İAST Fotros
2010-cu ildən Müdafiə Nazirliyinin tabeliyindəki İran “Fotros” (fars. فطرس fʊtros) PUA-sının istehsalı İran Aviasiya Sənayesi Təşkilatının (IAIO) üzvü olan İran Təyyarə İstehsalı Sənayesi Şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. İlk dəfə 2013-cü ildə İranın Müdafiə Naziri briqada generalı Hüseyin Dehqan tərəfindən ictimaiyyətə təqdim edilmişdir. Yeni modelin təqdimat mərasimi Tehranda baş tutmuşdur. Bu ad, Şiə mifologiyasında imam Hüseyn ibn Əli tərəfindən xilas edilmiş yerə düşmüş bir mələyə aiddir.[3]
| İAST Fotros | |
|---|---|
| فطرس | |
 | |
| Tipi | hərbi pilotsuz uçuş aparatı |
| İstehsalçı | İran Aviasiya Sənayesi Təşkilatının (IAIO) üzvü olan İran Təyyarə İstehsalı Sənayesi Şirkəti |
| İlk uçuş | 2013 noyabr[1] |
| İstismara verilmə tarixi | 2020 |
| Status | Xidmətə qəbul edilib[2] |
| İstismarçılar | |
| Buraxılış sayı | 1 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu gün İranda istehsal edilən ən ağır pilotsuz uçuş aparatı hesab edilən “Fotros”un istehsalında kompozit materiallar geniş istifadə olunur. Daxili yanma mühərriki füzelyajın arxa hissəsində yerləşir. İtələyici vint iki bıçaqlı pəri fırladır. Xarici görünüşünə görə İran pilotsuz vasitəsi İsrailin “Heron” ailəsinin vasitələrinə bənzəyir. “Fotros”un maksimum uçuş çəkisi təxminən 3.5 tondur. Yəni kütlə baxımından İran PUA-sı “Heron I” və “Heron TP” (Eitan) modelləri arasında aralıq bir mövqe tutur.
İran dronunun mühərriki barədə hələlik məlumat yoxdur. İran yəqin ki, burada xarici dizaynlı mühərriklərin yerli istehsal nüsxəsindən istifadə edir. İran əleyhinə sanksiyalarda iştirak etməyən, yüksək texnoloji hərbi və ikili təyinatlı sistemlərin İrana ixracını məhdudlaşdırmayan dövlətlərdən, məsələn, Çindən də bu mühərriklərin alınması mümkündür.
Bənzər sinifə aid digər müasir pilotsuz uçuş aparatları kimi, “Fotros” da uçuş-enmə zolaqlarından istifadə etməklə təyyarə kimi qalxır və ya enir. Bunun üçün PUA uçuşda açılan və ya geri çəkilə bilən üç ədəd dayaq şassisi ilə təchiz edilir. İran mənbələrinə görə, “Fotros” un maksimal uçuş müddəti 16-30 saat ola bilər.[4][5] Bu müddət daşınacaq faydalı yükün kütləsindən asılı olaraq dəyişir. 7600 metrə qədər yüksəkliyə qalxa bilən PUA, “orta hündürlükdə uzun müddət” (MALE) qala bilən dron sinfinə aid edilməlidir. İranlılar “Fotros” PUA-sını “strateji” vasitə adlandırırlar. Bu addım ölkənin flaqman PUA-sını digər yerli istehsal dronlarından fərqləndirmək üçün atılıb.
“Fotros” ağır pilotsuz vasitəsinin uçuş məsafəsi 1700-2000 kilometrdir. Göründüyü kimi, belə bir göstərici ya avtonom uçuş rejimi, ya uçuş marşrutu boyunca təkrarlayıcılardan (retranslyatordan) istifadə etməklə, ya da peyk rabitə kanalı vasitəsi ilə təmin edilə bilər. Peyk rabitəsinin istifadəsi, cihazın burnunda xarakterik bir qalınlaşmanın mövcudluğu ilə əlaqələndirilir.
