Dərbənd qalasının işğalı
Dərbənd döyüşü — Dərbənd şəhərinin Narınqala adlı gücləndirilmış məntəqəsinə yiyələnmək məqsədilə həyata keçirilən əməliyyat. Qədim şəhər geosiyasi baxımdan olduqca əlverişli yerdə yerləşirdi. Şərqdən Xəzər dənizi, qərbindən isə Qafqaz dağları ilə əhatələndiyindən bir keçid rolunu oynayırdı.
| Dərbənd döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 10 may 1796 | ||
| Yeri | Dərbənd | ||
| Nəticəsi | Dərbənd xanlığının təslim olması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
Arxaplan
redaktə1795-ci ildə Qacar dövlətinin başçısı Ağa Məhəmməd şah Qacar Azərbaycan xanlıqları və Kartli-Kaxetiya çarlığı üzərinə yürüş təşkil edir. 12 sentyabr 1795-ci ildə Tiflis şəhərini işğal edir. Rusiya tərəfi 1783-cü ilin Georgiyevsk müqaviləsini əsas gətirərək Azərbaycan xanlıqları üzərinə yürüşə çıxır.
Bu yürüş üçün 1796-cı ildən Dağıstanın şimalındakı Qızılyardan güclü rus korpusu hazırlanır. İki piyada və iki kavaler briqadası şəxsən imperatriçanının şəxsi əmri ilə general-mayorlar: knyaz Pavel Dmitriyeviç Sisianov, Sergey Alekseyeviç Bulaqov, Aleksandr Mixayloviç Rimskiy, baron Leontiy Keinteviç Beginsen, qraf Stepan Apraksin və Matvey İvanoviç Platov təyin edilir. Ordu komandanlığı isə Valerian Zubova həvalə edilir. Sonra Zubov general İvan Dmitriyeviç Savelyevin izi ilə hərəkət edir. Savelyev Şeyx Əlixanın sarayına gələrək Rusiya imperiyası ilə Qacar İranına qarşı ittifaq qurmağı təklif edir. Xan məktubu cavablandırmır və rus dəstəsinə atəş açır. Bu zaman Savelyev Dərbənd qalasının ətrafında gözləyirdi. O, Zubovun gəlməsini gözləyirdi. 2 may 1796-cı ildə Zubov Dərbəndə qoşun yeridir. Kazak dəstələrini Dərbənd qüvvələri qarşılayır. Üç saatlıq döyüşdən sonra xanın qüvvələri qalaya çəkilir. Ruslar şəhəri mühasirəyə alaraq onu atəşə alır[2].
Hücuma hazırlıq
redaktə
Dərbənd bir qalalar sistemi idi. Burada üç müdafiə xətti vardı.
Birinci güclü Narınqala idi ki, o dağlara qədər uzanırdı. İkinci şəhər ətrafında yerləşən qala olmuşdur. Üçüncü isə dəniz yaxınlığında yerləşən qala idi ki, o da Dübarı adlanırdı. Sədd boyunca 80 bürc var idi ki, bununda 10 böyük bürc idi. Hər bürcdə 100, orta 50 nəfər, ən azı isə 15-20 nəfər yerləşə bilərdi.
Zubov anlayır ki, ilk əvvəl ön divarı ələ keçirmək lazımdır. Bu məqsədlə 12 funtluq toplardan qalaya atəş açılır. Ancaq bu divarda bir təsir əmələ gətirmir. Onlar qalanı hücumla almağa qərarlaşırlar[1].
Qalaya hücum
redaktə
3 mayda adaya hücumun qarşısı qətiyyətlə alınır. Polkovnik Krivtsov və onun batalyonundakı əsgərlərin böyük qismi yaralanır. General Rimskiy geri çəkilərək mövqe tutmaq məcburiyyətində qalır. Növbəti gün Zubov qalaya yaxın mövqelər qurdurur.
8 mayda general Bulakovun qüvvələri adaya hücum çəkir. Qaladakıların güclü müqavimətinə baxmayaraq ruslar tədricən adanın ətraflarını ələ keçirirdi. Ruslar əsas hədəfi Narınqalaya yönəldirlər.
10 may tarixində qaladan ağ bayraq asılır. Şeyx Əlixan özü şəxsən rusların düşərgəsinə gedir. Rusların itkisi 107 əsgər və 11 zabit olur. Qənimət olaraq 28 top ələ keçirilir.
Nəticəsi
redaktəRusiya imperiyasının Dərbəndi ələ keçirməsi onlara Dərbənd keçidini əldə saxlamağa imkan vermişdi. Şeyx Əlixanın əsir düşməsi ilə Dərbənd və Quba xanlıqları ələ keçirildi. Bu da öz növbəsində daha sonra rusların Bakı və Şirvan (Şamaxı) xanlıqlarını işğal etmələrinə yol açdı.
I Pavel hakimiyyətə gəldikdən sonra rus qoşunlarını (1795-cı ilin dekabrı) Cənubi Qafqazdan çıxarır.
Mənbə
redaktə- Историческое известие о походе Российских войск в 1796 году в Дагестане и Персии под командою Графа Валериана Александровича Зубова.
- Дела с Персией и экспедиция Графа В. Зубова. 1795—1796 гг.
- Осада и взятие Дербента в 1796 г. в воспоминаниях Варвары Ивановны Бакуниной
- А. В. Шишов. Схватка за Кавказ. — Москва: «Вече», 2007. — С. 105—138.
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 "История русской армии от зарождения Руси до войны 1812 г. — СПб.: Полигон, 2003". 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- ↑ 1 2 А.В. Потто. Кавказская война (в 5-ти томах) Arxivləşdirilib 2019-12-25 at the Wayback Machine.