Nikola Tesla

Nikola Tesla (serb-kiril. Никола Тесла, 10 iyul 1856^[…], Smilyan – 7 yanvar 1943^[…], Nyu-York, Nyu-York ştatı) — müasir dəyişən cərəyan elektrik enerji şəbəkəsinin layihələndirilməsi üçün öz töhfələri ilə daha çox məşhurlaşan Serbiya əsilli ABŞ futuroloqu, elektriki və maşın mühəndisi, ixtiraçısı.

Nikola Tesla
serb. Никола Тесла
Doğum adı	Никола Тесла
Doğum tarixi	10 iyul 1856(1856-07-10)[…]
Doğum yeri	Smilyan, Avstriya imperiyası
Vəfat tarixi	7 yanvar 1943(1943-01-07)[…] (86 yaşında)
Vəfat yeri	Nyu-York, Nyu-York ştatı, ABŞ
Vəfat səbəbi	ürək tutması
Dəfn yeri	Nikola Tesla Muzeyi
Atası	Milutin Tesla[d]
Anası	Duka Tesla[d]
Elm sahələri	elektrik mühəndisliyi, maşınqayırma, fizik, mexanika, ixtiraçı
İş yerləri	Tesla Electric Light & Manufacturing[d] (1886–), Westinghouse Electric[d] (1888–)
Təhsili	Karlovats gimnaziyası[d] (1870–1873), Qrats Texniki Universiteti[d] (1875–1878), Karlov Universiteti[d]
Üzvlüyü	Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası[d] (1937–1943), Elektrotexnika və Elektronika Mühəndisləri İnstitutu, Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası[d] (1894–1937)
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tesla 1884-cü ildə ABŞ-nin Nyu York şəhərinə Tomas Edisona işləmək üçün immiqrasiya etməzdən əvvəl elektrik mühəndisliyi və telefoniya sahəsində təcrübə qazanmışdı. O tezliklə elektrik cihazlarının spektrini inkişaf etdirmək üçün laboratoriyalar və şirkətlərin təsis edilməsi üçün maliyyə tərəfdarları ilə müstəqil şəkildə müqavilə bağlamağa nail oldu. Özünün patentləşdirdiyi dəyişən cərəyan asinxron mühərrik və transformator, müşavir kimi qısa müddət ərzində Tesla üçün kirayələnən Corc Vestinqauz tərəfindən lisenziyalaşdırılıb.

Onun işi elektrik enerjisinin inkişafının sonrakı illərində "Cərəyanlar müharibəsi" kimi adlanan dəyişən və sabit cərəyan enerji ötürmə standartlarının yaradılması arasında ümumi mübarizə ilə nəticələndi. Tesla yüksəkgərginlikli və yüksəktezlikli naqilsiz işıqlandırma və elektrik enerjisinin paylanması ideyalarını davam etdirmək üçün Nyu Yorka və Kolorado Sprinqsə gedərək öz qurğuları ilə simsiz rabitənin mümkünlüyü barədə ilk (1893) bəyanatları ilə çıxış etmişdir. O bu ideyaları təyin etmək üçün özünün tamamlanmamış Vordenkliff qülləsi proyektini qitələrarası simsiz ötürmədə praktiki istifadəsinə cəhd etmişdir. Laboratoriyada o, həmçinin rentgen şüaları, elektrik yüklənmə borusu və mexaniki ossilyator/generatorlar ilə bir sıra eksperimentlər aparırdı. O hətta bir zaman birinci dəfə nümayiş olunan simsiz idarə olunan qayıq hazırlamışdı.

Tesla nailiyyətlərinə görə məşhurlaşdı və sonda tipik "çılğın alim" kimi populyar mədəniyyətdə şöhrət qazandı. Patentləri ona xeyli pul qazandırdı və uğurundan müxtəlif dərəcədə öz layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə etdi. O, həyatının çoxunu — təqaüdə çıxana kimi müxtəlif Nyu York otellərində yaşayıb. Tesla 7 yanvar 1943-cü ildə vəfat etdi. Onun yaradıcılığı vəfatından sonra unudulmağa başlayıb, ancaq 1960-cı ildə Çəki və Ölçülər üzrə Baş Konfrans Beynəlxalq Sistemlərdə onun şərəfinə maqnit induksiyasının vahidini tesla adlandırıb. Teslaya aid hekayələrə 1990-cı illərdən bəri populyar mədəniyyətdə yenidən maraq oyanıb.

İlk illər (1856–1885)

Xorvatiyanın Smilyan kəndində yenidən inşa olunmuş Teslanın evi və atasının xidmət göstərdiyi kilsə. Yuqoslaviya müharibələri zamanı binaların bir neçəsinə ciddi ziyan dəyib. Onlar bərpa edilib və 2006-cı ildə rəsmi açılışı olub.

Nikola Tesla 10 iyul 1856-cı ildə Avstriya İmperiyasının Smilyan kəndində (hal-hazırda Xorvatiya) Serb ailəsində dünyaya gəlib. Onun atası Milutin Tesla Ortodoks keşiş idi. Teslanın anası Duka Tesla Serb epik poemalarını əzbərləmək bacarığına, mexaniki cihazlar və ev işi vasitələri hazırlamaq kimi istedadlara malik idi. Duka heç vaxt rəsmi təhsil almamışdı. Tesla eidetik yaddaşın və kreativ bacarıqların ona anasından keçdiyinə inanırdı. Teslanın ulu-babası Montenoqronun yaxınlığından — qərbi Serbiyadan idi.

Tesla beş uşaqdan dördüncüsü idi. Onun özündən yaşca böyük Deyn adlı bir qardaşı, Milka, Anjelina və Marika adlı üç bacısı var idi. Teslanın beş yaşı olanda Deyn at yarışları zamanı baş vermiş bədbəxt hadisə nəticəsində ölmüşdü. 1861-ci ildə Tesla Smilyanda alman dili, hesab və dindən ilk təhsilini alıb. 1862-ci ildə Teslanın ailəsi Avstriya imperiyasının Qospiç şəhərinə köçüb. Onun atası burada protestant keşişi kimi işləyirdi. Nikola Real Gimnaziyaya qədər ilk təhsilini tamamladı.

1870-ci ildə Tesla təhsilini Ali Real Gimnaziyada davam etdirmək üçün Xorvatiyanın Karlovas şəhərinə köçür. Ona bu gimnaziyada riyaziyyat müəllimi Martin Sekuliç ciddi təsir edib. Tesla fikrində müəllimlərini yalan dediyini fikirləşməyə məcbur edən inteqral hesablamaları yerinə yetirməyi bacarırdı. O dörd illik semestri üç ildə yəni, 1873-cü ildə bitirdi.

1873-cü ildə Tesla doğulduğu şəhərə—Smilyana qayıtdı. Qısa müddət ərzində burada yaşayan Tesla vəba xəstəliyinə tutuldu. Tesla doqquz ay yataq xəstəsi oldu və neçə dəfələrlə ölümün astanasından qayıtdı. Ümidsiz vəziyyətdə olan atası əgər oğlu xəstəliyə qalib gələ bilsə, onu ən yaxşı mühəndislik məktəbinə göndərməyi özünə söz verdi(əslində Teslanın atası oğlunun din xadimi olmasını istəyirdi).

1874-cü ildə Tesla Qraciaz şəhəri yaxınlığındakı Tominqaj kəndinə qaçmaqla, Smilyanda Avstriya-Macarıstan Ordusuna çağırışdan yayınıb. Burada o ovçu libasında dağlarda araşdırma aparıb. Tesla deyir ki, təbiətlə təmasda olmaq həm cismən, həm də əqli cəhətdən onu daha güclü edib. O, Tominqajda olarkən çoxlu kitablar oxuyub, sonralar qeyd edir ki, Mark Tvenin əsərləri ona öncəki xəstəlikdən sağalmağa möcüzəvi şəkildə kömək edib.

Teslanın atası Milutin Tesla. Smilyan kəndində Ortodoks keşiş

1875-ci ildə Tesla Avstriyanın Qras şəhərində Hərbi sərhəd təqaüdü zamanı Qras Texnologiya Universitetində təhsil alıb. Birinci il ərzində Tesla bütün mühazirələrdə iştirak edib, mümkün ən yüksək qiymətləri qazanıb və doqquz imtahandan keçib (təxminən tələb olunandan iki dəfə çox). Hətta Teslanın atası texniki fakültənin dekanından təşəkkür məktubu da almışdı. Məktubda qeyd edilirdi: "Sizin oğlunuz birinci dərəcəli ulduzdur." Tesla bəyan edir ki, o bazar günləri və bayramlar istisna olmamaqla, günorta 3-dən axşam 11-ə kimi çalışırdı. 1879-cu ildə atası öldükdən sonra, Tesla atasına professordan olan xəbərdarlıq məktublarını tapdı. Bu xəbərdarlıqda deyilirdi: "Nə qədər ki, oğlunuz məktəbdən kənarlaşdırılmayıb, o həddən artıq işləməkdən ölə bilər." Universitetin ikinci ilində Tesla Qramm maşınınında kollektorun lazım olmadığını deyəndə bu məsələdə Professor Poesçl ilə mübahisəsi oldu. İkinci ilin sonunda təqaüdü itirdi və qumar oyunlarına aludə oldu. Universitetin üçüncü ilində Tesla təhsil haqqı pulunu və cib xərcliyini qumarda uduzdu. Sonradan o, qumarda ilk uduzduqlarını geri qaytarıb və ailəsinin vəziyyətini nisbətən yaxşılaşdırıb. Tesla deyirdi ki, o bu ehtirasını fəth edə bilib, ancaq sonralar Teslanın ABŞ-də bilyard oynaması məlumdur. İmtahan vaxtı çatanda, Tesla hazırlıqsız idi, ona görə də hazırlaşması üçün möhlət istəyib, ancaq rədd cavabı alıb. O heç vaxt sonuncu semestri uğurla başa vuraraq, universiteti bitirə bilmədi.

1878-ci ilin dekabrında Tesla Qras Universitetini tərk etdi və o universitetdən kənarlaşdırılmaq faktını gizlətmək üçün ailəsi ilə bütün əlaqələri kəsdi. Onun dostları elə fikirləşdi ki, o Mur çayında boğulub. Tesla Maribora (hal-hazırda Sloveniyanın ərazisidir) getdi və ayda 60 florin məbləğində maaşla çertyojçu kimi işləməyə başladı. O boş vaxtlarını küçələrdə yerli insanlarla kart oynamaqla keçirirdi. 1879-cu ilin martında Mulitin Tesla Maribora getdi və oğluna evə dönməsi üçün yalvardı, ancaq Tesla evə dönməkdən imtina etdi. Tesla təxminən həmin vaxtlarda əsəb xəstəliyindən əziyyət çəkirdi.

24 mart 1879-cu ildə Tesla sərbəst yaşamaq icazəsi olmadığı üçün polis mühafizəsi altında Qospiçə qayıtdı. 17 aprel 1879-cu ildə Mulitin Tesla naməlum xəstəliyə yoluxduqdan sonra, 60 yaşında vəfat etdi (bəzi mənbələrdə insultdan öldüyü yazılır). Bu illər ərzində, Tesla Qospiçdə keçmiş məktəbi olan Ali Real Gimnaziyada müəllimlik edib.

1880-ci ilin yanvarında Teslanın dayılarından ikisi onun təhsil alması üçün Qospiçi tərk edərək Praqada təhsil almasına kömək üçün lazım olan qədər pul ayırdılar. Təəssüf ki, O Karlov Universitetinə sənədlərini vermək üçün gec gəlmişdi: O həm də burda əsas tələb olunan Yunan və Çex dilini bilmirdi. Tesla bu istiqamətdə çalışaraq dinləyici kimi universitetin mühazirələrində iştirak etsə də, o bu kursu da müvəffəqiyyətlə bitirə bilmədi.

1881-ci ildə Tesla Budapeşt Telefon Stansiyası teleqraf şirkətində Ferents Puşkaşın başçılığı altında işləmək üçün Budapeştə köçdü. Bura gəldikdən sonra Tesla başa düşdü ki, şirkətin quruluşu operativ deyil beləliklə, o Mərkəzi Teleqraf ofisinin yerinə çertyojçu kimi işlədi. Bir neçə ay müddətində Budapeşt Telefon Stansiyası operativ oldu və Tesla baş elektrik vəzifəsinə təyin edildi. İşlədiyi müddətdə Tesla Mərkəzi Stansiyaya avadanlıqlarının bir çoxunda irəliləyişlər edib və heç vaxt patentləşdirilməyən, nə də açıq şəkildə adlandırılmayan telefon təkrarlayıcısı və ya səsgücləndiricisi vasitələrini təkmilləşdirib.

