Vikipediya

İsrafil bəy Yadigarov (podpolkovnik)

Azərbaycan əsilli rus, gürcü və polyak hərbi xadimi

İsrafil bəy Həsən bəy oğlu Yadigarov (rus. Исрафил-бек Едигаров, Исрафил Бек-Иедигаров; gürc. ისრაფილ-ბეგ იედიგარივი; pol. Izrafił bek Jedygarow, Israfił bek Jedigar; 7 avqust 1888, Tiflis, Tiflis qəzası, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası – 18 may 1939) — Rusiya imperiyası,[1] Gürcüstan və Polşanın[2][3] Azərbaycan əsilli hərbi xadimi.

İsrafil bəy Yadigarov
İsrafil bəy Həsən bəy oğlu Yadigarov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 7 avqust 1888(1888-08-07)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 18 may 1939(1939-05-18) (50 yaşında)
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
Atası Həsən bəy Yadigarov[d]
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Rusiya imperiyası, Gürcüstan Demokratik Respublikası, Polşa Respublikası
Qoşun növü süvari
Rütbəsi mayor, podpolkovnik[d]
Döyüşlər
Təltifləri qılınclı və bantlı 4-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni qılınclı 2-ci dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni qılınclı və bantlı 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni bantlı 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni 4-cü dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

General-leytenant İsrafil bəy Yadigarovun nəvəsidir.

Həyatı

redaktə

İsrafil bəy Yadigarov 7 avqust 1888-ci ildə[4][5] Tiflisdə milis praporşiki və varlı mülkədar Həsən bəy Yadigarovun (1854/56–1934)[6][7] ailəsində anadan olmuşdur. İsrafil bəyin adını daşıdığı babası İsrafil bəy Yadigarov rus ordusunda general-leytenant rütbəsi almış ilk azərbaycanlı idi. Babası İsrafil bəyin kiçik qardaşı 1844–1848-ci illərdə isə Peterburq universitetində ərəb-fars-türk filologiyası üzrə təhsil almış və Rusiyada universitet təhsilinin tam kursunu başa vuran ilk azərbaycanlı Ağa bəy Yadigarovdur.[8][9] Yadigarovlar əslən Borçalı qəzasının Təkəli kəndindəndirlər.

Rus ordusunda

redaktə

O, 1898–1905-ci illərdə Tiflisdəki Kadetlər korpusunda oxuyur. 1910-cu ilin avqustunda I kateqoriyalı korpusu tamamlayaraq, çar II Nikolayın 17-ci Nijeqoroddakı süvari alayında podporuçik rütbəsini alır. 1913-cü ildə poruçik rütbəsini alır. Birinci Dünya müharibəsi başlayanda İsrafil bəy bir müddət süvari generalı Hüseyn xan Naxçıvanskinin komandanlıq etdiyi 17-ci Nijeqorod süvari alayının sıralarında döyüşür.[10] Tabeliyində olan alayla Varşava yaxınlığında olur. Arada hospitalda müalicə aldıqdan sonra 2-ci eskadrona başçılıq edir. 1915-ci ilin yanvarında Qafqaz cəbhəsinə göndərilir. 1915-ci ildə ona ştabs-rotmistr rütbəsi verilir. Bir müddət sonra Odessa ətrafına köçürülür və Bolqarıstana desant üçün hazırlığa başlayır. 1916-cı ilin noyabrında rotmistr rütbəsini alaraq Qafqaz süvari diviziyasının Tatar alayına köçürülür və Rumıniya cəbhəsinə göndərilir. 1917-ci ilin yanvarında podpolkovnik rütbəsi alaraq Qafqaza diviziya rəisi təyin olunur və 2-ci tatar alayının ehtiyat briqadasını təşkil etmək tapşırığını alır. 1917-ci ilin sonunadək orduda qalır və sonra tərxis olunub öz malikanəsinə qayıdır.[11]

Gürcüstanda

redaktə

İnqilabdan sonra Şərq cəbhəsinin dağılması nəticəsində Vətənə qayıtmış İsrafil bəy Yadigarov yenicə yaranmış Gürcüstan Demokratik Respublikası ordusunun sıralarına qoşulur. 1918-ci ilin dekabrında erməni-gürcü müharibəsində iştirak edir.[1]

1919-cu ilin fevralında Gürcüstan Müəssislər Məclisinə keçirilən seçkilərdə iştirak etmiş "Borçalı Qəzasının Müsəlmanları" qrupunun Gürcüstan Seçki Komissiyasına təqdim edilmiş siyahısında İsrafil bəy Yadigarovun adı göstərilmişdir.[12] Lakin onun namizədliyi (GMMŞ-in sədri Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və Ömər Faiq Nemanzadə kimi) komissiya tərəfindən təsdiq edilməmişdir. Qrup isə müəyyən edilmiş həddi aşa bilməmiş və buna görə də onun üzvləri Müəssislər Məclisinə daxil ola bilməmişdirlər.[13] Gürcüstan Daxili işlər nazirinin 20 may 1919-cu il tarixli № 52 əmri ilə mayor İsrafil Yadigarov Borçalı qəzasının Yaylaqat nahiyəsinin qubernatoru (qayımməqamı) təyin edilmişdir.[14]

