İrina Vilde
İrina Vilde (ukr. Іри́на Ві́льде əsl adı Darina Dmitryevna Makaqon ukr. Дарина Дмитрівна Макогон; 5 may 1907, Çernovtsı, Avstriya-Macarıstan – 30 oktyabr 1982, Lvov, Ukrayna SSR, SSRİ) — UNESCO tərəfindən XX əsrin və II minilliyin məşhur adamları siyahısına daxil edilmiş Ukrayna sovet yazıçısı.
| İrina Vilde | |
|---|---|
| ukr. Дарина Дмитрівна Полотнюк | |
 | |
| Doğum adı | Дарина Дмитрівна Макогон |
| Doğum tarixi | 5 may 1907 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 30 oktyabr 1982 (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
| Fəaliyyət illəri | 1930-cu ildən |
| Əsərlərinin dili | ukrayn dili |
| Janr | hekayə |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
   |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəİrina Vilde 1907-ci il mayın 5-də Çernovtsıdə müəllim, şair və yazıçı Dmitri Makoqonun ailəsində anadan olub. Vilde bir il Çernivtsi şəhərinin gimnaziyasında təhsil alıb. 1923-cü ildə ailəsi ilə birlikdə Stanislavov (indiki İvano-Frankivsk) şəhərinə köçüb. Orada atsı müəllim işləməyə davam edib.
Stanislavda ailə şəhərin ən böyük küçələrindən birinin - Vovçinetskanın yaxınlığında yerləşən Potiçnı küçəsində yaşayırdı. İrina burda yerli gimnaziyada oxuyub. Vilde Lvov Universitetinin humanitar fakültəsini bitirdikdən sonra (1928-1933) Kolomyada müəllim, sonra isə “Qadınların taleyi” (ukr. Жіноча доля) qəzetində redaktor kimi çalışıb (1933-1939).
Qərbi Ukraynanın Ukrayna SSR-ə birləşdirilməsindən sonra o, ona yaxşı məlum olan burjua cəmiyyətində ailə mövzusu istiqamətində işləməyə davam edib (“Yetkin uşaqlar”, 1939).
1940-cı ildə istedadlı yazıçı İrina Vilde SSRİ Yazıçılar İttifaqına qəbul edilib.
1945-1949-cu illərdə İrina Vilde “Pravda Ukrayna” qəzetinin xüsusi müxbiri olub.[2]
1947-ci ildə Vilde 2-ci çağırış Ukrayna SSR Ali Sovetinin deputatı seçilib.
1965-ci ildən sonra bir neçə il Lvov Yazıçılar Təşkilatına rəhbərlik edib.
İrina Vilde 30 oktyabr 1982-ci ildə vəfat edib. Lvovdakı Liçakov qəbiristanlığında dəfn olunub.
Yaradıcılığı
redaktəİrina Vilde tələbəlik illərindən nəşr olunmağa başlayıb. 1930-cu ildə gənc yazıçının “Həyat nağılı” (sonralar “Həyat şeiri” adlanır) povesti işıq üzü görüb. 1930-1939-cu illərdə Vilde Qərbi Ukrayna ziyalılarının, filistizmin və tələbə gənclərin həyatından bir sıra hekayə və povestlər nəşr etdirib.
1935-ci ildə ilk dəfə Darina Makaqon adını dəyişərək, İrina Vilde təxəllüsü ilə “Dabanlarda kəpənəklər” (ukr. Метелики на шпильках) hekayəsini nəşr etdirib.[3]
İrina Vilde yaradıcılığının əvvəlləri ilk növbədə neo-romantizm və simvolizm - ədəbiyyatda mövcud tendensiyalar istiqamətində olub. Yazıçı şəxsən əlaqə saxladığı Olqa Kobilianska və Mixaylo Yatskov və Polşa yazıçıları Mariya Dombrovski və Zofia Nalkovski yaradıcılığından təsirlənib. O, həmçinin dövr üçün ümumavropa ədəbi prosesinin ən son tendensiyaları ilə də tanış idi.
Vildenin ilk əsərləri sərbəst mövzu seçimi və güclü lirizm istiqaməti ilə xarakterizə olunur ki, bu da onun sinif yoldaşı və dostu Boqdan-İhor Antoniç tərəfindən onun yaradıcılığına həsr edilmiş əsrdə (Antoniç B.İ., Yaradıcılıq. Kyiv, 1998) təsvir edilmişdir. Əsər şairin vəfatı ilə əlaqədar o zaman nəşr edilmişdir. İrina Vildenin erkən üslubunun dominant xüsusiyyəti romantizm üslubudur. “Sancaqlar üzərində kəpənəklər” hekayəsi elə bir xarakter daşıyır ki, burada epizodlar kompozisiya bütövlüyünə birləşdirilmir.