Edison üçün işləməsi

1882-ci ildə Tesla elektrik avadanlıqlarının təkmilləşdirilməsi və layihələndirilməsi üzrə Fransada Kontinental Edison Şirkətində işləməyə başladı. 1884-cü ilin iyununda o Nyu-Yorka yerini dəyişdi və Edison Maşınqayırma Zavodunda işləmək üçün Tomas Edison tərəfindən işə götürüldü. Edison üçün Teslanın işi sadə elektrik mühəndisliyi ilə başladı və tezliklə daha çətin problemlərin həlli səviyyəsinə kimi inkişaf etdi.

Tesla Edison Şirkətinin sabit cərəyan elektrik generatorlarının tamamilə yenidən layihələndirilməsini təklif etdi. 1885-ci ildə o dedi ki, Edisonun səmərəsiz motor və generatorlarını həm iş, həm də iqtisadi cəhətdən təkmilləşdirərək, yenidən layihəsini verə bilər. Teslanın sözlərinə görə Edison qeyd edib ki, "əgər sən bunu edə bilsən, sənə əlli min dollar verəcəm". Bu Edisondan qəribə bəyanat kimi qeyd edilmişdir, belə ki, Edisonun şirkətinin bu qədər pulu nağd ödəyəcək qədər imkanı yox idi. Aylarla işləyəndən sonra, Tesla tapşırığı tamamilə yerinə yetirdi və ödəniş ilə maraqlandı. Edison yalnız zarafat etdiyini bildirərək cavab verdi: "Tesla, siz bizim Amerika yumorunu başa düşmürsüz." Bunun əvəzinə Edison həftəlik maaşını 10$ dollardan 18$ dollara qədər artırmağı Teslaya təklif edib. Tesla bu təklifdən imtina edir və vəzifəsini tərk edir.

Aralıq illər (1886–1899)

Tesla Edisonun şirkətini tərk etdikdən sonra, Robert Leyn və Benjamin Vale adlı iki biznesmenlə 1886-cı ildə tərəfdaş oldu. Onlar Teslanın adını daşıyan Tesla Elektrik İşığı və İstehsalat şirkətinin (ing. Tesla Electric Light & Manufacturing) maliyyələşdirmək üçün razılığa gəldilər. Şirkət Tesla tərəfindən hazırlanmış işıqlandırma sistemləri əsasında elektrik qövs lampasını yaratdı. Bu həm də ABŞ-də Teslanın tamamladığı dinamo elektrik maşınqayırma kollektorları üçün ilk patent layihəsi idi.

Sərmayədarlar mühərrik və elektrik ötürücü avadanlığın yeni növləri üçün Teslanın ideyalarına az maraq göstərdilər və onlar üçün mövcud elektrik paylayıcı yeni sistem icad etməyə nisbətən daha yaxşı inkişaf idi. Onlar sonda Teslanı pulsuz halda başqa yerə getməyə məcbur etdilər. O hətta şirkətin səhmlərinə pul ayırdıqdan bəri patentlərinə nəzarəti itirdi. O müxtəlif elektrik təmiri işlərində işləməli və hətta günlük 2$ üçün məhsulları yükləməli idi. İnsanların sədaqətinə inanmış Tesla, "dəhşətli baş ağrıları və acı göz yaşları zamanı" 1886/1887-ci ilin qışını bu haqda lazımınca düşündü. Bu vaxt ərzində o elminin dəyərinə şübhə ilə yanaşdı.

Dəyişən cərəyan və asinxron maşın

Teslanın dəyişən cərəyan asinxron maşınının prinsipini izah edən U. S. patent 381,968 dən çertyoj

1886-cı ilin sonunda Tesla Nyu York müvəkkili Çarlz Pek və Western Union şirkətinin idarə başçısı Alfred Braunla tanış oldu. Bu iki şəxs maliyyə yardımı üçün patentlər və ixtiralara dəstək olmaq və şirkətlərin təsis edilməsində təcrübəyə malik idilər. Teslanın patentləri və digər ideyaları əsasında onlar maddi cəhətdən onun patentlərinə dəstək olmaq üçün razılığa gəlmişdilər. 1887-ci ilin aprelində onlar patentlərdən əldə olunan gəlirin 1/3-nin Teslaya, 1/3-nin Pek və Brauna, 1/3-nin isə inkişaf fonduna getməsini razılaşdıraraq, Tesla Elektrik Şirkətinin(ing. Tesla Electric Company) əsasını qoydular. Onlar həm də elektrik mühərriklərinin, generatorların və digər qurğuların yeni növlərinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi üzərində işləmək üçün Manhetten Azadlıq Küçəsi 89-da Tesla üçün laboratoriya təsis etdilər.

Nikola Teslanın dəyişən cərəyan dinamo elektrik maşını (1888) (Dəyişən cərəyan elektrik generatoru) U. S. Patent 390,721.

Teslanın predmentlərindən biri 1887-ci ildə laboratoriyada hazırlanmış, uzun məsafəyə yüksək gərginliklə ötürmədəki üstünlüklərinə görə ABŞ və Avropada tikilməsinə başlanan enerji sistemi nümunəsi—dəyişən cərəyanla işləyən asinxron maşın idi. Mühərrikin dönməsi üçün maşın fırlanan maqnit sahəsi hasil edən üçfazlı cərəyan istifadə edirdi (Tesla prinsipcə 1882-ci ildən düşündüyünü irəli sürmüşdü). Beləliklə, qığılcımların olmaması, daim işinin yüksək səviyyədə saxlanması və mexaniki fırçaların əvəzlənməsi kimi üstünlükləri ilə yanaşı, kollektora ehtiyac olmadan öz-özünə işə başlayan kimi layihələndirilən bu innovativ elektrik mühərriki 1888-ci ilin mayında patentləşdirildi.

1888-ci ildə Elektrik Dünyası jurnalının (ing. Electrical World magazine) redaktoru Tomas Commerford Martin (dostu və publisist) Amerika Elektrik Mühəndisləri İnstitutunda (indi İEEE) dəyişən cərəyan sisteminin, o cümlədən də asinxron maşının nümayişini Tesla üçün təşkil etdi. Westinghouse Electric & Manufacturing Company üçün işləyən mühəndislər Teslanın real dəyişən cərəyan mühərriki və bununla bağlı elektrik enerjisi sisteminin olmasını Corc Vestinqauza xəbər verdilər. Vestinqauz İtalyan fiziki Qalileo Ferraris tərəfindən 1888-ci ilin martında göstərilmiş asinxron maşın əsasında oxşar kollektorsuz fırlanan maqnit sahəsində patentin alınmasına baxdı, ancaq qərara gəldi ki, Teslanın patenti çox güman ki, satış bazarına nəzarət edəcək.

1888-ci ilin iyulunda Braun və Pek hər bir mühərriklə hasil olumuş hər dəyişən cərəyan at gücünə 2.50$ icarə haqqı və səhmlərə görə ödənilən pulla birlikdə 60000$ məbləğində Teslanın üçfazlı asinxron maşını və transformatorun layihələri üçün Corc Vestinqauz ilə lisenziyalı saziş bağladılar. Vestinqhauz həmçinin Westinghouse Electric & Manufacturing Company şirkətinin Pitsburq laboratoriyasında müşavir kimi 2000$-dan (bügünkü dollarla 52,500$) çox qonararla Teslanı bir il müddətində işə götürdü.

Bu illər ərzində Tesla Pitsburqda işlədi və şəhərin tramvaylarının enerjisi üçün dəyişən cərəyan sistemini yaratmağa kömək etdi. Tesla dəyişən cərəyan enerjisini necə daha yaxşı reallaşdırmaq üstündə onunla və digər Vestinqauz mühəndisləri arasında ziddiyyət səbəbindən məyus olmuşdu. Onlar Teslanın təklif etdiyi 60 dövrəli dəyişən cərəyan sistemində qərarlaşıblar (Teslanın mühərrikinin işçi tezliyinə uyğun olmalıdır). Tezliklə aydın oldu ki, Teslanın asinxron maşını yalnız sabit sürətdə işləyə bildiyinə görə, bu sistem tramvaylar üçün işlədilə bilməz. Onlar bunun əvəzinə sabit cərəyan dartı elektrik mühərrikindən istifadə etməyi qərara aldılar.

Cərəyanlar müharibəsi

Teslanın dəyişən cərəyan üzərində işləri Cərəyanlar müharibəsi adlanan müharibənin əsasını qoydu. Buna kimi elektrik standartları üzərində mübarizə Tomas Edison və Corc Vestinqauz arasında gedirdi. Vestinqauz şirkəti digərləri ilə birlikdə Teslanın patentlərini əldə etdi və işləyib hazırladı. Bu Vestinqauza Tomas Edisonun sabit cərəyan sistemi ilə rəqabət apara biləcək dəyişən cərəyan sistemini hazırlamağa imkan yaratdı.

1893-cü ildə Çikakoda təşkil olunmuş Ümumdünya sərgisində Teslanın üçfazlı sisteminin nümayişi

1893-cü ildə Corc Vestinqauz Çikaqoda Ümumdünya sərgisində Edisonun sərgidə sabit cərəyanla elektrikləşdirmə təklifini qabaqlayaraq, dəyişən cərəyanla elektrikləşdirmə təklifi ilə qalib gəldi. Bu Dünya Sərgisi elektrik eksponantlarının nümayişinə həsr olunmuşdu. Bu dəyişən cərəyan enerjisinin tarixində mühüm bir hadisə idi, çünki Vestinqauz Amerika ictimaiyyəti üçün dəyişən cərəyanın təhlükəsiz, etibarlı və səmərəli nümayişini göstərmişdi. Sərgidə Tesla məftilsiz qaz boşalma lampasını yandırmaq üçün yüksəkgərginlikli, yüksəktezlikli cərəyanın istifadəsi daxil olan əvvəl Avropa və Amerikanın hər yerində həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuş elektrik təsirinin bir sıra nümayişlərini göstərmişdi. Müşahidəçi qeyd edirdi:

Otaqda qalay folqa ilə örtülmüş iki sərt rezinli lövhə asıldı. Bunlar əsas naqillərin terminalı vəzifəsini yerinə yetirib və trasformatordan təxminən 4.5 metr aralı idi. Cərəyan verilən zaman, lampalar işıqlanırdı. Lampalar arasında heç bir naqil əlaqəsi yox idi, ancaq asılmış lövhələr arasında masanın üstünə qoyulmuşdu (və ya demək olar ki, otağın istənilən hissəsində əldə saxlana bilərdi). Bunlar təxminən iki il əvvəl Londonda Tesla tərəfindən nümayiş olunan eyni qurğular və eyni təcrübələr idi.

Tesla həmçinin Kolumb yumurtası kimi adlanan qurğudan istifadə etməklə, mis yumurtanın dimdik dayanmasını nümayiş etdirərək, asinxron maşın və fırlanan maqnit sahəsinin prinsiplərini izah etdi.

1892-ci ildən Edisonun şirkəti Westinghouse Electric ilə patent mübarizələri və onları devirmək cəhdlərini planlaşdıraraq, yeni şirkət və sərmayədar Con Pirpontla General Electric konqlomeratında birləşdi. Halbuki, 1896-cı ildə iki şirkət arasında patent pay bölgüsü haqqında saziş imzalanmışdı. Vestinqauz hələ də maliyyə toqquşmaları üzündən nağd pulla ödəməni bağlamışdı. Əlavə istiqrazları təmin edən Vestinqauz Teslanın patentlərinə yenidən baxmağa məcbur oldu. Bankirlər şirkətdə maliyyə gərginliyini müzakirə etdilər (bu məqamda Vestinqauz Tesla, Braun və Pekə qonorar və lisenziya daxilində təxminən 200,000$ ödəyib). 1897-ci ildə Vestinqauz bütün şərtlər daxilində Teslaya öz maliyyə çətinliklərini izah edərək deyib ki, əgər vəziyyət belə davam edərsə, o Westinghouse Electricin idarəetməsində artıq qalmayacaq və Tesla gələcək qonorarları yığmağa cəhd üçün "bankirlərlə sövdələşmə" etməlidir. Vestinqauz birjada Teslanın dəyişən cərəyan patentləri üzərində lisenziyalaşdırma haqqında sazişdən öz şirkətini xilas etməyə Teslanı inandırdı. Westinghouse Electric patentlərin alınmasını 216000$ birdəfəlik ödəmə ilə nəzərdə tutmuşdu. Vestinqauz Teslaya 60000$ nağd pul ödədi və həmçinin də Teslaya hər at gücü dəyişən elektrik enerjisi üçün 2.50$ müəllif qonorarı ödəməyə də razılaşdı.