Cahangir bəy Kazımbəylinin xatirələrinə əsasən Gəncə üsyanının ərəfəsində gizlicə Gəncəyə gələn 3 gürcü zabitdən biri olmuşdur. C. Kazımbəyli yazır:[15][16][17]

  Gürcüstan ordusu ilə əlaqə yaratmaq və ümumi hərəkətləri onlarla uyğunlaşdırmaq məqsədilə gizli surətdə Gəncəyə gəlmiş olan 3 gürcü zabitini Tiflisə göndərdim. Bunlar: Miralay Eristov, Sumbatov və qayımməqam İsrafil Yadigarovdan ibarətdi. Bunları öz planlarımla müfəssəl surətdə tanış etdim.  

Bolşevik Rusiya Gürcüstanı işğal etməyə başlayanda Borçalı və Tiflis qəzalarının müsəlman əhalisinin 200 nəfərlik dəstəsinə komandanlıq edərək Qızıl Orduya qarşı mübarizə aparmışdır.[18][19] "Sakartvelos Respublika" qəzeti (№ 38, 18 fevral 1921) bu haqda yazır:

  Dünən hökumətin sədrinə Borçalı müsəlmanlarının nümayəndələri təqdim olunub və onlar bildiriblər ki, bütün müsəlmanlar qanları bahasına Gürcüstanın torpağını, suyunu düşmənlərdən qorumağa hazırdılar. Borçalı nümayəndə heyəti: "Biz gürcü xalqı ilə birlikdə doğulmuşuq və onunla birlikdə düşmənlə mübarizədə ölməliyik. Rusiya hökuməti bizə etibar etmirdi və orduya çağırmırdı. Sizdən isə xahiş edirik ki, əlində silah tuta bilən hər birimizi orduya dəvət edin."
Onlar bundan əlavə hökumət sədrinə ordumuzun necə cəsurca mübarizə apardığını xatırlatmışlar və eyni zamanda üsyankar ermənilərin dinc müsəlmanlara qarşı törətdikləri vəhşiliyi təsvir etmişlər.
Hökumətin sədri isə nümayəndə heyətinə hər cür kömək edəcəklərini bildirdi və eləcə də ümumi müsəlman xalqının köməyi ilə sadəcə Gürcüstanı deyil, eyni zamanda Azərbaycanı da bolşeviklərin istibdadından azad edəcəklərinə ümidvar olduğunu bildirdi. 		 

Bir gün sonra "Sakartvelo" qəzeti (№ 39, 19 fevral 1921) "Borçalı və Tbilisi müsəlman dəstəsi" başlıqlı xəbərdə yazır:

  Dünən polkovnik Yadigarovun komandanlığı altında Borçalı və Tbilisidən olan 200 müsəlmandan ibarət dəstə dövlət səfərbərlik xidmətinin rəhbəri polkovnik Vaçnadze tərəfindən qarşılanıb.
Dəstənin komandiri Yadigarov deyib ki, Borçalı və Tbilisi müsəlmanları daima Gürcüstanın paytaxtının sadiq gözətçiləri olublar və indi də öz işlərini sədaqətlə yerinə yetirəcəklər. 		 

Çox sonralar gürcü mühacir və Varşava Ali Hərbi Məktəbinin məzunu leytenant Mixail Dadiani xatirələrində yazır:[20]

  Fevralın 23-də axşam hava qaraldıqdan sonra polkovnik Çxeidze məni dördüncü bölüyə göndərdi və mənə yazılı əmr gətirdi. Mən onu mayor Elizbar Şervaşidzeyə çatdırmalı oldum. Yolun ortasından keçmişdim ki, atların ayaq səsini eşitdim. Atı dayandırdım. Bir az tərəddüd etdim. Elə bildim ki, ruslardır. Vaxt daralırdı. Atamın hədiyyəsi "Naqan" revolveri hazır edib rusca qışqırdım: "Kim gəlir?" Cavab: "Borçalılar". Yadigarovun başçılığı altında Borçalı tatarlarının süvari tağımı olduğu ortaya çıxdı. O, məndən qərargah generalı Andronikaşvilinin harada olduğunu soruşdu. Mən ona göstərdim və ayrıldıq.  

