Bakı Şəhər Dumasına seçkilər (1917)
Bakı Şəhər Dumasına seçkilər — 29 oktyabr (11 noyabr) 1917-ci il tarixində Bakı Şəhər Dumasına keçirilən seçkilər.[1] Bakı Rusiyada 1917-ci ildə yerli duma seçkiləri keçirilən sonuncu böyük şəhər olub.[2] Səsvermə Oktyabr inqilabı başlayandan sonra keçirilib.[3]
1915-ci il aprelin 28-də Bakı Şəhər Duması yeni dumaya seçkiləri müharibənin sonuna qədər təxirə salmaq qərarına gəldi. Qərar 16 yanvar 1916-cı ildə təsdiq edildi. Lakin 1917-ci il Fevral inqilabı zamanı çar hakimiyyətinin devrilməsi ilə yerli seçkilər məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Müvəqqəti hökumət ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə şəhər dumalarına seçkilərin keçirilməsi üçün qərar qəbul etdi.[1]
Sosialist-inqilabçılar və menşeviklər 1917-ci ilin iyulundan sonra "inqilabi müdafiəçilik" prinsipi ətrafında güclü ittifaq yaratdılar və şəhər dumasına seçkilər üçün birgə siyahı yaratdılar.[3] Erməni İnqilabi Federasiyası ("Daşnaklar") isə ittifaqdan çıxarıldı.[3]
Lakin Bakıda şəhər dumasına seçkilərin keçirilməsi uzun müddət ləngidi. 1917-ci ilin sentyabrında Xüsusi Zaqafqaziya Komitəsi (OZAKOM) şəhər dumasına təcili seçkilərin keçirilməsi tələblərini qəbul etdi. Ancaq şəhərin sərhədləri dəyişmədi və sənaye məhəllələri şəhərdən kənarda qaldı.[1] Bakı neft mədənlərinin şəhərin tərkibinə birləşdirilməsi məsələsi seçkiqabağı əsas məsələlərdən biri idi. Hazırkı şəhər hökuməti, müsəlman partiyaları və Kadetlər birləşməyə qarşı çıxdılar. Müsəlman partiyaları neft yataqlarının ətraf kəndlərlə daha sıx əlaqədə olduğunu iddia edirdilər. Bakı Soveti birləşməyə çağırış edirdi, bolşeviklər isə neft yataqlarının birləşdirilməsi üçün fəal kampaniya aparırdı.[3]
Seçki nəticələri redaktə
1 noyabr 1917-ci il tarixdə Kaspi qəzetində dərc olunmuş nəticələr:[4]
| Siyahı | Səslərin sayı | % | Mandat |
|---|---|---|---|
| Siyahı 4 — Sosialist bloku (Sosialist-inqilabçılar, Menşeviklər) | 17,519 | 24.10% | 25 |
| Siyahı 2 — Daşnaksütyun | 12,331 | 16.97% | 17 |
| Siyahı 5 — Bolşeviklər | 11,195 | 15.40% | 16 |
| Siyahı 12 — Müsavat | 10,234 | 14.08% | 14 |
| Siyahı 9 — "Rusiya müsəlmanları" (İttihad) | 8,015 | 11.03% | 11 |
| Siyahı 1 — Xalq Azadlığı Partiyası (Kadetlər) | 4,172 | 5.74% | 5 or 6 |
| Siyahı 10 — Yedinstvo | 2,581 | 3.55% | 3 |
| Siyahı 11 — Erməni Milli Demokratları | 2,357 | 3.24% | 3 |
| Siyahı 7 — Birləşmiş Yəhudi Seçki Komitəsi | 2,208 | 3.04% | 3 |
| Siyahı 8 — Qafqaz Rus Demokratik Cəmiyyəti | 1,647 | 2.27% | 2 |
| Siyahı 3 — Dövlət işçiləri | 237 | 0.33% | 0 |
| Siyahı 6 — Yəhudi sosiaSiyahıləri | 185 | 0.25% | 0 |
| Ümumi | 72,681 |
Vilyam Rozenberq tərəfindən təqdim olunan bir qədər fərqli nəticələr:
| Siyahı | Bakı Xalq Səsverməsi | Qarnizon səsverməsi | Mandat | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Səslər | Səslərin faizi | Səslər | Səslərin faizi | ||
| Sosialist bloku (Sosialist-inqilabçılar, Menşeviklər) | 17,523 | 24.06% | 277 | 8.96% | 25 |
| Daşnaksütyun | 12,332 | 16.93% | 72 | 2.33% | 18 |
| Bolşeviklər | 11,202 | 15.38% | 2,675 | 86.49% | 16 |