İranın uzun müddətdir inkişaf etdirdiyi milli kosmik proqramı çərçivəsində son illər ərzində kəşfiyyat, telekommunikasiya və çoxfunksiyalı məqsədlər üçün bir neçə peyki hazırlanaraq istifadəyə verilmişdir. Üfüqüstü zonada “Forpost” ilə rabitəni təmin etmək üçün İranın kosmik vasitələrdən istifadə etməsi də mümkündür. Bu funksiyalar digər ölkələrdən icarəyə götürülən peyk kanalları hesabına da yerinə yetirilə bilər.
“Fotros” aparatının mülki vəzifələrinə həm neft boru kəmərlərinin, ətraf mühitin, telekommunikasiya xətlərinin qorunması, həm fövqəladə halların və təbii fəlakətlərin təsiri altında olan ərazilərin monitorinqin aparılması, həm də nəqliyyatın idarə edilməsi daxildir. Onun hərbi vəzifələrinə isə quru və dəniz sərhədlərinin qorunması, kəşfiyyat və müşahidənin aparılması, düşmən hədəflərinə qarşı yüksək dəqiqlikli zərbələrin endirilməsi daxildir.
“Fotros”un burun hissəsində faydalı yük olaraq bir girosabit platforma üzərində çoxkanallı optik-elektron idarəetmə sistemi yerləşdirilir. Radar avadanlıqları barədə hələlik məlumata rast gəlinmir. İran pilotsuz təyyarəsinin silahlanması xüsusi məna daşıyır. Təqdimat zamanı tank əleyhinə idarəolunan iki raketin iki asqıda yerləşdiyi məlum olmuşdu.
PUA-nın ən az 500-600 kiloqram faydalı yük daşıya biləcəyi ehtimal edilir. İran istehsalı olan “Sadid” idarəolunan bombaların bu vasitələrdə yerləşdirilməsi mümkündür. Lazer, televizor və ya infraqırmızı tuşlamaya və 34 kq kütləyə malik yerli qəlpəli sursatlar da PUA-nın silahlanmasına daxil ola bilər.[6]
Bundan əlavə, PUA-da yerli tank əleyhinə yeni raketlərdən istifadə oluna bilər. İranın “Ababil-3” pilotsuz vasitələrində bu raketlər artıq tətbiq edilib. Bu PUA-dan heç bir əməliyyat zamanı istifadə edilməmişdir. Bəziləri belə düşünürdü ki, bu proqram 2018-ci ildə dayandırılıb.[7] 2020-ci ilin aprel ayının sonunda izəy İİKK-nın tezliklə “Fotros”ları əldə edəcəyi məlum olmuşdur.[8]
Bəzi ehtimallara görə İran bu PUA-nın hazırlanmasına nüvə danışıqlarına başlamazdan əvvəl başlamışdır.[9]
Taktiki-Texniki Xüsusiyyətləri
redaktə- Uzunluğu: 8.25 m;
- Qanad uzunluğu: 49 m;
- Hündürlüyü: 1.86 m;
- Maksimum uçuş çəkisi: 3500 kq;
- Maksimal uçuş sürəti: 400 km/saat;
- Kreyser sürəti: 344 km/saat;
- Maksimum uçuş məsafəsi: 2000 km;
- Maksimum uçuş hündürlüyü: 9000 m;
- Təyyarə mühərrikinin növü: porşenli.
- Güc qurğusu və faydalı yük haqqında digər məlumatlara rast gəlinmir.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Iran unveils Fotros Drone". PRESS TV. Nov 18, 2013. 18 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 November 2013.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Fotros or Petros(angel)". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Iran Unveils Indigenous 'Fotros' Drone". 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Iran presents largest home-made UAV "Fotros"". 2014-06-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ Frew, Joanna. "Drone Wars: The Next Generation: An overview of current operators of armed drones" (PDF). Oxford: Drone Wars UK. May 2018. səh. 12. 2022-08-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-02.