəlidir. Mizantropik ruhda olan bu kitabların mövzusu fransız filosof Mişel Fukonun fəlsəfəsindən təsirlənilmişdir. Trilogiyanı bitirməyi 25 il çəkmiş, bitirəndə isə artıq depressiyaya qapılmışdır. O hətta Fransız inqilabı və onun gətirdiyi azadlıq anlayışı ilə də lağ edirdi.

Ölümü

1975-ci ildə Yens Byornebu jurnalist Haagen Rinqneslə öz evində müsahibə apararkən birdən bezmiş, jurnalisti şəhərə viski almaq üçün göndərəndən sonra, jurnalist evə qayıdarkən yazarın özünü asaraq intihar etdiyini görmüşdür.

Əsərləri

Romanları

• Xoruz banlayanda (Før hanen galer, 1952)
• Yonas (1955)
• Şiddətli səmanın altında (Under en hårdere himmel, 1957)
• Bellapalmada qış (Vinter i Bellapalma, 1958)
• Mavi adam (Blåmann, 1959)
• Zalım çoban (Den onde hyrde, 1960)
• Yuxu və çarx (Drømmen og hjulet, 1964) (Raqnhild Yolsen haqqında)
• Azadlıq anı (Frihetens øyeblikk, 1966)
• Paltarsız (Uten en tråd, 1966)
• Barıtxana (Kruttårnet, 1969)
• Hersoq Hans (Hertug Hans, 1972)
• Səssizlik (Stillheten, 1973)
• Köpək balıqları (Haiene, 1974)

Dram əsərləri

• Ad günün mübarək (Til lykke med dagen, 1965)
• Quşsevərlər (Fugleelskerne, 1966)
• Semmelweis (1968)
• Amputasiya (Amputasjon, 1970).
• Torgersen prosesi (Tilfellet Torgersen, 1972)
• Mavi Cins (Dongery, 1976)

Şeir topluları

• Şeirlər (Dikt, 1951)
• Ariadna (1953)
• Böyük şəhər (Den store by, 1958)
• Ad günün mübarək (Til lykke med dagen, 1965)

Esse topluları

• Norveçim, mənim Norveçim (Norge, mitt Norge, 1968)
• Amerikanı sevən bizlər (Vi som elsket Amerika, 1970)
• Polis və Anarxiya (Politi og anarki, 1972)