Yuqoslaviya dinarı

Dinar üç Yuqoslaviya dövlətlərin valyutası idi: Yuqoslaviya krallığı (keçmiş Serblər, Xorvatlar və Slovenlər krallığı), YSFR və YFR. Dinar 100 paradan ibarət idi.

Banknotlar

1918-ci il dinarı

1920-ci ildə Serblər, Xorvatlar və Slovenlər Krallığının Milli Bankı 10, 100 və 1000 dinarlıq əskinaslar buraxdı. 1929-cu ildə ölkənin adı Yuqoslaviya ilə dəyişdirildikdən sonra şəkli dəyişdirilmiş 10 və 100 dinarlıq əskinaslar buraxıldı. 1931-ci ildə yeni 1000 dinar, 1935-ci ildə isə 500 dinarlıq əsginas buraxıldı. 1939-cu ildə 10 dinar dəyərində yeni dizayna malik banknotlar buraxıldı.

1944-cü il dinarı

1944-cü ildə Demokratik Federal Yuqoslaviyası 1, 5, 10, 20, 50, 100, 500 və 1000 dinarlıq əskinaslar buraxdı. Daha sonra, 1946-cı ildə Yuqoslaviya Federal Xalq Respublikasının Milli Bankı tərəfindən 50, 100, 500 və 1000 dinar nominallı əskinaslar buraxıldı. 1950-ci ildə 5000 dinarlıq əskinas tətbiq edildi.

Dinar kollaborasionist hakimiyyətin buraxdığı serb dinarı (1 yuqoslav : 20 serb) və MXD-nın kunasını əvəzlədi (1 dinar : 40 kuna).

Həmçinin, 50 para, 1, 2 və 5 dinar dəyərində sink sikkələri buraxılırdı. Nominal latınca, ölkənin adı (Yuqoslaviya) isə kiril hərfləri ilə yazılırdı. 1953-cü ildə 50 para, 1, 2 və 5 dinar alüminium sikkələr buraxıldı, onun üstündə ölkə adı və nominal həm kiril, həm də latın hərfləri ilə yazılırdılar. 1955-ci ildə 10, 20 və 50 dinar dəyərində sikkələr zərb edildi.

1963-cü ildə elə həmən sikkələri (50 paradan başqa) artıq yeni ölkə adı altında zərb olunurdu — Yuqoslaviya Sosialist Federal Respublikası.

1966—1989-cu illər

1966-cı ildə 5, 10, 50 və 100 dinar nominallı əskinaslar dövriyyəyə buraxıldı (1965-ci il tarixli). 500 dinarlıq əskinas 1970-ci ildə tətbiq edildi, 1974-cü ildə isə 20 və 1000 dinar da əlavə edildi.

Ayrıca, nominalı 4 dildə olan sikkələr zərb edilməyə başlandı. İlk seriya (1965-ci il) 5 para (birdilli nominalı olan variant da var idi), 10, 20, 50 para və 1 dinardan (1965 — bir dil, 1968 — iki dil) ibarət idi. 1970-ci ildən başlayaraq 1, 2, 5 və 10 dinar (çələng və ulduzlarla çərçivələnmiş nominal 4 dildə idi) nominallı yeni sikkələr seriyası buraxıldı.

1982-ci ildən yeni seriya sikkələr buraxıldı. Üzərində nominal əks olunan tərəfin dizaynı sadələşdirildi. 25, 50 para və 1, 2, 5 (1982—1986), 10 (1982—1988), 20 (1985—1987), 50 (1985—1988), 100 (1985—1988) dinar sikkələri buraxıldı.

1988—1989-cu illərdə, inflyasiya nisbəti tədricən artdığı vaxt, 10, 20, 50, 100 dinar kimi böyük nominallı bir sıra sikkələr meydana çıxdı.

1965—1986-cı illər seriyası
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rənglər	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		5	135×64	yaşıl	Oraqlı qız	tarla işləri	1965
			123×59			Nominal	1968
		10	142×68	qəhvəyi	tökmə sobasının fonunda poladəridən	metallurgiya kombinatı	1965
			131×62			Nominal	1968 1978 1981
		20	139×66	bənövşəyi	limanda gəmi	Nominal	1974 1978 1981
		50	150×70	göy	İvan Meştroviçin Belqrad şəhərində yerləşən Serbiya parlament binasındaki barelyefi	Serbiya parlament binası	1965
			139×66			Nominal	1968 1978 1981
		100	147×70	qırmızı	Antun Avqustinçiçin BMT-nin Nyu Yorkdaki baş qərargahının binası qarşısında "Sülh" heykəli	Nominal	1965 1978 1981 1986
		500	155×74	оливково-yaşıl	Nikola Teslanın Niaqara Fols şəhərindəki heykəli	Nominal	1970 1978 1981 1986
		1000	163×78	sürməyi	Əlində meyvələr olan qadın	Nominal	1974 1978 1981
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

