Vikipediya

Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə

Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə[3] və ya digər adı ilə Esme üçün – məhəbbət və yoxsulluqla[4] (ing. For Esmé – With Love and Squalor) — ABŞ yazıçısı Cerom Selincerin ən çox tanınan hekayələrindən biri.[5] İlk dəfə “The New Yorker” jurnalının 8 aprel 1950-ci il tarixində nəşr edilən[5] nömrəsində nümayiş edilmişdir. Hekayədə II Dünya Müharibəsi əsnasında Avropada döyüşən Amerika baş serjantı İksdə yaranan ruhi özünüidarəetmə pozğunluqlarından, Esme ve Çarlz adlı iki ingilis bacı-qardaşının ona göstərdiyi sevgi nəticəsində sağalmasından və daxili rahatlıq əldə etməsindən bəhs edilir.[6]

Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə
ing. For Esmé – With Love and Squalor
“Ace Books” nəşriyyatı tərəfindən 1960-cı ildə nəşr edilən kitabın üz qabığı
“Ace Books” nəşriyyatı tərəfindən 1960-cı ildə nəşr edilən kitabın üz qabığı
Janr hekayə
Müəllif Cerom Selincer
Orijinal dili ingilis dili
Yazılma ili aprel 1944–may 1945[1]
Nəşr ili 8 aprel 1950[2]
Nəşriyyat “The New Yorker” jurnalı

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Amerika Birləşmiş Ştatlarında ən çox tanınan və əsərləri bəyənilən yazıçılardan biri olan[7] Selincerin bir çox əsərlərinin əsas fikri “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsinin mövzusu ilə oxşardır. Yazıçının əsərlərində bildirdiyi əsas fikir bu cürdür: “İstənilən bir şəxs məhəbbətsiz yaşaya bilməz.” Selincer Amerika ordusunda xidmət etdiyi və Normandiya əməliyyatında iştirak etdiyi üçün hekayə ilk dəfə nəşr olunanda əsərin avtobioqrafik[8] hekayə olduğu iddiaları irəli sürüldü. Yazıçı “hekayəni müharibədə yaşadığı pis təcrübələr nəticəsində yazdığı” iddialarını rədd etdi.[9]

İki hissəli hekayənin ilk hissəsində müəllifin on üç yaşlı qız övladı Esme və onun qardaşı Çarlzla tanış olmasından bəhs edilir. Esme müəllifin yazıçı olduğu öyrənəndə ondan özü üçün səfalətlə əlaqəli bir hekayə yazmağını xahiş edir. Hekayənin səfalətdən bəhs edən ikinci hissəsində hadisələr Normandiya əməliyyatından sonra Almaniyada baş verir. Birinci hissənin müəllifi olan baş-serjant İks müharibə yaşananlar səbəbi ilə özünü yalnız hiss edir və əziyyət çəkir. Bu hissə Esmenin göndərdiyi bir məktub və hədiyyə nəticəsində İksin yaşadığı ağır depressiya və ruhi özünüidarəetmə pozğunluqlarından xilas olması ilə bitir.[10]

“Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsəri “The New Yorker” jurnalında ilk dəfə nəşr edildiyində oxuyucular və bir çox tənqidçilər tərəfindən “yazıçının ən yaxşı hekayəsi” olaraq qəbul edildi.[11] Hekayə Selincerin ilk nəşri 6 aprel 1953-cü il tarixində edilən hekayə kolleksiyası “Doqquz hekayə” əsərində də yer alır. Bu kitabın Böyük Britaniyada nəşr edilən versiyası hekayə ilə eyni adı daşıyır.[12]

Arxa plan

redaktə
 
Selincerin Normandiya əməliyyatında iştirak etmədən əvvəl qarşı xəbəralma təlimi gördüyü[13] Tiverton qəsəbəsi. Bu ərazi “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsinin birinci hissəsində bəhs edilən qəsəbə ilə çox oxşardır.[14]

Selincer 1941-ci ildə Amerika ordusunda döyüşmək üçün rəhbərliyə müraciət etdi. Onun bu müraciəti ürək xəstəliyi səbəbi ilə rədd edildi.[15][16] Yaponiyanın 7 dekabr 1941-ci il tarixində Pörl-Harboru bombalamasından sonra ABŞ İkinci Dünya Müharibəsinə rəsmi şəkildə daxil olduğunu elan etdi. 23 yaşlı Selincerin müraciəti yenidən dəyərləndirildi və o, orduya qatıldı.[16] 1942-ci il 27 aprel tarixindən əməliyyatlarda iştirak etməyə başladı. Fransız və alman dillərini bilən yazıçı sonrakı iki il ərzində Amerikada yaşadı və Merilenddə qarşı xəbəralma birliyinin təlimlərində iştirak etdi.[17]