Amerika vətəndaşlığı

30 iyul 1895-ci ildə 35 yaşında Tesla ABŞ-nın milli vətəndaşı oldu və Nyu-Yorkda öz Cənub Beşinci Avenyu laboratoriyasında, daha sonra isə Hauston Strit 46-da təsdiq edildi. O, hər iki yerdə simsiz enerji ötürülməsi ilə elektrik lampaların yandırılmasını nümayiş etdirmişdi. Eyni ildə o, Tesla sarğacını patentləşdirdi.

Tesla 1892-ci ildən 1894-cü ilə qədər hal-hazırda İEEE kimi tanınan Amerika Elektrik Mühəndisləri İnstitutunda (Radio Mühəndisləri İnstitutu ilə yanaşı) vitse-prezident vəzifəsində çalışıb.

Rentgen təcrübələri

Tesla tərəfindən alınmış əlin rentgenoqrafiyası

1894-cü ildən başlayaraq, Tesla əvvəlki təcrübələrdə öz laboratoriyasında zədələnmiş fotoplyonka gördükdən sonra, "görünməyən" növlü şüalanma enerjisi üzərində tədqiqlərə başladı (daha sonralar Rentgen şüaları kimi müəyyənləşdirildi). Onun ilk təcrübələri soyuq katodlu elektrik yüklənmə borusu və Crokes borusu ilə olub. Bir müddət sonra Teslanın ilk elmi tədqiqatlarının böyük qismi—yüzlərlə ixtira modelləri, planlar, qeydlər, laboratoriya məlumatları, alətlər, fotoşəkillər, 50,000 $ məbləğində pul 1895-ci ilin martında 5-ci Avenyu laboratoriyasında yanaraq məhv oldu. The New York Times qəzetinə müsahibəsində Tesla deyir: "Mən həddindən artıq məyusam. Mən nə deyə bilərəm?" Tesla qaz boşalma borusunun daha öncəki növlərindən olan Geissler borusu ilə Mark Tvenin işıqlandırılmış fotoşəklini almağa cəhd edən zaman təsadüfən rentgen təsvirlərini almışdı (1895-ci ilin dekabrında Vilhelm Rentgenin bir neçə həftəyə rentgen şüalarının kəşfi xəbərini verməzdən əvvəl). Təsvirdə alınmış bircə şey kamera fotoobyektivində bağlanmış metal vitn idi.

1896-cı ilin martında Vilhelm Rentgenin rentgen şüasını və rentgen şüa təsvirlərini (rentgenoqrafiya) kəşf etdiyi xəbərini eşitdikdən sonra, öz layihəsi olan yüksək enerjili bir terminallı vakuum borusunun inkişafı və rentgen təsvirlərində öz fərdi təcrübələrini davam etdirdi. Tədqiq zamanı, Tesla Rentgen şüalarını almaq üçün bir neçə eksperimental qurğu hazırladı. Tesla öz sxemləri ilə cihazın adi qurğularla mümkün ola biləndən daha böyük güclü Rentgen şüaları hasil etməyə imkan verməsinə təsir etdi.

1901-ci il iyulun 2-də Rentgen Teslaya məktub yazır. Məktubda deyilir:

"Əziz Cənab! Siz qəribə dərəcələrdən gözəl fotoşəkillərlə məni olduqca təəccübləndirmisiniz. Mən bunun üçün sizə çox böyük təşəkkürümü bildirirəm. Kaş ki mən bilərdim ki, siz belə şeyləri necə edirsiniz! Xüsusi hörmət ifadəsi ilə mən sizə sadiq yanaşıram, V. K. Rentgen." (Tesla Muzeyinin izni ilə, Belqrad, Serbiya; sənəd no. MNT, CXLIV, 152.)

Tesla vahid qovşaqlı rentgen şüaları hasil edən qurğular və öz sxemləri ilə işlərin təhlükəli olduğunu müşahidə edib. Onun bir çox qeydlərində bu hadisənin araşdırılmasına başlayan zaman o, müxtəlif səbəblərə görə dərinin zədələnməsini təyin edib. O, tezliklə dəriyə zərərin Rentgen şüaları ilə əlaqədar olmadığını başa düşdü, zədələnmələr ancaq ozonla və daha az dərəcədə nitrit turşusunun dəri ilə təmasda olmasından yaranır. Tesla səhvən hesab etdi ki, Rentgen şüaları plazma daxilində yaranmış dalğalar kimi uzununa dalğalardır. Bu plazma dalğaları sərbəst-qüvvəli maqnit sahələrində yarana bilər.

Radio

Teslanın 1891-ci ildə mühazirəsi zamanı yüksək tezlik və potensialda enerjinin və gücün simsiz ötürülməsinin nümayişi.

Radio dalğalarla ötürmənin mümkünlüyü barədə Teslanın nəzəriyyələri Pensilvaniya ştatının Filadelfiya şəhərində yerləşən Franklin İnstitutu, Missuri ştatının Sent-Lüis şəhəri (1893) və National Electric Light Associationdakı nümayişlər və mühazirələrə kimi gedib çıxır. Teslanın nümayişləri və prinsipləri haqqında müxtəlif kiv vasitələrində geniş şəkildə yazılıb. Tesla Sarğacı kimi bir çox cihazlar radionun daha da inkişafında istifadə edilmişdir.

1898-ci ildə Tesla məsafədən idarəolunan qayığı nümayiş etdirdi. (U. S. Patent 613,809—Hərəkət edən nəqliyyat vasitələrinin nəzarət mexanizmi üçün aparat metodu)

Tesla 1896-cı ildə radio dalğa təcrübələrini yaşadığı Gerlax hotelində (sonradan Radio Dalğa binası adlandırılıb) aparıb.

1898-ci ildə Tesla Medison Meydanı Bağında (ing. Madison Square Garden) elektrik sərgisi zamanı "teleautomaton" adlandırdığı radio idarə olunan qayığı nümayiş etdirdi. Bura toplaşan insanlar qayığın içərisində gizlədilmiş təlim keçmiş meymun tərəfindən idarə olunması və telepatiya, sehrbazlıq kimi dəhşətli iddialar ilə çıxış etdilər. Tesla məsafədən idarə olunan torpedo növü kimi ABŞ hərbçilərinə öz ideyasını satmağa çalışdı, ancaq onlar buna az maraq göstərdi. Uzaqdan radio idarə olunma bir sıra ölkələrin hərbi proqramlarda istifadə olunmasına kimi Birinci Dünya müharibəsi və ondan sonraya qədər də yeni bir ideya kimi qalıb. Tesla 13 may 1899-cu ildə Kolorado Sprinqsə gedərkən, Çikaqoda Kommersiya Klubunun yığıncağı üçün nitqində bir də "Teleautomatics"i nümayiş etdirmək imkanı əldə etdi.

1900-cü ildə elektrik ötürməsi və elektrik enerjisinin ötürmə sistemləri üçün patentlərə maliyyə yardımı edildi. Qulyelmo Markoni 1901-ci ildə özünün məşhur birinci transatlantik radio ötürməsini hazırlayanda, Tesla istehza ilə deyib ki, bu 17 Tesla patenti ilə edilib. Bu 1902-ci ildə Teslanın patentlərinin təsdiq olunması, ardınca isə 1904-cü ildə Markonin lehinə qərarın dəyişilməsi ilə radio üzərində patent mübarizəsinin başlanması idi. 1943-cü ildə Birləşmiş Ştatların Ali Məhkəməsi qərarla Tesla, Con Stoun və Oliver Locun əvvəlki patentlərini bərpa etdi. Məhkəmə bildirib ki, onların qərarının ilk radio ötürücünü əldə etmək kimi Markoninin iddiasına heç bir aidiyyəti yoxdur, sadəcə müəyyən patentlər üçün Markonin iddiası şübhəli olandan bəri, o həmin patent hüquqlarına iddia edə bilmədi.

Kolorado Sprinqs

Milyonlarla volt hasil edən özünün laboratoriyasında "Böyüdücü ötürücüsünün" yanında oturan Teslanın çoxsaylı ekspozisiya ilə əldə edilmiş şəkli (Century Magazine jurnalının fotoqrafçısı Dikinson tərəfindən Kolorado Sprinqsdə yaradılmış 68 şəkildən biri). 7 metr uzunluğunda olan qövslər normal əməliyyatın bir hissəsi deyildi və elektrik açarını sürətlə dövr etdirməklə nəticə üçün yaradılmışdı.

17 may 1899-cu ildə Kolorado Sprinqsə köçdü və tezliklə bura onun yüksəktezlikli və yüksəkgərginlikli təcrübələrini aparan mərkəzə çevrildi. Onun lobarotoriyası Fut Avenyu və Kirova küçələrinin yaxınlığında yerləşirdi. Onun lobarotoriyasını bu yerdə seçməsinə səbəb bütün enerjiyə olan təlabatını təmin edəcək köməkçi birləşmələrin burada olması idi. O, üçfazlı dəyişən cərəyan enerji paylaşdırıcı sistemini burada təqdim etmişdi. Məruzələrində birdirib ki, o bura gəldikdən sonra Payks Pikdən Parisə siqnalların ötürülməsi, simsiz teleqrafiya eksperimentlərini aparır. Kalorado Sprinqs Qeydləri 1899–1900 (ing. Colorado Springs Notes, 1899–1900) kitabında Nikola Teslanın buradakı təcrübələri təsvir olunur.

Lampalardan 18 metr aralıda olan generatordan elektrodinamik induksiya vasitəsilə enerjinin qəbul edilməsi ilə 3 işığın əks olunduğu Kolorado Sprinqsdə çəkilmiş digər bir fotoşəkil (onlar nümayiş etdirilmək üçün binadan kənarda torpağın üzərində yerləşdirilmişdi və heç bir enerji mənbəyi ilə əlaqəsi yox idi).

1899-cu il 15 iyunda Tesla öz Kolorado Sprinqs lobarotoriyasında birinci təcrübələrini apardı. O, beş düyüm uzunluğunda ilk qığılcımları qeydə aldı, ancaq onlar çox xırıltılı və səs-küylü idi.

Tesla öz qəbulediciləri vasitəsilə ildırım siqnallarını müşahidə edərək, atmosfer elektrik enerjisini tədqiq etmişdir. Tesla bəyan edib ki, bu müddət ərzində o stasionar dalğaları müşahidə edib.

Tesla 135 fut uzunluğuna qədər və milyonlarla voltdan ibarət boşalmalar ilə süni ildırım yaratdı. Buraxılmış enerjiyə əsasən, şimşək Kripple Krikdən 15 mil aralıda eşidildi. Küçə boyu gəzişən insanlar torpaq və ayaqları arasında atılan qığılcımları müşahidə etdilər. Qığılcımlar toxunan zaman su xətti kranlarından sıçradı. Elektrik lampaları lobarotoriyanın 100 fut məsafəsində işıldayandan sonra söndü. Sabit geyimdə atların metal ayaqlarının (nallar) içərisindən təkanlar keçəndən sonra parterdən qorxub qaçmağa başladılar. Kəpənəklər qanadlarının ətrafında Müqəddəs Elmo atəşinin mavi şəfəqli dairələri üzrə burulğanlaşma ilə elektrikləşdi.

Təcrübə apararkən Tesla təsadüfən elektrik şəbəkəsində qəzanın baş verməsi səbəbindən elektrik stansiyası generatorunu zədələmişdi. Tesla hadisənin Elektrik Eksperimentatorunda baş verdiyini izah etdi: "Yüksək tezlik enerjisinin bir neçə yüz kilavatı ilə nümunə kimi işlər görülüb. Məlum olub ki, elektrik damındakı dinamolar altı mil aralıda onlarda yaranan güclü yüksək tezliyə və izolyasiyanın dağılması, sarğılar vasitəsilə ağır nəticələnən qığılcımlara görə bir neçə dəfə yanıb!"