1985—1989-cu illər seriyası
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rənglər	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		5000	165×76	göy, bənövşəyi	İosip Broz Tito	Yaytse panorması	1985
		20 000	170×78	qəhvəyi	şaxtaçı	qazmaçı kombayn	1987
		50 000	175×80	yaşıl	xanım	Dubrovnik panoraması	1988
		100 000	180×82	qırmızı	gənc qız	hərflər və rəqəmlər	1989
		500 000	145×75	bənövşəyi	Mrakovitsedəki xatirə kompleksi	Qəhramanlar vadisində ölən döyüşçülərə həsr olunmuş heykəl	1989
		1 milyon	151×72	sarı-yaşıl, narıncı	gənc kəndli qadın	buğda sünbülü	1989
		2 milyon	145×75	qəhvəyi	Mrakovitsedəki xatirə kompleksi	Kraquyevatsdaki "qırılmış qanad" heykəli	1989
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

1985-ci ildə yeni banknot seriyasına istehsalına başladı. İlk buraxılan prezident Titonun portreti olan 5000 dinar bonu idi. İnflyasiya gücləndikcə bonlar daha da böyük nominallarda buraxıldı: 20.000 dinar (1987-ci ildə); 50.000 dinar (1988-ci ildə); 100.000, 500.000, 1 milyon və 2 milyon dinar (1989-cu ildə). 2 milyon dinarlıq əskinasın digərlərindən fərqi o idi ki, üzərində portret əvəzinə Kozara dağındakı monumentin şəkli təsvir olunmuşdur.

1990-cı il dinarı

1990-cı ildə nominal 1:10 000 nisbətində denominasiya reallaşdı və 10, 50, 100, 200, 500 və 1000 dinarlıq yeni banknotlar buraxıldı. Yeni bonun dizaynı alıcılıq qabiliyyəti baxımından müvafiq olan köhnə bonun dizaynına bənzəyirdi. 1991-ci ildə 5000 dinarlıq əskinas təqdim edildi. 1991-ci ildə 5000 dinarlıq banknot təqdim olundu.

Həmçinin, 10, 20 və 50 para və 1, 2 və 5 dinar nominalında sikkələr zərb olunurdu. Dizayn olaraq kiçik ölçü fərqləri xaricində əvvəlki dinarın sikkələrindən heç bir fərqi yox idi.

1990—1991-ci il seriyası
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rənglər	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		10	139×66	qırmızı	balaca qız	hərflər və rəqəmlər	1990
		50	145×75	bənövşəyi	мемориальный комплекс в Мраковице	Qəhramanlar vadisində ölən döyüşçülərə həsr olunmuş heykəl	1990
			147×70		balaca oğlan	qızılgüllər
		100	151×72	sarı-yaşıl, narıncı	gənc kəndli qadın	buğda sünbülü	1990
				sarı-yaşıl			1991
		200	145×75	qəhvəyi	Mrakovitsedəki xatirə kompleksi	Kraquyevatsdaki "qırılmış qanad" heykəli	1990
		500	159×76	göy	gənc oğlan	dağ mənzərəsi	1990
				qəhvəyi, narıncı			1991
		1000	163×78	qəhvəyi, narıncı	Nikola Tesla	Tesla transformatoru	1990
				göy			1991
		5000	167×80	bənövşəyi	İvo Andriç	Drina körpüsü	1991
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

1992—1993-cü illər dinarı

Banknotların yeni seriyası 1992-ci ildə tətbiq olundu. O, 100, 500, 1000, 5000, 10 000 və 50 000 nominal dəyərində bondan ibarət idi. Həmçinin, 1993-cü ildə 100 000, 500 000, 1 mln, 5 mln, 10 mln, 50 mln, 100 mln, 500 mln, 1 mlrd и 10 mlrd dinar bonları buraxıldı. Əlavə olaraq, 1, 2, 5, 10 və 50 dinar sikkələri zərb olunurdu. Onların dizayn xüsusiyyəti nominal nömrələrinin çox böyük və qalın olması idi. Bu sikkə buraxılışından başlayaraq və demək olar ki Yuqoslaviya dağılana qədər arxa tərəfdə gerb əvəzinə Milli Bankın emblemi təsvir olunurdu.