Müttəfiq dövlətlər 1944-cü ilin iyul ayında Almaniya tərəfindən işğal edilən Avropaya üz tutmağı planlayırdılar. Baş serjant Selincerin qoşunu 1944-cü ilin ilk günlərində bu əməliyyata hazırlaşmaq məqsədi ilə İngiltərəyə üz tutdular.[15][18] Gəmi Liverpula çatanda yazıçı ordan Londona getməyi qərarlaşdırdı. Bu şəhərdə Dördüncü Piyada Diviziyasının XII Piyada Qoşununda qarşı xəbəralma kəşfiyyatçısı və baş serjant kimi iştirak etdi.[19] Yazıçının piyada diviziyasının qərargahı Devon qraflığının Tiverton qəsəbəsi idi. Selincer Tivertondakı qarşı xəbəralma təlimlərində iştirak etdi[20] və bu təlimlərdə müharibə kəşfiyyatı, təxribat, işğal edilən ərazilərin axtarılması və bu ərazilərdəki vətəndaşlarla həbs edilən düşmən qoşunlarının sorğulanması mövzusunda təlim aldı.[19] Yazıçı 6 iyun 1944-cü il tarixində baş verən Normandiya əməliyyatında döyüşündən sonra müharibə qurtarana qədər Fransa və Almaniyadakı beş əməliyyatda iştirak etdi. Tivertonda olarkən boş vaxtlarını qəsəbənin səki daşları ilə döşənmiş dar küçələrində səyahət etməyə, barlarda içkilər qəbul etməyə və kilsədəki başladılan xoru seyr etməyə sərf edirdi. Amerika qoşunları gəlmədən əvvəl Tiverton qəsəbəsinin əhalisi təxminən 10 min nəfərdən ibarət olan kiçik ərazi idi. Diviziyanın qərargahı qəsəbənin xaricində böyük malikanə idi. Selincer də bu malikanədə yaşayırdı. Yazıçı R. Berd Şuman “Böyük Amerika yazıçıları: XX əsr” adlı kitabında və tədqiqatçı Kennet Slavenski isə “Üzücü banan qabığı və Cerom Selincer” adlı kitabında bildirirlər ki, “həm Selincerin Tivertonda yaşadığı hadisələr, həm də hekayədəki ərazi ilə Tiverton qəsəbəsi arasında oxşarlıqlar səbəbi ilə “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsindəki ərazi Tiverton ola bilər.”[20][21]

Tədqiqatçılar Selincerin müharibə dövründə yaşadığı təcrübələrin yazıçının hekayəsinə ilham mənbəyi olduğunu qəbul edirlər.[15] Yazıçının orduda xidmətdə olarkən yazdığı “Az qaynadılmış serjant”, “Son icazənin son günü”, “Həftədə bir dəfə səni öldürə bilməz” adlı bir çox hekayəsi müharibənin davam etdiyi müddətdə müxtəlif jurnallarda nəşr edildi. Yazıçı müharibə bitdikdən sonra da bu mövzulu əsərlər yazmağa davam etdi. “Banan balığı üçün mükəmməl bir gün” əsərində keçmiş əsgər Seymur Qlassın intihar etməsini, “Tanıdığım bir qız” əsərində Buhenvald həbs düşərgəsində vəfat edən bir qızdan bəhs etdi. “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsi Selincerin müharibə ilə əlaqədar olaraq yazdığı ən tanınmış hekayələrindən biridir.[15] Tədqiqatçılar Normandiya əməliyyatında iştirak edən baş serjant İksin döyüşlər əsnasında yaşadıqları səbəbi ilə ruhi olaraq özünüidarəetməni itirməsindən bəhs edən bu hekayəni İkinci Dünya Müharibəsinin təsiri ilə yaranan ən mükəmməl ədəbi əsərlərdən biri olaraq qəbul edirlər.[22]

Yazıçının bitirdikdən sonra “The New Yorker” jurnalına göndərdiyi “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsəri ilk dəfə jurnal rəhbərliyi tərəfindən rədd edildi. 1950-ci ilin fevral ayında Selincer “The New Yorker” jurnalının redaktorlarından biri olan Qus Lobranoya bildirmişdi: “Mən sizə yazıb tamamladığım “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” adlı hekayəmi jurnalınızda nəşr edilməsini istədiyim üçün göndərdim. Lakin gördüm ki, hekayənin altı səhifəsini qısaltmısınız. Bunu bərpa etməyinizi istəyirəm.” Selincerin istəyindən sonra jurnal rəhbərliyi hekayənin yenidən hazırlanmış versiyasını nəşr etməyi qərara aldı.[22]