Göstərilən "qəbuledici" sarğı ötürücü sarğı ilə rezonansa köklənib. Tesla ötürücünün enerjini nə qədər uzaq məsafəyə ötürdüyünü açıqlamayıb.

Laboratoriya dövründə öz qəbuledicisi ilə Tesla qeyri-adi siqnallar müşahidə edib. O, bu siqnalların başqa planetdən ola bilməsi nəticəsinə gəldi. Tesla 8 dekabr 1899-cu ildə The North American qəzetinin müxbiri Culian Qotorna məktubunda bunları qeyd edib və 1900-cü ilin dekabrında Qırmızı Xaç Cəmiyyəti iyirmi birinci əsrin mümkün tapıntıları haqqında məktubda başqa bir dünyadan xəbər verən "1… 2… 3…" məlumatlarına istinad edib. Jurnalistlər sensasiyalı əhvalat kimi bundan bəhs ediblər və Teslanın Marsdan siqnallar eşitdiyi nəticəsinə gəliblər. Tesla 9 fevral 1901-ci ildə Collier's Weekly jurnalının "Planetlərlə söhbət" məqaləsində qeyd edir ki, bu siqnallar ona dərhal aydın olmadı, o Mars, Venera və digər bir planetdən bu siqnalların gəlməsini və "ağıllı bir şəkildə idarə olunan siqnallar" eşidib. Belə bir hipotezis irəli sürüldü ki, Tesla 1899-cu ilin iyulunda Markoninin Avropa təcrübələrinin qarşısını kəsə bilər. Markoni hərbi nümayişdə Kolorododa Teslanın eşidib başa düşdüyü üç eyni impulslu S məktubunu (nöqtə/nöqtə/nöqtə) göndərə bilərdi. Həmçinin siqnalların simsiz ötürmədə digər bir eksperimentatordan olması da fərz edilir.

1899-cu ildə Con Yakob Astor VI yeni işıq sistemlərinin yaradılması və əlavə inkişafına görə Tesla üçün $100,000 sərmayə ayırdı. Tesla Kolorado Sprinqs təcrübələrində ayrılmış vəsaitdən istifadə etdi.

7 yanvar 1900-cü ildə Tesla Kolorado Sprinqsi tərk etdi. Onun laboratoriyası 1904-cü ildə söküldü və onun avadanlıqları iki il sonra borc razılaşmasına görə satıldı.

Koloroda təcrübələri Şoreham yaxınlığındakı Lonq Aylendda Vordenkliff kimi tanınan trans-Atlantik simsiz telekommunikasiya texniki qurğularını yaratmaq üçün Teslanı daha təcrübəli etmişdi.

Vordenkliff illəri (1900–1917)

Əsas məqalə: Vordenkliff qülləsi

Biznes üçün Tesla hazırdır – 7 avqust 1901-ci il

1900-cü ildə 150,000 $-la (indiki dollarla 4,252,200 $, 51%-i Con Pirpont Morqandan) Tesla Vordenkliff qülləsi mexanizmini planlaşdırmağa başladı.

Naqilsiz ötürücülü Tesla sarğısı
U.S. Patent 1.119.732

Tesla sonra daha güclü ötürücünün tikintisinə görə daha çox vəsait istəmək üçün Morqana müraciət etdi. Morqan bütün pulların hara getdiyini soruşanda, Tesla cavab olaraq bildirb ki, onun (Morqanın) səbəb olduğu 1901-ci il Çaxnaşması buna öz təsirini göstərib. Morqan daha çox maliyyə vəsaiti istəməklə Teslanın müqaviləni pozması və fond bazarı iflası ilə sarsıldı. Tesla Morqana daha bir müraciət məktubu yazdı, ancaq bu müraciət də nəticəsiz qaldı. Morqanın hələ də ilkin sazişə görə Teslaya pul borcu olub və hətta Tesla tikinti işlərindən əvvəl də tənbehlə üzləşmişdir.

1901-ci ilin dekabrında Markoni müfəvvəqiyyətlə İngiltərədən Nyufaundlendə S məktubunu göndərdi. Növbəti beş il ərzində Tesla Vordenkliffin tikintisinin tamamlanması üçün əlavə maliyyə vəsaitinə ehtiyac tələb olunduğunu üçün Morqana 50-dən çox məktub yazdı. Tesla daha doqquz ay layihəni davam etdirdi. Qüllənin tam hündürlüyü 57 m idi. 1903-cü ilin iyulunda Tesla Morqana yazdı ki, naqilsiz rabitə üçün əlavə Vordenkliff qülləsi elektrik enerjisinin naqilsiz ötürülməsini yerinə yetirə bilər. 1904-cü il oktyabrın 14-də Morqan nəhayət katibi vasitəsilə ona cavab yazdı, sitat: "Bu işdə nə isə etmək mənim üçün qeyri-mümkün olacaq." Tesla bu məktubu Morqana maliyyəçi Kanterberi Arxiyepiskopu ilə görüşən zaman qəsdən yazmışdı.

Teslanın 1904-cü ildə Lonq Aylənddə tikilmiş Vordenkliff zavodu. Bu qurğudan istifadə etməklə Tesla elektrik enerjisinin Atlantik üzərindən simsiz ötürülməsini nümayiş etdirməyə ümid edirdi.

1902-ci ildə Teslanın laboratoriya fəaliyyətləri Hyuston stritdən Vordenkliffə köçdü.

1906-cı ildə 50 yaşında Tesla özünün 200 at gücündə hər dəqiqədə 16,000 dövr edən turbinlərini nümayiş etdirdi. 1910–1911-ci il ərzində Nyu Yorkda Sahil Elektrik Stansiyasında onun turbin mühərriklərinin bir neçəsi 100–5,000 at gücündə sınaqdan keçirildi.

Tesla buxar güclü mexaniki generatoru kəşf etdi. Hyuston strit laboratoriyasında mexaniki generator ilə təcrübələr apararkən Tesla guya bir neçə binada rezonans yaratmışdı. Sürətin artması səbəbindən Tesla qeyd edirdi ki, maşın öz evinin rezonansı tezliyində rəqs edib və təhlükə yaranmağa başlayıb. Təcrübəni sona çatdırmaq üçün o çəkicdən istifadə etməyə məcbur oldu, elə bu zaman polis də gəlmişdi. 1912-ci ilin fevralında bir məqalə — Allan Benson tərəfindən "Nikola Tesla, Xəyalpərəstlik" məqaləsi World Today qəzetində nəşr olundu. Bu məqalədə rəssamın çəkdiyi illustrasiyada bütöv Yer kürəsi təsvir olunur, ancaq yarısı çat formasındadır. Buna belə izah verilirdi: "Tesla iddia edir ki, o bir neçə həftə ərzində vibrasiya vəziyyəti ilə yerin qabığını dəyişdirə bilər. Yəni yer qabığı qalxa da bilər və ya yüzlərlə fut düşə bilər, bu isə demək olar ki, sivilizasiyanın məhvi deməkdir. Bu prosesin davamı olaraq o qeyd edir ki, nəticədə yer iki hissəyə parçalana bilər."

Tesla nəzəri mülahizələr yürüdürdü ki, beyinə elektrikin tətbiqi intellekti artırır. 1912-ci ildə o yüksək tezlikdə kiçik elektrik dalğalarının vibrasiyasının sinif otağına hopdurulması və sinif otağının divarlarının elektrik kabelləri ilə başa düşülməyən şəkildə hopdurulması ilə qabiliyyətsiz şagirdlərdən parlaq bir şagird etmək planı hazırlamışdı. Beləliklə, bütün otaq Teslanın iddia etdiyi kimi elektromaqnit sahəsi stimullaşdıran sağlamlıq verən bir otağa çevriləcəkdi. Bu plan Nyu York şəhəri məktəblərini idarə edən Uilyam Maksvel tərəfindən ən azı müvəqqəti də olsa təsdiqlənmişdi.

Birinci dünya müharibəsindən əvvəl, Tesla xarici ölkələrdən maliyyəçilər axtarmağa başladı. Müharibə başladıqdan sonra Tesla Avropa ölkələrində onun patentlərindən gələn maliyyə vəsaitini itirib. Nəhayət, Tesla Vordenkliffi 20,000 $-a satdı. 1917-ci ildə Vordenkliff qülləsi Boldt tərəfindən daha həyat qabiliyyətli daşınmaz əmlaka torpaq vermək üçün dağıdıldı. Tesla 1916-cı ildə Amerika Elektrik Mühəndisləri İstitutunun ən yüksək dərəcəsi olan Edison medalı ilə təltif olundu.

1917-ci ildə Elektrik Eksperimentatoru jurnalının avqust sayında Teslanın postulat kimi elektrikin lüminessensiya ekranında görülən siqnalları ilə böyük tezlikli elektrik şüalarının əks etməsindən istifadə vasitəsilə sualtı qayıqların yerini tapmaq üçün istifadə oluna bilməsini qəbul etməsi baradə məlumat verilib (bu sistem müasir radarlar ilə səthi oxşarlığa malik idi). Tesla öz gümanında yanılmamışdı, yüksəktezlikli dalğlalar suya nüfuz edə bilərdi.

Nobel mükafatı şayiələri

6 noyabr 1915-ci ildə Reuters informasiya agentliyi Londondan olan məruzəsində bildirib ki, Fizika üzrə Nobel Mükafatına bu il Nikola Tesla və Tomas Edison layiq görülüb. Lakin 15 noyabrda Reuters Stokholmdan olan xəbərində "Rentgen şüalarının köməyilə kristalın quruluşunun təhlilindəki xidmətlərinə görə" Ser Uilyam Henri Breqq və Uilyam Lorens Breqqin Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldüyünü bəyan edib. Tesla və Edison mükafatdan imtina etməsi haqqında o vaxtlarda əsassız şayiələr var idi. Nobel fondundan bildirilib ki,

Onun mükafatdan imtina etmək niyyəti məlumdursa, o şəxsə Nobel mükafatı verilməmişdir. Odur ki, bu haqda istənilən şayiə gülməlidir.

Belə ki, qalib elan olunduqdan sonra Nobel Mükafatını alan şəxs yalnız rədd edə bilər.

Teslanın bioqrafları tərəfindən iddialar var ki, Tesla və Edison Nobel mükafatına 1915-ci ildə ilk layiq görülənlər idi. Ancaq onlar arasında düşmənçilik münasibəti olduğundan mükafat nə Teslaya, nə də Edisona verilib. Belə ki, hər ikisi birgə mükafatı paylaşmağın hər hansı bir mümkünlüyündən imtina edib. Hətta Teslanın 20000 $ pul mükafatını qazanmaması üçün daha imkanlı olan Edison bu mükafatdan imtina edib.

Bu söz-söhbətlərdən illər sonra, nə Tesla, nə də Edison Nobel mükafatı qazanıb (baxmayaraq ki, Edison 1915-ci ildə mümkün 38 tender təklifinin birini və Tesla 1937-ci ildə mümkün 38 tender təklifinin birini aldı).

Sonrakı illər (1918–1943)

Tesla 1919–1922-ci illər ərzində Miluokidə maşın istehsalçısı Allis-Chalmersdə işləyib.

1928-ci ildə Tesla adi təyyarə kimi uçana qədər uçuş zamanı "tədricən qaldırıcı qurğularının manipulyasiyası vasitəsilə meyil edə bilən" və şaquli uçuş etmə qabiliyyətinə malik biplan üçün sonuncu U.S. Patent 1,655,114 patentini alıb. Tesla fikirləşirdi ki, təyyarəni 1000 dollardan daha az qiymətə sata bilər. Təyyarənin güman ki, qeyri-praktik olmasına baxmayaraq, bu təyyarə rotorunda turbin mühərriklərin istifadəsi üçün ilk təklifli və eləcə də qaldırıcı rotorlu və qaldırıcı qanadlı konsepsiyaya üçün ilk tanınan layihə ola bilərdi.