Polşada

redaktə

Gürcüstanın bolşevik işğalından sonra Türkiyəyə sığınmış, buradan isə Polşaya keçmiş, orduda xidmətə başlamışdır.[21] Bu vaxt Gürcüstan və Azərbaycandan bir çox zabit Polşa ordusunun sıralarına yazılmaq üçün buraya mühacirət edirdilər. Bunların arasında qohumları Ərçil bəy və Vəli bəy Yadigarovlar, Cahangir bəy Kazımbəyov, tez-tez İsrafil bəylə səhv salınan İsrafil bəy Məhəmməd, Həmid bəy Məmmədzadə və Kazım bəy Səfəroğlu vardır.[2]

O, zabitlərin yenidənhazırlanma kurslarını bitirmiş və Minsk-Marovşada 7-ci süvari dəstəsində[22] təcrübə keçmiş, sonra mayor rütbəsi ilə Polşa ordusunun süvari hissələrində xidmət etmişdir. Sexanuvda 11-ci Legioner Ulan Alayının podpolkovniki (polkovnik-leytenantı) olmuşdur.[23]

 
İsrafil bəy Yadigarovun Varşavadakı qəbri

İsrafil bəy Yadigarov 18 may 1939-cu ildə vəfat etmişdir. Qəbri Varşavadakı müsəlman-tatar qəbiristanlığındadır.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 "Бек-Иедигаров Исрафим Гасанович". ria1914.info (rus). Офицеры РИА. 2023-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-26.
  2. ↑ 1 2 Zdzisław G. Kowalski. "Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym". Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939 (zbiornik) (#format_missing_url) (polyak). Toruń. 2001: 181. ISBN 83-231-1398-X.
  3. ↑ Libera, Paweł, redaktorII Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego. Centralne Archiwum Wojskowe (polyak). Т. IV. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry. 2013. 136, 144.
  4. ↑ Yaqublu, 2007. səh. 81
  5. ↑ Nəsiman Yaqublu. "Polşa ordusundakı azərbaycanlı zabitlər". "Qarapapaqlar" jurnalı (№ 5). 18 iyul 2007. 2012-07-15 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ "Иедигаров Ассан-Бек Исрафил-Бек оглы". ria1914.info (rus). Офицеры РИА. 2024-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-13.
  7. ↑ Nəzirli, 2004. səh. 19
  8. ↑ Нармин Таирзаде. "Ага Бек Едигаров – первый азербайджанец-воспитанник Петербургского Университета" (PDF). "IRS Heritage" jurnalı (№ 3 (45)). 2010.
  9. ↑ Kərimov, Bəhman. Peterburq Universitetinin Şərq fakültəsini bitirən ilk azərbaycanlı tələbələr (MATM materialları əsasında) // Mili Azərbaycan Tarixi Muzeyi - 2012. Bakı: Mili Azərbaycan Tarixi Muzeyi. 2012. 101–102. 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Şəmistan Nəzirli. "Güllənmiş generallar: General Yadigarov qardaşları" (PDF). "Kredo" qəzeti. 18 aprel 2019. 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-14.
  11. ↑ Yaqublu, 2007. səh. 81–82
  12. ↑ First Universal Democratic Elections in Independent Georgia (PDF) (2nd edition). Tbilisi: Central Election Commission of Georgia. 2018. səh. 60. 2023-07-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  13. ↑ Valehoğlu-Hacılar, Fəxri. "Gürcüstanın demokratik yolla seçilmiş ilk parlamentinə – Müəssisələr Məclisinə seçkilər. Qaraçöplü deputat Hüseynqulu Məmmədov". zirve.info. 2018-05-23. 2018-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-28.
  14. ↑ "20 may 1919-cu il. № 52" (PDF). "Sakartvelos Respublika" (ge) (№ 121). 5 iyun 1919. 19 March 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 September 2024.
  15. ↑ Cahangir bəy. "Gəncə üsyanından xatirələr". "Azərbaycan" qəzeti (Berlin) (№ 12 (91)). 27 mart 1944.
  16. ↑ Cahangir Kazımbəy. "Gəncə üsyanı". "Azərbaycan" jurnalı (Münhen) (№ 13). İyun 1953.
  17. ↑ Kazımbəyli, Cahangir bəy. "Gəncə üsyanından xatirələr". Milliyyət Araşdırmalar Mərkəzi. 2020-05-24. 2021-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-05.
  18. ↑ Valehoğlu-Hacılar, Fəxri. "Gürcüstan Azərbaycanlıları Gürcüstan demokratik Respublikasının ərazi bütövlüyü və müstəqilliyinin müdafiəsində..." 24news.ge. 2019-05-03. İstifadə tarixi: 2024-07-29.
  19. ↑ İsmayılova, Gülçin. "Sovet Rusiyası ilə müharibədə Gürcüstan ordusunun Borçalı müsəlmanları bölməsinin komandiri - İsrafil bəy Yadigarov". Radio Marneuli. 2024-02-23. 2024-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-02.
  20. ↑ მიხეილ დადიანი. "რაც მახსოვს" (PDF). კავკასიონი (gürcü) (№ 18). 1976: 82. 2024-05-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-08-06.
  21. ↑ Yaqublu, 2007. səh. 82
  22. ↑ Yaqublu, 2007. səh. 80
  23. ↑ "Lista imienna oficerów służących w 11 Pułku Ułanów Legionowych". smbit11.republika.pl (polyak). 2007-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2005-11-25.

Ədəbiyyat

redaktə

Həmçinin bax

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İsrafil_bəy_Yadigarov_(podpolkovnik)&oldid=7834903"