Nəşrolunma tarixi

redaktə

Hekayə ilk dəfə “The New Yorker” jurnalının 8 aprel 1950-ci ildə buraxılan nömrəsinin 28-ci səhifəsində nəşr olundu.[23][24] “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsəri 1949-cu ilin aprel ayından 1951-ci ilin iyul ayına kimi Selincerin yeganə nəşr edilən hekayəsi idi.[25] 1950-ci ilin avqust ayında İngiltərənin “Emiş Emilton” nəşriyyatının rəhbəri Cemi Emilton, Selincerlə əlaqə yaratdı. Emilton yazıçıya “Word Review” baxış-icmalında oxuduğu “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərini çox bəyəndiyini və yazıçının bütün hekayələrinin İngiltərədə nəşr edilmə hüquqlarını almaq istədiyini bildirdi. Selincer bu təklifi qəbul etdi.[26]

“Story” jurnalının yaradıcısı və redaktoru Marta Foli “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərini 1950-ci il “Amerikanın ən yaxşı hekayələri”nin siyahısına əlavə etdi və əsər “1950-ci ilin priz hekayələri” bölməsində nəşr edildi.[27] “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” Folinin illik olaraq seçərək bu siyahıda nümayiş etdirdiyi Selincerin üç hekayəsindən biridir.[12]

Selincer 1952-ci ilin noyabr ayında hekayənin antologiyası üçün daha əvvəl müxtəlif jurnallarda nəşr edilən doqquz əsərini seçdi. Bu əsərlər arasında “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsi də var idi. Yazıçı hekayəsinin tək şəkildə jurnallarda nəşr edilməsini istəmirdi.[28] Hekayə Amerika Birləşmiş Ştatlarında 6 aprel 1953-cü il tarixində “Little, Brown and Company” nəşriyyatı tərəfindən “Doqquz hekayə” adı ilə nəşr edildi və böyük müvəffəqiyyət əldə etdi.[29] “Doqquz hekayə” əsəri “The New York Times” jurnalının ən çox satılan əsərlərin siyahısında doqquzuncu yerdə qərarlaşdı və bu siyahıda üç ay müddətində qaldı.[30] Cemi Emilton əsəri İngiltərə nəşriyyatında “Esme üçün və digər hekayələr” adı ilə nəşr etdirməyi fikirləşirdi. Əsərlərinin adları mövzusunda çox sərt qaydalar qoyan Selincer Emiltonun hekayənin Böyük Britaniya nəşriyyatında adını seçməsini qərara aldı.[31] “Doqquz hekayə” əsəri Böyük Britaniyada “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə və digər əsərlər” adı ilə nəşr edildi.[29] Bəzi müəlliflər belə düşünürlər ki, “Əsərin bu cür adlandırılmasında “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsinin Böyük Britaniya jurnallarında nəşr edilən Selincerin ilk hekayəsi olmasının və Britaniyalı gənc xanımın hekayəyə ad verməsinin də təsiri olmuşdur.”[32]

“Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsi son dəfə 2005-ci ildə “The Complete New Yorker” adı ilə satılan DVD-də yer aldı. Bu DVD 1925-2005-ci illər arasında “The New Yorker” jurnalında nəşr edilmiş bütün məqalələri ehtiva edirdi. Həmçinin DVD-nin daxilində “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərindən başqa Selincerin on iki hekayəsi mövcud idi.[33]

Obrazlar

redaktə
 
Hekayənin ilk dəfə nəşr edildiyi “The New Yorker” jurnalının 8 aprel 1950-ci ildə buraxılan 28-ci və 29-cu səhifələri.
  • Baş serjant İks — Hekayənin müəllifi və əsas obrazı. Birinci hissədə Normandiya əməliyyatında iştirak etməzdən əvvəl, xüsusi bir uşaqla İngiltərədə tanış olmasından bəhs edir. İkinci hissədə isə adı naməlumdur. Üçüncü şəxsin adından danışılan ikinci hissədə əsas mövzu baş qəhrəmanın döyüşlərdə yaşadığı ruhi-pozğunluqlardır. Əsas obraz baş serjant İks kimi adlandırılır.
  • Esme — Baş serjant İksin əməliyyatda iştirak etməzdən bir gün əvvəl tanış olduğu on üç yaşlı qız övladı. Esme hekayənin ikinci hissəsində Baş serjant İks əməliyyatda olarkən ona məktub yazır. Hekayənin ilk hissəsində oxuyuculara Esmenin ailə həyatı quracağı və toy mərasiminə Baş serjant İksi də dəvət etdiyi barədə məlumat verilir.
  • Çarlz — Esmenin beş yaşında olan oğlan qardaşı. Esmenin baş serjant İkslə tanış olduğu gün onların yanında olur.
  • Kapral Z.Kley — Baş serjant İksin əməliyyatdan sonra Avropada yaşadığı günlərdə qaldığı otaqdakı dostu. Tədqiqatçı Harold Blum “C.D.Selincer və çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” adlı kitabında yazır ki, “kobud, sadə və əsəbi bir şəxs olan Kapral Z.Kley hekayənin səfalət və yoxsulluq hissəsinin rəmzidir.”[34]
  • Loretta — Kapral Z.Kleyin nişanlısı. Kley əməliyyatda olarkən ona tez tez məktub yazır.
  • Mecley xanım — Esme və Çarlzın dayəsi. Mecley xanım baş serjant İkslə tanış olduqları gün uşaqları çayxanaya gətirən şəxsdir.
  • Baş serjant İksin həyat yoldaşı — Hekayənin ilk hissəsində baş serjant İks barədə danışan şəxs. İks həyat yoldaşı ilə danışandan sonra Esmenin toy mərasiminə getməməyə qərar verdiklərini bildirir.
  • Qrençer ana — Baş serjant İksin qayınanası. Hekayənin ilk hissəsində haqqında danışılır.
  • Baş serjant İksin böyük qardaşı — Hekayənin ikinci hissəsində İks böyük qardaşı tərəfindən düşüncəsizcə yazılan bir məktubu oxuyur.