1934-cü ilin başlanğıcında, Vestinqauz Elektrik İstehsalı Şirkəti (ing. Westinghouse Electric & Manufacturing Company) hər ay Teslaya 125 dollar ödəməyə və eləcə də, Nyu Yorker hotelində qalmaq haqqını ödəməyə başladı. Şirkət, həmçinin, Teslanın həyatının qalan hissəsinin xərclərini də ödəyə bilərdi. Bunun necə baş verməsi haqqında məlumatlar müxtəlifdir. Bir sıra mənbələr bildirirlər ki, Vestinqauz keçmiş ulduz ixtiraçının mövcudluğu altında yoxsul vəziyyətin əhatə etdiyi potensial pis təbliğata görə narahat olurdu. Teslanın sədəqə qəbul etməyə nifrəti olması səbəbiylə, bu, "konsaltinq ödənişi" şəklində təqdim edilmiş, və ya alimin biroqraflarından birinin (Mark Seyfer) qeyd etdiyi kimi, məxfi hesablaşma kimi göstərilmişdir.

1935-ci ildə illik ad günü şənliyində müsahibəsində Tesla yeraltı faydalı qazıntı yataqlarının dəqiq yerləşdiyi yerin müəyyən edilməsi və yeni ünsiyyət vasitəsi üsulu ilə bağlı hər hansı yerüstü məsafə üzərindən minimum itki ilə mexaniki enerji ötürülməsi qaydasını elan edib.

1937-ci ilin payızında gecə yarısından sonra Tesla göyərçinləri yemləmək üçün kitabxananı və ardınca kilsəyə getmək üçün Nyu Yorker hotelini tərk edib. Hotelin məhəllələrindən keçərkən hərəkət edən taksini keçə bilməyib və maşın onu vurub yerə aşırdıb. Teslanın kürəyi ağır bir şəkildə zədələnmişdi və qəza zamanı onun üç qabırğası sınmışdı. (aldığı yaraların tam miqyası heç vaxt məlum olmadı, Tesla demək olar ki, ömrü boyu adət etdiyi kimi həkimlə məsləhətləşməkdən imtina edib). Tesla günahkar barəsində heç bir məsələ qaldırmayıb və tibbi yardımdan imtina edib, yalnız taksi vasitəsilə mehmanxanaya götürülməsini xahiş edib. Tesla bir neçə ay yataq xəstəsi oldu və pəncərəsindən göyərçinləri yedizdirməyi davam etdirə bilmədi. 1938-ci ilin əvvəllərində Tesla nəhayət, ayağa qalxa bildi. O dərhal daha çox məhdud miqyasda gəzərək göyərçinləri yemləməyi davam etdirdi, ancaq tez-tez onun üçün göndəriş aktı alırdılar.

İstiqamətləndirilmiş enerji silahı

Əsas məqalə: Teleforce

Həyatının sonrakı illərində Tesla Van de Qraff generatorunu öyrəndikdən sonra, "teleforce" silahı ilə bağlı iddiaları ilə çıxış etmişdir. Mətbuat dəyişkən olaraq bunu ölüm şüası və ya "sülh şüası" adlandırır. Tesla bu silahı yerüstü piyada əleyhinə və ya zenit məqsədlər üçün istifadə etməyə qadir bir silah kimi xarakterizə edib.

Tesla hissəciklərin atəş əməliyyatı ilə bağlı aşağıdakı təsvirini verir.

Ucluğa böyük enerji kimi çoxlu hava vasitəsilə hissəciklərin cəmləşmiş şüaları göndərəcək, onlar hazırkı ölkə sərhəddindən 200 mil məsafədə 10000 düşmən təyyarəsinin hava donanmasını vurub yerə salacaq və öz izləri ilə orduların məhvinə səbəb olacaqdır.

Ümumilikdə, silahın tərkibinə və üsullarına aşağıdakılar daxildir:

• Yüksək vakuum əvəzinə sərbəst havada enerji hasil edən aşkara çıxmalar üçün aparat
• Böyük elektrik qüvvəsi almaq üçün mexanizm
• İkinci mexanizm ilə böyüdülmüş qüvvənin gücləndirilməsi və intensivləşdirilməsi yolu
• Hasil olunan böyük elektrik qüvvəsini dəf etmək üçün yeni üsul. Bu üsul ixtiranın silah və ya proyektoru ola bilərdi.

Tesla 1900-cü illərdən ölənə qədər istiqamətləndirilmiş enerji silahının planları üzərində işləyib.

1937-ci ildə onun şərəfinə verilən naharda ölüm şüası ilə bağlı, Tesla bildirib: "Amma bu eksperiment deyil … Mən bunu yaratmışam, nümayiş etdirmişəm və istifadə etmişəm. Ancaq bir qədər zaman keçəndən sonra bunu dünyaya verə bilərəm." Onun hesabatları göstərir ki, qurğu yüksək gərginlik vasitəsilə sürətləndirilmiş kiçik volfram kürəciklərinin dar axınına əsaslanır (özünün böyüdücü ötürücüsünə oxşar olan üsul ilə).

Eyni il ərzində Tesla yüklənmiş hissəcikli şüa silahları ilə bağlı "Təbii media vasitəsilə enerjinin cəmlənmiş qeyri-dispersiya layihəsinin incəsənəti" (ing. The Art of Projecting Concentrated Non-dispersive Energy through the Natural Media) adlı traktat yazdı. Tesla bütün müharibəyə son qoya biləcək super silahın texniki təsvirini aydınlaşdırmaq üçün təşəbbüslə sənəd dərc etdirib. Bu traktat hazırda Belqradda Nikola Tesla Muzeyinin arxivindədir. Bu milyonlarla volt zərrəciklərin yüklənməsi və yönəldilmiş qeyri-dispersiya hissəciklərinin axını və yaradılması üsulu ilə (elektrostatik itələmə vasitəsilə), hissəciklərə çıxmağa imkan verən qaz axını plompu ilə açıq tipli vakuum borunu təsvir edir. Tesla İkinci Dünya müharibəsi zamanı təxminən 300 mil məsafədən təyyarələri vurub yerə sala biləcək belə bir silahı ABŞ Müdafiə Nazirliyinə, Birləşmiş Krallığa, Sovet İttifaqına və Yuqoslaviyaya satmağa cəhd edib.

Danışıqların aparıldığı dövrdə Tesla bildirib ki, ixtiranı oğurlamağa səy göstərilib. Onun otağına daxil olub və sənədləri diqqətlə araşdırıblar, ancaq oğru və ya casuslar evi əliboş tərk edib. Tesla bildirib ki, o vaxt olmadığından silahın bir hissəsini kağıza köçürmədiyinə görə onun ixtirasının oğurlanması üçün heç bir təhlükə yoxdur. Teleforce silahının layihəsi bütünlüklə onun şüurunda idi.

Ölümü

Onun sevimli həndəsi obyekti olan sfera daxilində Teslanın külü olan qızıl suyuna salınmış dəfn urnası, Nikola Tesla Muzeyi, Belqrad.

Tesla 86 yaşında 7 yanvar 1943-cü ildə Nyu Yorker Otelinin 3327-ci otağında vəfat etdi. İki gün əvvəl Tesla qapıya əhəmiyyət verməyərək "narahat etməyin" nişanı qoymuşdu. Onun meyiti sonradan Teslanın otağına daxil olarkən qulluqçu Alisa Monaxan tərəfindən tapılıb. Tibbi ekspert köməkçisi H. W. Wembly Teslanın bədəninə baxdıqdan sonra qərar çıxarıb ki, ölümə səbəb koronar tromboz olub. Teslanın meyiti Medisonda Frank E. Kempbel Dəfn Evinə yerləşdirilib. Teslanın köhnə dostu və tərəfdaşı Huqo Qernsbeq ölüm maskasının yaradılması üçün heykəltaraşa tapşırıq vermişdi. Həmin maska bu gün Nikola Tesla Muzeyində nümayiş olunur.

İki gün sonra FTB Tesla Amerika vətəndaşı olmasına baxmayaraq, Teslaya məxsus əşyaları müsadirə etmək üçün Xarici Əmlak İdarəsinə göstəriş verdi. Nyu Yorker Hoteli və digər Nyu York şəhərinin otellərindən Teslanın bütün əmlakı Xarici Əmlak İdarəsinin möhürü altında Manhattan Storage and Warehouse Companyə daşındı. MİT professoru və Milli Müdafiə Tədqiqatları Komitəsi üçün texniki köməkçi kimi yaxşı tanınan elektrik mühəndisi Con Corc Tramp Xarici Əmlak İdarəsinin mühafizəsi altında Teslanın əşyalarını analiz etmək üçün çağırıldı. Üç gün davam edən araşdırmalardan sonra Tramp bu qənaətə qəlib ki, təhlükə yaradacaq heç nə yoxdur. Sitat:

Ən azı son 15 il ərzində Teslanın fikirləri və səyləri ilk növbədə enerjinin simsiz ötürülməsi və istehsalı ilə tez-tez əlaqəli olan spekulyativ, fəlsəfi və bir az reklam xarakteri barəsində idi; amma bu nəticələrə nail olmaq üçün yeni, sağlam, işlək prinsiplər və metodlar daxil etməmişdi.

Teslanın "ölüm şüası" hissəsini saxlamaq üçün nəzərdə tutulan qutuda Tramp 45 illik müqaviməti dəyişilə bilən qutu tapmışdı.

10 yanvar 1943-cü ildə Nyu-Yorkun meri Forello La Quardiya "Ave Maria" və "Tamo daleko" musiqilərinin fonunda WNYC radiosunda canlı yayım zamanı Sloveniya əsilli Amerikalı yazıçı Luis Adamiç tərəfindən yazılmış mədhiyyəni oxudu. 12 yanvarda Müqəddəs Con İlahi Kilsəsində Teslanın dəfn mərasimində 2000 insan iştirak etdi. Dəfn mərasimindən sonra Teslanın meyiti Ardslidə yerləşən Fernkliff Qəbiristanlığına aparılıb və burada yandırlıb. Növbəti gün ikinci dəfn xidməti Nyu-Yorkda Müqəddəs Sava Serb Pravoslav Kilsəsinin tanınmış Serb keşişləri tərəfindən aparılıb.

Mülk

1952-ci ildə Teslanın bacısı oğlu Sava Kosanoviçin təzyiqi ilə Teslanın bütün əmlakı 80 sandıqda N. T. nişanı ilə gəmi vasitəsilə Belqrada göndərilib. 1957-ci ildə Kosanoviçin katibi Şarlotta Muzar Teslanın külünü ABŞ-dən Belqrada göndərdi. Kül hal-hazırda mərmər postament üzərində Nikola Tesla Muzeyində qızıl suyuna salınmış sferada nümayiş olunur.

Onun dəyişən cərəyan elektrik patentlərinin satılmasına baxmayaraq, Tesla borc və yoxsulluq içində dünyasını dəyişib.

Patentlər

Əsas məqalə: Nikola Teslanın patentlərinin siyahısı

Tesla ixtiralarına görə təxminən 300 patent alıb. Teslanın patentlərinin bəziləri nəzərə alınmayıb və müxtəlif mənbələr patent arxivlərində gizli yatan bəzi patentləri aşkar ediblər. İzah üçün qeyd etmək olar ki, Teslanın 26 ölkədə buraxılmış ən azı 278 patenti var. Teslanın patentlərinin çoxu ABŞ, Britaniya və Kanadadadır, ancaq bir çox digər patentləri bütün dünyada ölkələrində təsdiqlənib. Tesla tərəfindən kəşf olunmuş bir çox ixtiraya patent himayəsi qoyulmayıb.

Şəxsi həyatı

Tesla hər gün səhər 9:00-dan axşam saat 6:00-ya qədər və ya daha artıq işləyirdi. Tesla şam yeməyini dəqiq vaxt olaraq 8:10-da Delmonico's restoranında, sonralar isə Uoldorf — Astoriya hotelində yeyirdi. Tesla yalnız ona xidmət edə biləcək baş ofisianta nahar sifarişi üçün zəng edə bilərdi. "Yeməyin saat 8-də hazır olması tələb olunurdu. Tesla tək nahar edirdi, başqa halda isə öz ictimai öhdəliklərini ödəmək üçün nadir hallarda qrupla nahar etməsi mümkün idi. Tesla tez-tez öz işini gecə saat 3:00-qədər davam etdirə bilərdi."

Bədən gimnastikası üçün, Tesla hər gün təxminən 13 ;km-ə yaxın məsafə qət edirdi. O, hər axşam ayaq barmaqlarını yüz dəfə şaqqıldadırdı və öz beyin hüceyrələrini bununla stimullaşdırdığını deyirdi.