Серия 1992—1993 года
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rəngləri	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		100	151×72	göy, boz	gənc kəndli qadın	buğda sünbülü	1992
		500	159×76	bənövşəyi	gənc oğlan	dağ mənzərəsi	1992
		1000	163×78	qırmızı	Nikola Tesla	Tesla transformatoru	1992
		5000	167×80	göy-yaşıl sarı-yaşıl	İvo Andriç	Drina körpüsü	1992
		10 000	139×66	qəhvəyi	balaca qız	hərflər və rəqəmlər	1992
		50 000	147×70	yaşıl, bənövşəyi	balaca oğlan	qızılgüllər	1992
		100 000	151×72	sarı-yaşıl , narıncı	gənc kəndli qadın	günəbaxanlar	1993
		500 000	159×76	göy, bənövşəyi	gənc oğlan	Kopaonik dağ xizək kurortu	1993
		1 mln	147×70	bənövşəyi, göy, narıncı	balaca oğlan	süsən çiçəkləri	1993
		5 mln	163×78	bənövşəyi, göy	Nikola Tesla	Tesla transformatoru, Cerdap I SES-in plotinası	1993
		10 mln	167×80	boz-yaşıl	İvo Andriç	Serbiya Milli Kitabxanasının binası	1993
		50 mln	139×66	narıncı, boz	balaca qız	Belqrad Universitetinin binasl	1993
		100 mln	159×76	göy, boz	gənc oğlan	Serbiya Elmlər və İncənət Akademiyasnın binası	1993
		500 mln	151×72	bənövşəyi, boz	gənc kəndli qadın	Zemun şəhərindəki Kənd Təsərrüfatı Fakültəsinin binası	1993
		1 mlrd	178×82	qırmızı	balaca qız	Xalq məclisinin binası	1993
		10 mlrd	163×78	bənövşəyi, çəhrayı	Nikola Tesla	Tesla transformatoru	1993
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

1993-cü il dinarı

Bu ilin buraxılışında 5000, 10 000, 50 000, 500 000, 5 mln, 50 mln, 500 mln, 5 mlrd, 50 mlrd və 500 mlrd nominallarında dinar çap olundu. Nominalların qeyri-adi ardıcıllığı Yuqoslaviyada hiperinflyasiya ilə əlaqəli idi.

Həmçinin, 1, 2, 5 (altıbucaqlı nominal) və 10, 50, 100 və 500 (səkkizbucaqlı nominal) dinar nominalında sikkələr zərb olundu.

Серия 1993 года
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rəngləri	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		5000	158×76	qəhvəyi, sarı-yaşıl	Nikola Tesla	Belqraddaki Tesla muzeyi	1993
		10 000	163×78	boz, yaşıl, narıncı	Vuk Karacic	Trşiç monastırı, serb əlifbası	1993
		50 000	138×65	göy, çəhrayı	II Pyotr Petroviç	Çetinye monastırı	1993
		500 000	143×68	yaşıl, narıncı	Dositey Obradoviç	Novo Xopovo monastırı	1993
		5 mln	147×70	narıncı, yaşıl, qəhvəyi	Karageorgi	Topola şəhərindəki Karageorgi kilsəsi və məqbərəsi	1993
		50 mln	151×72	qırmızı, narıncı, bənövşəyi	Mixail Pupin	Belqraddakı ilk telefon stansiyasının binası	1993
		500 mln	139×66	göy, göy, narıncı	Yovan Sviyiç	Belqrad Universiteti	1993
		5 mlrd	143×68	sarı, sarı-yaşıl	Yakşiç Jura	Vraçevşnitsa monastırı	1993
		50 mlrd	163×78	boz, narıncı	Miloş Obrenoviç	Obrenoviçin sarayı	1993
		500 mlrd	151×72	qırmızı, göy	Yovan Yovanoviç Zmay	Serbiya Milli Kitabxanası	1993
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

1994-cü il dinarı

1994-cü ilin yanvar ayında 10, 100, 1000, 5000, 50 000 və 500 000 və 10 mln dinar nominalında yeni banknotlar seriyasl buraxıldı. Bu pul dövriyyədə bir neçə həftə qaldı, daha sonra onları "yeni dinar" adlı pul vahidi ilə əvəz etdilər.

Həmçinin, 1 dinar nominalında sikkə də zərb olundu və demək olar ki anında dəyərini itirdi, bu da numizmatika tarixinin kuryoz hadisələrindən biri hesab edilir.