İrina Vilde “Almalar ikinci dəfə çiçək açdı” (1949), “Yeni Lukavitsa” (1953), “Həyat təzə başlayır” (1961), “İnsan istisi” (1964; hamısı - Lvov) və s. kitablarında toplanmış əsərlərində sosialist realizminin tələblərinə hörmətlə yanaşırdı.
Yazıçının yaradıcılığının zirvəsi onun “Riçinski bacıları” romanı idi (1-ci kitab, Lvov, 1958; kitab 1-2, Kiyev, 1964; 3-cü kitab, Lvov, 1965). Əsərin janrı sosial, məişət, fəlsəfi və fərdi vəhdətdə dövrün portreti təsvir edilib. Vilde əsəri XX əsrin birinci yarısında Qalisiyada məişət həyatının panoraması əks olunan yüksək dramatik süjetli ailə romanı-xronikası stilində yaradəb. O, romanda psixoloji prinsipləri bənzərsiz insan taleləri prizmasından, qadın psixologiyasını dərindən bilməklə əks etdirməyə müvvəfəq olub.[4]
Xatirəsi
redaktə- Yazıçının adı Lvov və Çernivtsi küçələrindən birinə verilib.[5]
- Lvovda yazıçının yaşadığı evə xatirə lövhəsi vurulub.
- Lvovda İrina Vilde ədəbi-memorial muzeyi açılmışdır.[6]
- 2007-ci ildə Ukrayna Milli Yazıçılar Birliyinin Lvov təşkilatı İrina Vilde adına Ümumkrayna Ədəbi Mükafatını təsis edib.[7]
- 2006-cı ilin oktyabrında Ukrayna Parlamentinin (Rada) "Ukraynalı yazıçı İrina Vildenin anadan olmasının 100 illiyinin qeyd edilməsi haqqında" qərarı qəbul edilib.[8]
Mükafatları
redaktə- Taras Şevçenko adına Ukrayna Milli mükafatı (1965) — "Riçinski bacıları" romanına görə;
- İvan Franko Mükafatı (1935) — "Ximeranın ürəyi" hekayələr toplusu və "Dabanlarda çovğun" hekayəsinə gərə;
- "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni;
- "Xalqlar dostluğu" ordeni (05.05.1977);
- 2 "Şərəf nişanı" ordeni (29.05.1957; 28.10.1967).
İstinadlar
redaktə- ↑ Степанович К. Л. Личаківський некрополь (ukr.). 2006. S. 327. ISBN 978-966-8955-00-5
- ↑ Гутик О. «Тесля слова» чи «поет весняного похмілля»? // Високий замок. — 2014. — № 146 (5210) (7 жовтня). — С. 10.
- ↑ "До 110-річчя від дня народження визначної письменниці Ірини Вільде (Макогін)". Наше слово (ukrayna). 2017-02-16. 29 вересня 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-29.
- ↑ М. М. Ільницький Вільде Ірина Arxivləşdirilib 2017-12-01 at the Wayback Machine // uk:Енциклопедія сучасної України
- ↑ "Архівована копія". 13 березня 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 грудня 2017.
- ↑ "Вшанування Ірини Вільде". 26 листопада 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 листопада 2021.
- ↑ Д. Молякевич, А. Арутюнянц Вітаємо ювіляра. Дружнє слово Arxivləşdirilib 2022-05-09 at the Wayback Machine // Перець. — № 10. — травень 1977. — С. 6.
- ↑ "Премія Ірини Вільде". 4 березня 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 вересня 2011.
Ədəbiyyat
redaktə- İrina Vilde // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- Куторга 3. Накануне // Литературная газета. — 1959. — 10 дек.
- Пустовойт П. Иллюзии гибнут, надежды остаются // Дружба народов. — 1958. — № 12.
- Вальо М. А. Ipина Вільде: Літ.-критич. нарис. — К., 1962.
Xarici keçidlər
redaktə- "До 100-літнього ювілею Ірини Вільде Видавнича фірма «Відродження» презентувала книгу з серії «Український модерн»" (ukrayna). Видавнича фірма «Відродження». 2007. 2018-11-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-06.