Qəzet redaktoru Artur Brisben ilə olan müsahibəsində Tesla deyib ki, o telepatiyaya inanmır. Sitat:

Fərz edək ki, mən sizi öldürməyə cürət edirəm. İkincisi isə siz bunu bilirsiniz. İndi bu yaxşı deyil? Hansı proses bütün bu fikirləri əldə edəcək?

Eyni müsahibədə Tesla bütün fundamental qanunların bir qədər zəifləyəcəyinə inandığını deyib.

Həyatının sonlarına yaxın, Tesla hər gün göyərçinləri yemləmək üçün parka gedirdi və hətta yaralı birini alırdı, onun sağalması üçün otel otağına gətirərək qulluq edirdi. Tesla qeyd edib ki, o gündəlik olaraq, məhz zədələnmiş göyərçinləri görmək üçün parka gedirdi. Tesla göyərçinlərin sınmış ayaqlarını və qanadlarını bərkidən, onların sümüklərinin bitişməsinə kömək edən rahat qurğu və binaya 2000$ xərcləmişdi. Tesla deyirdi:

Mən uzun illər ərzində minlərlə göyərçini yedizdirdim. Ancaq qanadlarının üzərində açıq boz rəngli qısa xətli təmiz ağ, gözəl bir göyərçin var idi. Bu biri digərlərindən fərqlənirdi. O dişi göyərçin idi. Mənim yalnız ondan xoşum gəlirdi və onu çağırırdım, o da öz növbəsində uçaraq mənə tərəf gələrdi. Mən bir kişinin qadını sevdiyi kimi göyərçini sevirdim, o da məni sevirdi. Nə qədər ki, mən onu görürdüm, mənim yaşamağımın bir məqsədi var idi.

Tesla həyatını sonrakı illərində vegetarian oldu və yalnız süd, çörək, bal və tərəvəz şirələri ilə qidalanırdı.

Görünüşü

Nikola Tesla, yaş 23, təxmini 1879 il

Nikola Tesla, yaş 34, 1890, Napoleon Saroni tərəfindən çəkilmiş fotoşəkil

Teslanın boyu 1.88 m, çəkisi isə demək olar ki, 1888-ci ildən 1926-cı ilə kimi dəyişməz olaraq 64 kq olub. O, gündəlik fəaliyyəti reqlamentləşdirilmiş, geyiminə, özünə qulluğa xüsusi diqqət yetirən, Nyu –York şəhərinin dəbli, zərif insanlarından idi.

Bu şəxsi şöhrətpərəstliyə görə deyildi. Geyimindəki səliqə və zəriflik öz şəxsiyyətinin hər bir pilləsi ilə bütöv harmoniya təşkil edirdi. Onun iri paltar şkafı yox idi və o hər hansısa bir növ zinət əşyalarından istifadə etmirdi… Geyim məsələsində Tesla qeyd edib ki, dünya xarici görünüşdəki təcəssümə görə və şəxslərin cəzbedici əskiklikləri üçün geniş olmayan kiçik nəzakətlə öz məqsədi üçün yolunu daim yüngülləşdirən, öz şəxsiyyətini qiymətləndirən insanları seçir.

New York World qəzetinin redaktoru Artur Brisben Teslanın görünüşünü belə təsvir edir:

Nikola Tesla hündür, arıq və şübhəsiz ki, müntəzəm olaraq Delmonico'sa gedərkən, çox ciddi görününş alan biridir. Onun olduqca dərin gözləri var idi. Onlar olduqca aydın idi. Mən ondan belə aydın gözləri ola-ola necə bir Slavyan olması barədə soruşdum. O mənə dedi ki, onun gözləri vaxtilə daha qara olub, ancaq fikrində böyük sövdələşmələrdən istifadə edərək, onlara bir çox çalarlar əlavə edib. Mən dəfələrlə eşitmişəm ki, beyindən istifadə etmək gözlərin rəngini açıq edir. O çox arıq, altı fut (180 sm) hündürlüyündə və yüz qırx funtdan (63 kq) daha az çəkiyə malik idi. Onun çox böyük əlləri var idi. Onun baş barmağı belə böyük əllər üçün də olduqca böyük idi. Onlar qeyri-adi dərəcədə böyük idi. Bu yaxşı əlamət idi. Baş barmaq əlin intellektual hissəsidir. Nikola Teslanın bütün qüvvəsi ilə, böyük şövq və həvəslə işləyən (entuziast) başı var. Onun başı çiv formasındadır. Onu çənəsi buz baltası kimi nazikdir. Onun ağzı çox kiçikdir. Çənəsi zəif olmasa da, kifayət qədər güclü də deyil. Tesla praktiki sahələrdə işləmədiyi üçün onun sifətini digər kişilərin sifətləri kimi öyrənmək və mühakimə yürütmək olmaz. O başı üstündə öz həyatını yaşayır və orada içəridə ideyalar doğulur. Onun saçları dalğavari qara və qıvrımdır. O, öz yaradıcılığına dərin maraq göstərir. Onun adətən uğurlu keçən özünə inamı və xudbinliyi var. O əslində haqqında yazılan və danışılan kişilərin əksəriyyətindən fərqlənir.

Eidetik yaddaş

Nikola Tesla kitabları tam yadda saxlayaraq bir çox əsərlər oxuyurdu. O güman ki, fotoqrafik yaddaşa malik idi. O poliqlot idi və səkkiz dildə danışa bilirdi: Serb-Xorvat, Çex,İngilis, Fransız, Alman, Macar, İtalyan və Latın. Həyatının ilk illəri ərzində, Tesla zaman-zaman müxtəlif xəstəliklərə tutulurdu. O, tez-tez qarabasmalarla müşayiət olunan gözlərinin önündə işığın gözqamaşdırıcı parlaqlığı kimi təzahür edən qəribə xəstəliklərdən əziyyət çəkirdi. O, tez-tez ideya və sözlərinə bağlı olan qarabasmalarla qarşılaşırdı. Sadəcə olaraq, əşyanın adını eşitməklə, Tesla real təfərrüfatı ilə onu təsəsvvür edə bilərdi. Tesla ifrat dəqiqliklə, o cümlədən bəzən vizual təfəkkür kimi məlum olan texnika, quruluş mərhələsinə keçənədək bütün ölçülər daxil olmaqla, ixtirasını fikrən təsəvvür edə bilərdi. O, adəti üzrə əl ilə çertyojlar çəkməyib, ancaq yaddaşında çalışıb. Tesla uşaqlıq həyatında əvvəllər baş verən hadisələri tez-tez xatırlayırdı.

Yuxu vərdişləri

Tesla heç vaxt iki saatdan çox yatmadığını bildirirdi. Lakin Tesla etriaf edirdi ki, zaman və zaman öz enerjisini bərpa etmək üçün mürgüləyirdi.

Qratsda təhsilinin ikinci ili zamanı Teslada bilyarda, şahmat və kart oyunlarına böyük maraq yaranır (və bu oyunlarda çox təcrübəli oldu). Bəzən 48 saatdan çox vaxtını oyun masası arxasında keçirirdi. Bir dəfə Tesla öz laboratoriyasında yuxu və ya istirahət etmədən 84 saat ərzində çalışıb. Tesla ilə dostlaşan jurnalist Kennet Svizi təsdiq edir ki, Tesla nadir hallarda yatırdı. Svizi bir səhər Teslanın onu gecə saat üçdə çağırdığını xatırlayır.

Mən bir ölü kimi otağımda yatırdım … Birdən telefon zəngi məni oyatdı … Tesla qızğın şəkildə aramla danışırdı. O başqa bir nəzəriyyə ilə müqayisə etdiyi məsələni həll edirdi. O, hiss edəndə ki həll yolunu tapıb qəflətən telefonu söndürdü.

Münasibətlər

Mark Tven Teslanın laboratoriyasında, 1894

Tesla heç vaxt evlənməyib. O bildirib ki, onun təmkinliyi onun elmi qabiliyyətinə çox faydalı olub. Lakin ömrünün sonuna yaxın, o müxbirinə demişdir. "Bəzən mən hiss edirəm ki, evli deyiləm, mən öz işimə görə böyük qurban etmişəm." Teslanın məhəbbəti uğrunda mübarizə aparan və bəzən ona dəlicəsinə aşiq olan çoxsaylı qadınlar olub. Halbuki, nəzakətli və sakit olan Teslanın hər hansı məlum münasibətləri yox idi.

Tesla işi ilə özünü təcrid edirdi və ünsiyyətsizliyə meyilli idi. Lakin nə vaxt ki o, sosial həyatda iştirak edirdi, bir çox insanlar Tesladan çox müsbət və heyranlıqla danışıb. Robert Andervud Conson Teslanı "nəfis şirinliyə, səmimiliyə, təvazökarlığa, incəliyə, nəcibliyə və gücə" malik olan bir insan kimi təsvir edirdi. Onun sadiq katibi, Doroti Skerrit yazırdı: "Onun duruşunda olan həmişə dahi təbəssümü və alicənablığı, qəlbində dərin kök salan centlmenlik xüsusiyyətlərini bildirirdi." Teslanın dostu Culian Qotorn yazırdı: "Nadir hallarda bir alim və ya mühəndislə qarşılaşarsınız ki, o həmçinin şair, filosof, gözəl musiqinin qədir-qiymətini bilən, dilçi, ərzaq və içkinin bilicisi olsun."

Tesla Frensis Marion Krouford, Robert Andervud Conson, Stenford Vayt, Frits Levenşteyn, Corc Şerff, Kennet Svizi ilə yaxşı dost idi. Orta yaşlarında Tesla Mark Tven ilə yaxın dost olub. Onlar birlikdə Teslanın laboratoriyasında və başqa yerlərdə çox vaxt keçirirdilər. Tven telefondan sonra ən dəyərli patent kimi Teslanın induksiya motorunu son dərəcə heyranlıqla təsvir edirdi. 1920-ci ilin sonralarında Tesla şair, yazıçı, mistik və sonradan Nasist təbliğatçısı olan Corc Silvestr Virek ilə dostlaşdı. Tesla arabir Virek və onun həyat yoldaşı tərəfindən verilən naharda iştirak edirdi.

Tesla bəzi vaxtlar kobud ola bilərdi. Katibinə kök olduğuna görə atəş açmasından sonra, kök insanlara qarşı mənfi münasibəti olması məlum olmuşdu. O, geyimi tənqid etmək üçün tələsdi. Bir neçə dəfə Tesla onu evə getmək və paltarını dəyişmək üçün göndərib.

1931-ci ildə Tomas Edison vəfat edəndə, Edisonun həyatının geniş işıqlandırılmasında Tesla The New York Times–a yalnız mənfi fikirlərlə töfhə vermişdir.

Onun heç bir hobbisi yox idi, bütün əyləncələrdən kənar və ən sadə gigiyena şərtlərinə belə əməl etmədən həyat sürürdü...Onun metodu son dərəcə qeyri-effektiv idi, böyük ərazi ümumiyyətlə, nəsə əldə edə bilmək üçün örtülü olmalı idi və mən ilk növbədə onun fəaliyyətinə baxaraq demək olar ki, təəssüf hissi keçirirdim, çünki bir qədər nəzəriyyə və hesablama ilə onun 90 faiz əməyinə qənaət etmək olardı. Lakin o, kitablardan öyrənməyə və riyazi təhsilə tam nifrət edir, tamamilə yaradıcı hisslərinə və praktik Amerikan zəkasına etibar edirdi..

Edison çox yaşlı olanda və ölümünə yaxın deyirdi ki, geriyə baxanda etdiyi ən böyük səhv heç vaxt Teslaya və onun işlərinə hörmət etməməsi olub.

İnanclar

Eksperimental və nəzəri fizika haqqında

Tesla öz yazılarında fizikanın ilkin atom başa düşülməsini göstərirdi. O, atomun kiçik elementar hissəciklərdən ibarət olması nəzəriyyəsi ilə razılaşmayıb və bildirirdi ki, orada elektrik yükünü yaradan elektron kimi belə şeylər yox idi (O inanırdı ki, əgər elektronlar bütünlüklə mövcuddursa, onlar maddənin dördüncü halı ola bilər və ya kiçik atomlar yalnız eksperimental vakuumda mövcud ola bilər və onların elektrik ilə heç bir əlaqəsi yoxdur). Tesla hesab edirdi ki, atomlar dəyişməzdir. Onları istənilən bir yolla parçalamaq və ya dəyişmək olmaz. O, elektrik enerjisini göndərən 19-cu əsrdə yaranmış və geniş yayılmış "efir" konsepsiyasına inanırdı.