Серия 1994 года
Şəkil		Nominal (dinar)	Ölçüləri (mm)	Əsas rəngləri	Təsviri		Nəşr olunma illəri
Üz tərəfi	Tərs üzü				Üz tərəfi	Tərs üzü
		10	114×55	göy-yaşıl qəhvəyi	İosif Pançiç	dağ mənzərəsi	1994
		100	135×63	göy, çəhrayı	Nikola Tesla	Belqraddakı Tesla Muzeyi	1994
		1000	139×66	boz, qəhvəyi	II Pyotr Petroviç	Çetinye monastırı	1994
		5000	142×68	göy, çəhrayı	Dositey Obradoviç	Novo Xopovo monastırı	1994
		50 000	146×70	qırmızı, narıncı	Karageorgi	Topola şəhərindəki Karageorgi kilsəsi və məqbərəsi	1994
		500 000	139×66	sarı	Yovan Tsviiç	Belqrad Universiteti	1994
		10 mln	168×80	boz-yaşıl	İvo Andriç	Serbiya Milli Kitabxanasının binası	1994
Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel

Yeni dinar

24 yanvar 1994-cü ildə dövriyyəyə 1, 5 və 10 dəyərində yeni dinar əsginasları daxil oldu. İlin sonunda 5, 10 və 20 yeni dinar, 1996-cı ildə isə əlavə olaraq 50 və 100 yeni dinar nominalında banknotlar buraxıldı. 2000-ci ildə 10, 20, 50 və 100 bonu ehtiva edən dinarın yeni seriyası buraxıldı və adından "yeni" sözü götürüldü. 2001-ci ildə seriya 200 və 1000 dinar, 2002-ci ildə isə 5000 dinarlıq əskinaslarla tamamlandı.

Sikkələr də həmçinin zərb olunurdu:

• milli bankın emblemi ilə: 1, 5, 10, 50 para, 1 dinar. Eyni nominalda olan bəzi sikkələrin ölçüsü tədricən aşağıya doğru dəyişdirilirdi.
• gerb ilə (cüt başlı qartal): 50 para (iki cür dizaynı var idi), 1 dinar (iki cür dizaynı var idi), 2 и 5 dinar. 1, 2 və 5 dinar sikkələrin dizaynları Yuqoslaviya dağılandan sonra Serbiya dinar sikkələrində də istifadə edilmişdir.

5 yeni dinar, 1994.	100 yeni dinar, 2000.

Yuqoslaviya dinarını əvəz edən valyutalar

Ölkə / Ərazi (дата выхода из Югославии / Сербии)	Ümumi valyuta	Öz valyutaları və onun tətbiq ediılmə (qəbul edilmə) tarixi
		1991—1994				1995—2002					2003	с 2004 года
Serbiya	Yeni Yuqoslaviya dinarı (YUD) ↓ 1990 (yanvar) ↓ Yuqoslaviya dinarı (YUN) ↓	YUN ↑				Yuqoslaviya dinarı (YUM; 1995, noyabr)		YUM ↑			Serb dinarı(CSD; 2003, iyul)	Serb dinarı(RSD; 2006, oktyabr) →
Kosovo(17.02.2008)								Alman markı(1999, oktyabr)		Avro(EUR; 2002, mart) →
Monteneqro(03.06.2006)								Alman markı(1999, yanvar)		Avro(EUR; 2002, mart) →
Serb Respublikası(28.02.1992)			Serb Respublikası dinarı(1992)	Serb Respublikası dinarı(1993, oktyabr)			Konvertasiya olunan marka(1997, iyul) →
Bosniya və Herseqovina Federasiyası (06.04.1992)			Bosniya və Herseqovina dinarı(1992, iyul)		Bosniya və Herseqovina dinarı(1994)
Makedoniya (08.09.1991)			Makedoniya denarı(1992, aprel) →	Makedoniya denarı(1993, may) →
Xorvatiya(25.06.1991)		Xorvatiya dinarı(1991, dekabr)			Xorvatiya kunası(1994, may) →
Serb Krainası Respublikası (19.12.1991)		Serb Krainası dinarı(1991, декабрь)
Sloveniya(25.06.1991)		Sloveniya toları(1991, oktyabr)										Avro(EUR; 2007, yanvar) →

Yuqoslaviya dinarı (YUN, YUM) və/və ya serb dinarı (CSD, RSD) — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi	Serb dinarının (RSD) müasir dövriyyə zonası
Yuqoslaviya dinarı (YUN, YUM) və/və ya serb dinarının (CSD, RSD) yerli valyuta ilə paralel dövriyyədə olması
Milli valyuta — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi	Avrozona; avro — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi

Ədəbiyyat

• Lamine B. . Monetary and exchange-rate agreements between the European Community and Third Countries (PDF) (European Economy. Economic Papers. 255). Brussels: European Commission. 2006. ISBN 92-79-01196-0.

Xarici keçidlər

• nbs.rs — Serbiya Xalq Bankının rəsmi saytı (ing.) (serb.)