Dərbənd xanlığı
Dərbənd xanlığı — Əfşarlar dövlətinin süqutu nəticəsində yaranmış Azərbaycan xanlıqlarından biri.[7][8] Xanlığın əsası 1747-ci ildə Məhəmmədhəsən xan tərəfindən qoyulmuşdur.[9] Dərbənd xanlığı 1806-cı ildə Rusiya imperiyası tərəfindən işğal olunmuşdur.[10] Rusiyaya birləşdirilərkən Dərbənd xanlığının sahəsi 7 min kv. km. idi.[11]
| Xanlıq | |
| Dərbənd xanlığı | |
|---|---|
 Dərbənd xanlığı sərhədləri ilə |
|
|
|
|
| Paytaxt | Dərbənd |
| Rəsmi dilləri |
Azərbaycan dili,[1] fars dili[2][3] |
| Dövlət dini | İslam (Şiə) |
| Ərazisi | 7 min kv. km. |
| Əhalisi | Azərbaycanlılar[4][5], ləzgilər[6] dağ yəhudiləri və s. |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | İbrahimqulu (Kürçi) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
TarixiRedaktə
XVIII əsrin əvvəlində Səfəvilər dövlətinin zəifləməsi nəticəsində Azərbaycan əsasən qapalı həyat sürən çoxsaylı xanlıqlara parçalandı. Bu xanlıqlardan biri də Dərbənd xanlığı idi. Quba xanı Fətəli xan qonşu xanlıqları, Qubaya ilhaq etmək üçün çox çalışdı. Bu çalışmaların nəticəsində Dərbənd xanlığı Qubaya birləşdi. Fətəli xan Qafqaz sıra dağlarını və Xəzərin qərb sahilərindəki ərazini Samurçaya qədər və Dərbəndi fəth etdi. Dərbənd xanı Məhəmmədhüseyn xan Dərbəndini iki gözünü kör etdi. Onu birinci Qubada sonra isə Bakıda həbsə etdirdi. Bir müddət sonra Məhəmmədhüseyn xan Bakıda vəfat etdi.
1759-cu ildə Fətəli xan yerli əhalinin xahişi ilə Dərbəndə yürüş edərək onu Quba xanlığına birləşdirdi.Bundan sonra Dərbənd Quba xanlığının mühüm ticarət, sənətkarlıq və iqtisadi mərkəzlərindən biri oldu.
Dərbənd xanlığına aid gümüş sikkə 1805-ci il.
HakimləriRedaktə
| 1. | Məhəmmədhüseyn xan | 1747—1765 |
| 2. | Fətəli xan | 1765-1789 |
| 3. | Əhməd xan Qubalı | 1789-1791 |
| 4. | Şeyxəli xan Qubalı | 1791-1796 |
| 5. | Həsən Ağa | 1796-1797 |
| 6. | Şeyxəli xan Qubalı | 1797-1799 |
| 7. | Həsən Ağa | 1799—1802 |
| 8. | Şeyxəli xan Qubalı | 1802—1806 |
Həmçinin baxRedaktə
İstinadlarRedaktə
- ↑ "Большая российская энциклопедия, т. 8, 2007, стр. 55"
- ↑ Tadeusz Swietochowski «Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community», Cambridge University Press, 2004, стр. 11 Orijinal mətn (ing.)
The removal of a khan did not necessarily amount to a departure from traditional forms of government. During the 1820s in Azerbaijan seven Russian provinces - Baku, Derbent, Sheki, Karabagh, Shirvan, and Talysh — were created, each governed by a nachal'nik (military commander). The new administrative units were in essence khanates without khans. Their boundaries, in most cases, corresponded to those of the former principalities, and their Russian commanders ruled in accordance with local laws and customs. This system of government, known officially as "military-popular" (voenno-narodnyi), did not affect the status of native officials at low and intermediate levels so long as they were not objectionable to the Russians. The territorial subdivision into mahals and the courts of Shari'a (divinely inspired law of Islam) remained intact, and Persian continued to be the official language of the judiciary and local administration.
- ↑ Илья Павлович Петрушевский «Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX вв.», издательство Ленинградского гос. университета имени А. А. Жданова, 1949. Стр. 6: Orijinal mətn (rus.)
Среди источников по проблеме феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX в. на первом месте назовем персоязычные документальные источники. Языком официальных актов не только в Кызылбашском государстве, но и в полунезависимых закавказских ханствах вплоть до эпохи присоединения их к России и даже некоторое время после него был новоперсидский (фарси). Этот язык, непонятный массе азербайджанского и армянского, так же как и татского, талышского, курдского крестьянства, в закавказских ханствах играл роль классового литературного языка феодальной верхушки.
- ↑ Дубровин Н. Ф. История войны и владычество русских на Кавказе. Очерк Кавказа и народов его населяющих: Закавказье. — СПб., 1871. — Т. 1, книга 2. — С. 328.
- ↑ «Историческая география Дагестана, XVII — нач. XIX в: Историческая география Южного Дагестана.» — Махачкала, 2001. — С. 122. Ф. Ф. Симонович писал: «Народ Кубинского владения происходит с дербентским от одних поколений и секты Алиевой, изъемля Юхарибаш и Кубинский Дагестан, причисляющих к дагестанским татарам, исповедующим магометанскую веру секты Алиевой и Сунинской»
- ↑ Minahan, James. Encyclopedia of the stateless nations. 3. L - R. Greenwood Publishing Group. 2002. 1086. ISBN 9780313321115.Orijinal mətn (ing.)
Muslim Arabs conquered the lowlands in A.D. 728, introducing their new Islamic religion, with its unifying religious and social system. A flourishing Muslim civilization developed in the coastal plains, centered on Derbent, on the edge of Lezgin territory. The city became a major political and cultural center of the Muslim empire known as the Caliphate. The influence of Muslim society converted most of the lowland clans, but the highland clans continued to resist all invaders and to cling to their own folk religions until the eighteenth century. Politically, the Lezgins were divided; those in the north were included in the Derbent khanate, while the southern clans formed part of the Kuba khanate.
- ↑ Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы. III ҹилд: Гаjыбов – Елдаров. Баш редактop: Ҹ. Б. Гулиjeв. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксиjасы, 1979, сəhифə 413.Orijinal mətn (az.)
ДӘРБӘНД ХАНЛЫҒЫ – 18 әсрин орталарында Азәрб.-да јаранмыш кичик феодал дөвләти. Гарагајтаг усмилији, Табасаранла, Газыгумух вә Губа ханлығы илә һәмсәрһәд иди.
- ↑ Tadeusz Swietochowski. Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. Cambridge, UK, Cambridge University Press, 2004.
- ↑ "Dərbənd şəhəri". 2015-02-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-06-11.
- ↑ "Dərbənd xanlığı". 2022-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-06-11.
- ↑ Qan yaddaşımız