Tesla ümumiyyətlə, maddənin enerjiyə çevrilməsi haqqında nəzəriyyəyə qarşı idi. O, həmçinin Enşteynin nisbilik nəzəriyyəsini tənqid edərək bildirib:

Mən hesab edirəm ki, heç bir xüsusiyyətə malik olmayan sadə səbəbdən məkan əyilə bilməz. Bu isə demək olar ki, İlahi xüsusiyyətlərə malikdir. O malik deyil, ancaq yalnız atributlar və bizim öz yaratdığımız var. Boşluğun doldurulması məsələsi ilə məşğul olanda xassələrdən biz yalnız danışa bilərik. Demək olar ki, əyilmiş olan məkanda böyük cisimlərin olması nə isə bir şeyin əhəmiyyətsiz bir şey etməsinə ekvivalentdir. Məsələn, mən bu cür baxışla razılaşa bilmərəm.

Tesla üzərində 1892-ci ildə işləməyə başladığı maddə və eneji ilə bağlı öz fiziki prinsipinin inkişafı tələbini irəli sürdü və 81 yaşında 1937-ci ildə "ağırlığın dinamik nəzərriyyəsini" tamamlayaraq məktubda iddia etdi ki, məkanın əyilməsi kimi yanlış konsepsiyalar və mənasız spekulyasiyalara son qoyula bilər. O, qeyd edib ki, bu nəzəriyyə bütün təfərrüatı ilə hazırlanıb və o, ümid edir ki, tezliklə dünyaya bəyan edilə bilər. Onun nəzəriyyəsinin daha da aydınlaşdırılmasına heç vaxt onun əsərlərində rast gəlinməyib.

Cəmiyyət haqqında

Tesla öz dövrünün bir çox tanınmışları kimi, yevgenikanın süni seçmə variantının tərəfdarı olub. Onun öz fikirlərinə inamından irəli gəlir ki, insanların "mərhəməti", bir şəxsin digər bir şəxs üzərində olan üstünlüyü və ya daha doğrusu "əsas irqin" konsepsiyalarından "təbiətin amansız işlərinə" qeyri-qanuni şəkildə müdaxilə edir. Bu onun təbliğatı idi, lakin sonralar bu fikirdən uzaq durub. O, 1937-ci ildə olan müsahibəsində qeyd edirdi:

...İnsanın mərhəmətinin yeni hissləri təbiətin amansız işinə qarışmağa başladı. Yalnız bizim sivilizasiya və irq anlayışlarına uyğun üsul tərəfindən nikah instinktinin məqsədyönlü rəhbərliyi və sterilizasiyası ilə yararsız çoxalmanın qarşısını almaq üçündür. Yevgenika nəzəriyyəçiləri arasında ümumi rəyin istiqaməti ondan ibarətdir ki, biz nikahı daha çətin etməliyik. Şübhəsiz ki, istənilən valideyn olmayan kimsəyə nəsil artırmağa icazə verilir. Bir əsr keçdikdən sonra belə, normal insan üçün adi cinayətkarla evlənmək əlverişsiz olacaqdır.

1926-cı ildə Tesla gender bərabərliyi istiqamətində qadınların sosial itaəti və qadınların mübarizəsinin xəstəliyi haqqında şərh verərək və bəşəriyyətin gələcəyinin "Kraliça Arı" tərəfindən koordinasiya olunacağını bildirib. O, hesab edirdi ki, qadınlar gələcəkdə dominant cins olacaq.

Teslanın humanist dünyagörüşü öz bioqrafiyaları tərəfindən geniş şəkildə müzakirə olunur.

Tesla çap olunmuş "Elm və kəşf müharibənin başa çatmasına gətirib çıxaracaq böyük qüvvədir"(ing. Science and Discovery are the great Forces which will lead to the Consummation of the War, 20 dekabr 1914) məqaləsində Birinci Dünya müharibəsindən sonra ətraf mühitin müvafiq məsələləri barəsində proqnozlar verirdi.

Din haqqında

Tesla pravoslav xristian idi. Həyatının sonrakı illərində o, "pravoslav düşüncəsində özünü dindar hesab etmir" və dini fanatizmin əleyhinə çıxmışdı. Buna baxmayaraq, onun həm Buddizmə, həm də Xristianlığa dərin hörməti var idi.

1900-cü ildə nəşr olunmuş "insan enerji artırılmasının problemləri" (ing. The Problem of Increasing Human Energy) məqaləsində Tesla qeyd edirdi:

Əsrlər boyunca insanın vahid bir varlığın tərkib hissələri olması ideyası müxtəlif dini nəzəriyyələr vasitəsiylə təlqin edilmiş, lakin, bu insanlar arasında sülhün təmin edilməsi və birliyin təbliği üçün yox, dərin əsaslı həqiqət kimi təqdim olunmuşdur. Buddist bunu bir yolla ifadə edir Xristian digər bir yolla, amma hər ikisi eyni cür deyir: Biz hamımız birik.

Lakin onun dini baxışları onun yaratdığı digər fikirlərə görə naməlum qalır. 1937-ci ildə nəşr edilmiş özünün (ing. A Machine to End War) "müharibənin sonu üçün maşın" məqaləsində Tesla qeyd edirdi:

Dinin idealı və elmin idealı arasında toqquşma yoxdur, ancaq elm mənəvi inam tərzinə qarşıdır, çünki elm faktlara əsaslanır. Mənə görə kainat sadəcə olaraq heç vaxt meydana çıxmayan və heç vaxt sonlanmayacaq böyük maşındır. İnsanın olması təbii quruluş üçün istisna deyil. İnsan, kainat kimi maşındır. Bizim fikirlərimizə və bizim hərəkətlkərimizin müəyyənliyinə heç nə daxil deyil. Birbaşa və ya dolayısı ilə bizim duyğu orqanlarımız xaricdən mühit qıcıqlarına cavab olaraq döyünür. Xarici mühitimizin oxşarlığı və quruluşumuzun eyniliyi ilə əlaqədar olaraq, biz bu cür mühit qıcıqlanmalarına qarşı müvafiq qaydada reaksiyamızın harmoniyası ilə cavab veririk və bizdə anlaşma yaranır. Əsrlər boyu sonsuz mürəkkəb mexanizmlər hazırlanır, ancaq biz bədənin fəaliyyət göstərənlərinin cəmini əsla olmayan "ruh" və ya "qəlb" kimi adlandırırıq. Bu fəaliyyət göstərənlər dayansa , beləcə "qəlb" və ya "ruh" da dayanır.

Ədəbi işlər

Teslanın 150-illik yubileyi şərəfinə buraxılmış Serbiya sikkəsi

Tesla qəzet və jurnallar üçün bir sıra kitab və məqalələr yazırdı. Onun kitablarının arasında Ben Conston tərəfindən tərtib və redaktə edilmiş Mənim Kəşflərim: Nikola Teslanın Avtobioqrafiyası (ing. My Inventions: The Autobiography of Nikola Tesla), Devid Xetçer Çildress və The Tesla Papers tərəfindən tərtib edilmiş Nikola Teslanın Fantastik Kəşfləri (ing. The Fantastic Inventions of Nikola Tesla) kitabları var.

Öz kitabında nəşr olunmuş Kəşflər, Tətqiqatlar və Nikola Teslanın Yazıları "Yüksək Potensialda və Yüksək Tezlikdə Dəyişən Cərəyan Təcrübələri" məqaləsi və 1900-cü ildə The Century Magazinedə nəşr olunmuş "Bəşəri Enerjinin Artırılmasının Problemləri" məqaləsi daxil olan Nikola Teslanın yazılarının bir çoxu azad şəkildə internetdə yerləşdirilib.

İrsi və xatirəsi

Teslanın irsi kitablar, filmlər, radio, televiziya, musiqi, canlı teatr, komikslər və videooyunlarda yaşayır. Tesla tərəfindən kəşf olunmuş və ya nəzərdə tutulmuş texnologiyaların təsiri elmi fantastikanın bir neçə növündə daimi mövzulardan biridir.

Məsələn, 1931-ci ildə Teslanın 75 yaşı oanda, Time jurnalı üz qabığı kimi Teslanın şəkli qoyub. Örtük şəklində elektrik enerjisi hasilatında verdiyi töhfələrə görə "Bütün dünya onun enerji evidir" yazısı qeyd olunub. O Albert Eynşteyndə daxil olmaqla 70-ə yaxın alim və mühəndisdən təbrik məktubu almışdı.

Teslanın şərəfinə adlandırılıb

Mükafatlar

20 iyul 1931-ci ildə Time jurnalının üz qabığı

• Nikola Tesla Mükafatı

Müəssisə və təşkilatlar

• 1982-ci ilin sonralarında Sakramentoda yaranmış Tesla qrupu
• Tesla, keçmiş Çexoslovakiyada elektrotexniki konqlomerat
• Tesla Motors, elektrik maşın şirkəti
• Ericsson Nikola Tesla, İsveçin telekommunikasiya avadanlıqları istehsalçısı Ericsson şirkətinin Xorvatiyadakı filialı
• 1956-cı ildə təsis edilmiş Tesla Cəmiyyəti
• Nvidia Tesla, ümumi təyinatlı qrafik prosessorlar brendi

Bayramlar və hadisələr

• 10 iyul, Xorvatiyada Nikola Tesla günü
• Xorvatiyada Nikola Tesla illik elektrik nəqliyyat vasitələrinin toplantısı

Ölçü vahidləri

• Tesla (ölçü vahidi), maqnit induksiyasının Beynəlxalq Sistemlərdə törəmə vahidi

Belqradda Nikola Tesla Muzeyi, Serbiya

Yerlər

Yer kürəsində

• Nikola Tesla Belqrad Hava Limanı
• Nikola Tesla Muzey Arxivi, Belqrad
• TPP Nikola Tesla, Serbiyada ən böyük elektrik stansiyası
• 2008-ci ildə Xorvatiyada Nikola Teslanın şərəfinə ümumilikdə 128 küçə adlandırılmışdı.

Kosmosda

• 2244 Tesla, kiçik planet
• Tesla, ayın görünməyən tərəfində 26 kilometr enliyində krater

Nikola Teslanın obrazının yaradıldığı kompüter oyunları

• Tesla Breaks the World!
• Assassin's Creed II və Assassin’s Creed: Brotherhood
• Boiling Point: Road to Hell
• Dark Void
• ParaWorld
• Command & Conquer
• Team Fortress 2
• The Order: 1886
• Nancy Drew: The Deadly Device
• BioShock Infinite
• Clash of Clans

Xatirə lövhələri və abidələr

• 2006-cı ildə Xorvatiyanın Smilyan kəndində Nikola Tesla Xatirə Mərkəzinin açılışı olub. Burada heykəltaraş Mil Blazeviç tərəfindən hazırlanmış Nikola Teslanın heykəli var.
• 7 iyul 2006-cı ildə Xorvatiyanın paytaxtı Zaqrebin 17-ci rayonu olan Dolniy qradda Masarykova and Preradoviçeva küçələrinin tinində Nikola Teslanın heykəlinin açılışı olub. Bu heykəl 1952-ci ildə İvan Meştroviç layihə edilib və Zaqrebdə yerləşən Ruder Baskoviç Universitetindən bura köçürülüb.
• Teslanın heykəli Nyu Yorkun Niaqara Fols şəhərində də yaradılıb. Bu heykəlin layihəsini vermiş Frano Krişiniç Teslanı oxuyan formada təsvir edib. Heykəl ilk dəfə 1963-cü ildə Belqrad Universitetinin Elektrik Mühəndisləri Fakültəsinin qarşısında ucaldılıb və 1976-cı ildə bu heykəlin bənzəri Yuqoslaviya tərəfindən ABŞ-yə təqdim olunub.
• Dəyişən cərəyan generatorunun bir hissəsi üzərində təsvir edilmiş Teslanın heykəli Kraliça Viktoriya Parkında ucaldılıb. Heykəlin rəsmi açılışı Teslanın doğumunun 150-ci ildönümündə-9 iyul 2006-cı ildə olub. Heykəl Müqəddəs Corc Serb Kilsəsi tərəfindən maliyyələşdirilib və layihəsi Ontario əyalətinin Hamilton şəhərindən olan Les Draizdeil tərəfindən verilib. Draizdeilin layihəsi beynəlxalq müsabiqənin qalibi olub.