| Müsavat | 10,285 | 14.12% | 3 | 0.10% | 15 |
| Müsəlman ruhaniləri | 8,063 | 11.07% | 0 | 0% | 12 |
| Kadetlər | 4,173 | 5.73% | 25 | 0.81% | 6 |
| Yedinstvo | 2,581 | 3.54% | 6 | 0.19% | 4 |
| Erməni demokratlar | 2,358 | 3.24% | 2 | 0.06% | 4 |
| Yəhudi partiyaları | 2,419 | 3.32% | 26 | 0.84% | 3 |
| Ruslar | 1,647 | 1.16% | 2 | 0.06% | 2 |
| Dövlət işçiləri | 245 | 0.34% | 5 | 0.16% | 0 |
| Ümumi | 72,828 | 3,093 | 105 | ||
Rozenberq (1969) Bakı Şəhər Dumasına seçkilərin nəticəsi üçün iki mənbədən istifadə edir: "Bakı" qəzeti (1 noyabr 1917-ci il) və "Revolyutsiya 1917 goda v Azerbaydzhane: khronika sobytiy" (Bakı, 1927). O, iki mənbənin təqdim etdiyi nəticələr arasında kiçik uyğunsuzluqları qeyd edir.[2] "Kaspi" qəzetinin 1 dekabr 1917-ci il tarixli sayında seçkinin nəticələrinin Rozenberqinkinə oxşar hesabatı təqdim olunmuşdu.[3]
Seçilənlərin etnik mənsubiyyəti redaktə
| Ermənilər | 38 |
| Müsəlmanlar | 31 |
| Ruslar | 19 |
| Yəhudilər | 12 |
| Polyaklar | 3 |
| Gürcülər | 2 |
Koalisiya hökumətinin yaradılması redaktə
Seçkidən sonra müxtəlif siyasi partiyalar şəhər hökumətini formalaşdırmaq barədə fikir ayrılığına düşdülər. Menşeviklər bütün inqilabi və demokratik qüvvələrin daxil olduğu bir hökumət yaratmağa çağırırdılar. Sosialist-inqilabçılar şəhər duması ilə Bakı Soveti arasında koalisiya yaradılmasının tərəfdarı idilər. Erməni İnqilabi Federasiyası, Müsavat və İttihad şəhər dumasının, Bakı Sovetinin, milli şuraların və digər demokratik təşkilatların koalisiyasını nəzərdə tuturdular. Kadetlər, Yedinstvo və mövcud şəhər idarə heyəti şəhər dumasının müstəsna səlahiyyətdə olmasını dəstəkləyirdilər. 1917-ci il dekabrın 15-də yığıncaq keçirildi və ilk bölünmüş səsvermədən və bir sıra danışıqlardan sonra menşeviklər şəhər dumasının, Bakı Sovetinin, Kəndlilər İttifaqının, milli şuraların və başqalarının koalisiyasının yaradılması haqqında qətnaməni dəstəkləməyə başladılar. Böyük koalisiya təklifi 47 səs, duma-sovet koalisiyası təklifi isə 24 səs topladı. Koalisiya hökuməti bolşeviklərdən başqa bütün partiyaların dəstəyi ilə quruldu. Koalisiya hökumətinin 9 üzvü var idi. Onlardan 3-ü sovetlərdən (fəhlə, kəndli, əsgər), 3-ü milli təşkilatlardan (müsəlman, erməni, rus) və 3-ü şəhər duması və onun idarə heyətindən ibarət idi.[3]
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 Кямаля Оджагова. Городское самоуправление Баку в конце ХІХ--начале ХХ вв (PDF). Нурлан. 2003. 29, 55. OCLC 58789818. 2024-05-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-01.
- ↑ 1 2 Rosenberg, William G. "The Russian municipal duma elections of 1917: A preliminary computation of returns". Soviet Studies. 21 (2). 1969: 131–163. doi:10.1080/09668136908410699. JSTOR 149186.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Ronald Qriqor Süni. The Baku Commune, 1917-1918: Class and Nationality in the Russian Revolution. Princeton University Press. 12 March 2019. 82, 108–110, 160, 189–190. ISBN 978-0-691-65703-5. OCLC 1089478740.
- ↑ Kaspi qəzetinin 1 noyabr 1917-ci il tarixli nüsxəsi. s. 3–4