Dərbənd qalasının işğalı

Dərbənd döyüşüDərbənd şəhərinin Narınqala adlı gücləndirilmış məntəqəsinə yiyələnmək məqsədilə həyata keçirilən əməliyyat. Qədim şəhər geosiyasi baxımdan olduqca əlverişli yerdə yerləşirdi. Şərqdən Xəzər dənizi, qərbindən isə Qafqaz dağları ilə əhatələndiyindən bir keçid rolunu oynayırdı.

Dərbənd döyüşü
Tarix 10 may 1796
Yeri Dərbənd
Nəticəsi Dərbənd xanlığının təslim olması
Münaqişə tərəfləri

Rusiya imperiyası

Dərbənd xanlığı

Komandan(lar)

Valerian Zubov

Şeyxəli xan Təslim olmaq

Tərəflərin qüvvəsi

21 top
12300 əsgər [1]

10 000 əsgər[2]

İtkilər

11 zabit
107 əsgər

məlum deyil

Arxaplan

redaktə

1795-ci ildə Qacar dövlətinin başçısı Ağa Məhəmməd şah Qacar Azərbaycan xanlıqlarıKartli-Kaxetiya çarlığı üzərinə yürüş təşkil edir. 12 sentyabr 1795-ci ildə Tiflis şəhərini işğal edir. Rusiya tərəfi 1783-cü ilin Georgiyevsk müqaviləsini əsas gətirərək Azərbaycan xanlıqları üzərinə yürüşə çıxır.

Bu yürüş üçün 1796-cı ildən Dağıstanın şimalındakı Qızılyardan güclü rus korpusu hazırlanır. İki piyada və iki kavaler briqadası şəxsən imperatriçanının şəxsi əmri ilə general-mayorlar: knyaz Pavel Dmitriyeviç Sisianov, Sergey Alekseyeviç Bulaqov, Aleksandr Mixayloviç Rimskiy, baron Leontiy Keinteviç Beginsen, qraf Stepan Apraksin və Matvey İvanoviç Platov təyin edilir. Ordu komandanlığı isə Valerian Zubova həvalə edilir. Sonra Zubov general İvan Dmitriyeviç Savelyevin izi ilə hərəkət edir. Savelyev Şeyx Əlixanın sarayına gələrək Rusiya imperiyası ilə Qacar İranına qarşı ittifaq qurmağı təklif edir. Xan məktubu cavablandırmır və rus dəstəsinə atəş açır. Bu zaman Savelyev Dərbənd qalasının ətrafında gözləyirdi. O, Zubovun gəlməsini gözləyirdi. 2 may 1796-cı ildə Zubov Dərbəndə qoşun yeridir. Kazak dəstələrini Dərbənd qüvvələri qarşılayır. Üç saatlıq döyüşdən sonra xanın qüvvələri qalaya çəkilir. Ruslar şəhəri mühasirəyə alaraq onu atəşə alır[2].

Hücuma hazırlıq

redaktə
 
Dərbənd şah sarayı, Narınqala

Dərbənd bir qalalar sistemi idi. Burada üç müdafiə xətti vardı.

 
Dərbənd şəhərinin Dübarı qapısı

Birinci güclü Narınqala idi ki, o dağlara qədər uzanırdı. İkinci şəhər ətrafında yerləşən qala olmuşdur. Üçüncü isə dəniz yaxınlığında yerləşən qala idi ki, o da Dübarı adlanırdı. Sədd boyunca 80 bürc var idi ki, bununda 10 böyük bürc idi. Hər bürcdə 100, orta 50 nəfər, ən azı isə 15-20 nəfər yerləşə bilərdi.

Zubov anlayır ki, ilk əvvəl ön divarı ələ keçirmək lazımdır. Bu məqsədlə 12 funtluq toplardan qalaya atəş açılır. Ancaq bu divarda bir təsir əmələ gətirmir. Onlar qalanı hücumla almağa qərarlaşırlar[1].

Qalaya hücum

redaktə
 
Dərbənd qalası.

3 mayda adaya hücumun qarşısı qətiyyətlə alınır. Polkovnik Krivtsov və onun batalyonundakı əsgərlərin böyük qismi yaralanır. General Rimskiy geri çəkilərək mövqe tutmaq məcburiyyətində qalır. Növbəti gün Zubov qalaya yaxın mövqelər qurdurur.

8 mayda general Bulakovun qüvvələri adaya hücum çəkir. Qaladakıların güclü müqavimətinə baxmayaraq ruslar tədricən adanın ətraflarını ələ keçirirdi. Ruslar əsas hədəfi Narınqalaya yönəldirlər.

10 may tarixində qaladan ağ bayraq asılır. Şeyx Əlixan özü şəxsən rusların düşərgəsinə gedir. Rusların itkisi 107 əsgər və 11 zabit olur. Qənimət olaraq 28 top ələ keçirilir.

Nəticəsi

redaktə

Rusiya imperiyasının Dərbəndi ələ keçirməsi onlara Dərbənd keçidini əldə saxlamağa imkan vermişdi. Şeyx Əlixanın əsir düşməsi ilə DərbəndQuba xanlıqları ələ keçirildi. Bu da öz növbəsində daha sonra rusların BakıŞirvan (Şamaxı) xanlıqlarını işğal etmələrinə yol açdı.

I Pavel hakimiyyətə gəldikdən sonra rus qoşunlarını (1795-cı ilin dekabrı) Cənubi Qafqazdan çıxarır.

Mənbə

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. 1 2 "История русской армии от зарождения Руси до войны 1812 г. — СПб.: Полигон, 2003". 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.
  2. 1 2 А.В. Потто. Кавказская война (в 5-ти томах) Arxivləşdirilib 2019-12-25 at the Wayback Machine.