• 
  Xorvat helkəltəraş Frano Krişiniç tərəfindən 1963-cü ildə Elektrik Mühəndisləri Məktəbinin qarşısında ucaldılmış Teslanın heykəli
• 
  Müqəddəs Sava Serb Pravoslav Kilsəsinin xaricində Teslanın büstü
• 
  Dəyişən cərəyan generatorunun bir hissəsi üzərində təsvir edilmiş Teslanın heykəli
• 
  Belqrad Hava Limanında Nikola Teslanın 10 iyul 2006-cı ildə açılışı olmuş heykəli

• 2012-ci ildə Vordenkliffdə Tesla Elm Mərkəzi qeyri-kommersiya qrupunun prezidenti Ceyn Alcorn və karikatura veb saytı olan Oatmealin yaradıcısı Metyu İnman Vordenkliff qülləsini muzeyə çevirmək üçün Nyu York ştatındakı qrantdan 850,000 $, kampaniyadan isə 1,370,511 $ olmaqla ümumilikdə 2,220,511 $ vəsait topladılar. Qrup 2012-ci ilin oktyabrında Afga Korporasiyasından Lonq Aylenddə mülkiyyət almaq üçün danışıqlara başlayıb. Mülkiyyətin alınması 2013-cü ilin mayında başa çatdırılıb.
• Nikola Teslanın şərəfinə xatirə lövhəsi İEEE tərəfindən New Yorker Hotelinin fasadına quraşdırılıb.
• Teslanın şərəfinə adlandırılmış Nikola Tesla Bölgəsi Nyu-York şəhərində Manhettendə 40-cı küçə ilə Altıncı Avenyunun kəsişməsindədir. Lövhənin yerləşməsi Nyu Yorkun Tesla Xatirə Cəmiyyətindən Lyubo Buyoviç və Nyu York rəsmiləri ilə Nyu-York Xorvatiya Klubunun səyləri sayəsində mümkün olub.
• Teslanın şərəfinə Bakıda heykəl qoyulub. Heykəlin açılışında Azərbaycanın prezidenti İlham Əliyev və Serbiyanın prezidenti Tomislav Nikoliç iştirak ediblər.
• Teslanın şərəfinə Nyu York şəhərinin 26-cı küçəsində Müqəddəs Sava Serb Pravoslav Kilsəsinin xaricində onun büstü və xatirə lövhəsi qoyulub.
• Teslanın şərəfinə zaman kapsulası və pulsuz Wi-Fi ilə təhciz olunmuş heykəl (Teslanın vəfatının 100-cü ildönümü ilə əlaqədar olaraq 7 yanvar 2043-cü ildə açılacaq) 7 dekabr 2013-cü ildə Palo-Altoda nümayiş olunub.

Mənbələr

• Seifer, Marc J, Wizard: the life and times of Nikola Tesla: biography of a genius, Citadel, 2001, ISBN 978-0-8065-1960-9
• O'Neill, John J, Prodigal Genius: The Life of Nikola Tesla, Book Tree, 2007, ISBN 978-1-60206-743-1
• Van Riper, A. Bowdoin, A Biographical Encyclopedia of Scientists and Inventors in American Film and TV since 1930, Scarecrow Press, 2011, ISBN 978-0-8108-8128-0
• Childress, David, The fantastic inventions of Nikola Tesla, Adventures Unlimited Press, 1993, ISBN 978-0-932813-19-0
• Cheney, Margaret, Tesla: Man Out of Time, Simon & Schuster, 8 November 2011, ISBN 978-1-4516-7486-6
• Cheney, Margaret, Tesla: Man Out of Time, Simon & Schuster, 2001 [1981], ISBN 978-0-7432-1536-7
• Cheney, Margaret; Uth, Robert; Glenn, Jim, Tesla, Master of Lightning, Barnes & Noble Books, 1999, ISBN 978-0-7607-1005-0
• Pickover, Clifford A., Strange Brains and Genius: The Secret Lives Of Eccentric Scientists And Madmen, HarperCollins, 1999
• Dommermuth-Costa, Carol, Nikola Tesla: A Spark of Genius, Twenty-First Century Books, 1994, ISBN 978-0-8225-4920-8
• Jonnes, Jill, Empires of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, and the Race to Electrify the World, Random House Trade Paperbacks, 2004, ISBN 978-0-375-75884-3
• Klooster, John W., Icons of Invention: The Makers of the Modern World from Gutenberg to Gates, ABC-CLIO, 2009, ISBN 978-0-313-34743-6
• Lomas, Robert, The Man who Invented the Twentieth Century. Lecture to South Western Branch of Institute of Physics.
• Martin, Thomas Commerford, The Inventions, Researches, and Writings of Nikola Tesla, New York: The Electrical Engineer, 1894 (3rd Ed.); reprinted by Barnes & Noble, 1995
• Penner, John R.H. The Strange Life of Nikola Tesla, corrupted version of "My Inventions."
• Pratt, H., Nikola Tesla 1856–1943, Proceedings of the IRE, Vol. 44, September 1956.
• Anil K. Rajvanshi, Nikola Tesla – The Creator of Electric Age, Resonance, March 2007.
• Weisstein, Eric W., Tesla, Nikola (1856–1943). Eric Weisstein's World of Science.
• Dimitrijevic, Milan S., Belgrade Astronomical Observatory Historical Review. Publ. Astron. Obs. Belgrade, 162–170. Also, Srpski asteroidi, Tesla. Astronomski magazine.
• Roguin, Ariel, Historical Note: Nikola Tesla: The man behind the magnetic field unit. J. Magn. Reson. Imaging 2004;19:369–374. 2004 Wiley-Liss, Inc.
• Sellon, J. L., The impact of Nikola Tesla on the cement industry. Behrent Eng. Co., Wheat Ridge, Colorado. Cement Industry Technical Conference. 1997. XXXIX Conference Record., 1997 IEEE/PC. Page(s) 125–133.
• Valentinuzzi, M.E., Nikola Tesla: why was he so much resisted and forgotten? Inst. de Bioingenieria, Univ. Nacional de Tucuman; Engineering in Medicine and Biology Magazine, IEEE. July/August 1998, 17:4, pp. 74–75.
• Secor, H. Winfield, Tesla's views on Electricity and the War, Electrical Experimenter, Volume 5, Number 4 August 1917.
• Florey, Glen, Tesla and the Military. Engineering 24, 5 December 2000.
• Corum, K. L., J. F. Corum, Nikola Tesla, Lightning Observations, and Stationary Waves. 1994.
• Corum, K. L., J. F. Corum, and A. H. Aidinejad, Atmospheric Fields, Tesla's Receivers and Regenerative Detectors. 1994.
• Meyl, Konstantin, H. Weidner, E. Zentgraf, T. Senkel, T. Junker, and P. Winkels, Experiments to proof the evidence of scalar waves Tests with a Tesla reproduction. Institut für Gravitationsforschung (IGF), Am Heerbach 5, D-63857 Waldaschaff.
• Anderson, L. I., John Stone Stone on Nikola Tesla's Priority in Radio and Continuous Wave Radiofrequency Apparatus. The AWA Review, Vol. 1, 1986, pp. 18–41.
• Anderson, L. I., Priority in Invention of Radio, Tesla v. Marconi. Antique Wireless Association monograph, March 1980.
• Marincic, A., and D. Budimir, Tesla's contribution to radiowave propagation. Dept. of Electron. Eng., Belgrade Univ. (5th International Conference on Telecommunications in Modern Satellite, Cable and Broadcasting Service, 2001. TELSIKS 2001. pp. 327–331 vol.1)
• Page, R. M., The Early History of Radar, Proceedings of the IRE, Volume 50, Number 5 May 1962, (special 50th Anniversary Issue).
• C. Mackechnie Jarvis. Nikola Tesla and the induction motor. 1970 Phys. Educ. 5 280–287.
• Giant Eye to See Round the World (DOC)
• Nikola Tesla: İnsanlıq tarixinin ən əhəmiyyətli icadçısı

Əlavə oxu

Kitablar

• Tesla, Nikola, "My Inventions" Parts I through V published in the Electrical Experimenter monthly magazine from February through June 1919. Part VI published October 1919. Reprint edition with introductory notes by Ben Johnson, New York: Barnes and Noble, 1982; also online at Lucid Cafe Arxivləşdirilib 2016-02-02 at the Wayback Machine, et cetera Arxivləşdirilib 2016-01-26 at the Wayback Machine as My Inventions: The Autobiography of Nikola Tesla, 1919. ISBN 978-0-910077-00-2
• Martin, Thomas C. (1894 (1996 reprint)), The Inventions, Researches, and Writings of Nikola Tesla, Montana: Kessinger. ISBN 978-1-56459-711-3
• Lomas, Robert (1999). The Man Who Invented the Twentieth Century: Nikola Tesla, forgotten genius of electricity. London: Headline. ISBN 978-0-7472-7588-6
• Glenn, Jim (1994). Nikola Teslanın patentlərinin siyahısı. ISBN 978-1-56619-266-8
• Trinkaus, George (2002). Tesla: The Lost Inventions, High Voltage Press. ISBN 978-0-9709618-2-2
• Valone, Thomas (2002). Harnessing the Wheelwork of Nature: Tesla's Science of Energy. ISBN 978-1-931882-04-0
• Peat, F. David. In Search of Nikola Tesla (Revised). Bath: Ashgrove. 2003. ISBN 978-1-85398-117-3.
• McNichol, Tom (2006). AC/DC The Savage Tale of the First Standards War, Jossey-Bass. ISBN 978-0-7879-8267-6
• Carlson, W. Bernard, Tesla: Inventor of the Electrical Age, Princeton University Press, 2013, ISBN 1-4008-4655-2, 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2016-01-20

Nəşrlər

• A New System of Alternating Current Motors and Transformers, American Institute of Electrical Engineers, may 1888.
• Selected Tesla Writings Arxivləşdirilib 2009-01-30 at the Wayback Machine, 1888–1940-cı illər ərzində Tesla və digərləri tərəfindən yazılmış elmi iş və məqalələr.
• Light Without Heat Arxivləşdirilib 2022-03-16 at the Wayback Machine, The Manufacturer and Builder, January 1892, Vol. 24
• Biography: Nikola Tesla Arxivləşdirilib 2006-05-09 at the Wayback Machine, The Century Magazine, November 1893, Vol. 47
• Tesla's Oscillator and Other Inventions Arxivləşdirilib 2006-05-09 at the Wayback Machine, The Century Magazine, November 1894, Vol. 49
• The New Telegraphy. Recent Experiments in Telegraphy with Sparks Arxivləşdirilib 2022-03-16 at the Wayback Machine, The Century Magazine, November 1897, Vol. 55

Jurnallar

• Pavićević, Aleksandra. "From lighting to dust death, funeral and post mortem destiny of Nikola Tesla". Glasnik Etnografskog instituta SANU. 62 (2). 2014: 125–139. doi:10.2298/GEI1402125P. ISSN 0350-0861.
• Carlson, W. Bernard, "Inventor of dreams." Scientific American, March 2005 Vol. 292 Issue 3 p. 78(7).
• Jatras, Stella L., "The genius of Nikola Tesla Arxivləşdirilib 2011-12-30 at the Wayback Machine." The New American, 28 July 2003 Vol. 19 Issue 15 p. 9(1)
• Lawren, B., "Rediscovering Tesla." Omni, March 1988, Vol. 10 Issue 6.
• Rybak, James P., "Nikola Tesla: Scientific Savant." Popular Electronics, 1042170X, November 1999, Vol. 16, Issue 11.
• Thibault, Ghislain, "The Automatization of Nikola Tesla: Thinking Invention in the Late Nineteenth Century." Configurations, Volume 21, Number 1, Winter 2013, pp. 27–52.

Xarici keçidlər

• Nikola Teslanın gündəliyi
• Nikola Tesla muzeyi
• Vordenkliffdə Tesla Elm Mərkəzi
• World of Scientific Biography: Nikola Tesla, Wolfram Research
• Əsərləri və ya müəllifi olduğu işlər: Nikola Tesla İnternet arxivində