Süjet xülasəsi

redaktə

Hekayə kişi müəllifin toy mərasiminə dəvət edilməsi ilə başlayır. Müəllif 18 apreldə baş tutacaq bu toy mərasimində iştirak etməyi istəyir. Lakin onun “nəfəs kəsən bir əqli idarəetmə”yə sahib olduğunu bildirən həyat yoldaşı ilə mövzu barədə mübahisə etdiklərini və toy mərasiminə getməyəcəklərinə qərar verdiklərini bildirirlər. Çünki qayınanası aprel ayının ikinci həftəsində onları ziyarət etməyə və növbəti iki həftəni burada qalmağı planlayırdı. Bundan sonra müəllif altı il əvvəl tanış olduğu gəlinlə əlaqədar olaraq bir şeylər yazmağa qərar verir. Hekayənin ilk hissəsində gəlinlə tanış olduğu hadisələrdən bəhs edir.[35]

Birinci hissə

redaktə

Hekayənin baş obrazı olan naməlum müəllif 1944-cü ilin aprel ayında İngiltərənin Devon qraflığında “İngilis Xəbəralma Təşkilatı” tərəfindən açılan xüsusi bir əməliyyata hazırlıq kurslarında iştirak edən altmışa yaxın ABŞ əsgərlərindən biridir. Bu əsgərlərin kurslarda iştirak etdiklərinin xaricində bir-birləri ilə əlaqələri çox azdır. Müəllif boş vaxtlarını yaxşı havalarda çəmənliklərdə səyahət etməyə, yağışlı havalarda isə kitab oxumağa sərf edir.

Üç həftə davam edən kurs yağışlı bir şənbə günündə sonlaşdırılır. Kursu bitirən qrup axşam saat yeddidə Londona tərəf istiqamətdə yola düşəcəklər. Bu şəhərə çatanda Normandiya əməliyyatında iştirak etmək üçün fərqli alaylara bölünəcəklər. Səyahət üçün hazırlıqlara başlayan müəllif həyat yoldaşından və əhatəsindən uzaqda olacağı üçün bunun təsiri ilə özünü tənha və narahat hiss edir.[36] Çətin bir şəkildə küçəyə çıxır və yaşadığı ərazidən qraflığın mərkəzinə kimi yürüyüş edir. Kilsənin qapısında xor başladılmasını eşidib içəri daxil olmağa qərar verir. İçəridə yeddi və on üç yaş arasında olan əksəriyyətlə qız övladlarından ibarət olan iyirmiyə yaxın uşaq görür. Müəllif içəri daxil olaraq öndə əyləşir. Xora qulaq asarkən onun diqqətini on üç yaşlı bir qız cəlb edir. Qızın qulağın yumşaq və qığırdaqsız alt hissəsinə bənzər şəkildə kəsilmiş kül sarı rəngli saçları, möhtəşəm alnı və cansıxıcı gözləri var idi.[37] Müəllif sıxıldığını başa düşən bu kiçik qızın səsini digər uşaqların səsindən rahat şəkildə seçirdi. Çünki onun mükəmməl, şirin, özündən əmin olan bir səsi var idi.[37] Xor bitdikdən sonra müəllif kilsəni tərk edir və yaxınlıqlardakı “Qırmızı Xaç” musiqi salonuna gedir. Bir masada tənha oturaraq çay və darçınlı çörək sifariş edir. Plaşının cibindən çıxardığı iki məktubu oxumağa başlayır. Bu məktublardan birini həyat yoldaşı, digər məktubu isə qayınanası yazmışdır.[37]

“Səfalətlə dolu və hərəkətli olsun” dedi. “Səfalətlə heç tanış oldunuz mu?” Tam başa düşmədiyim, lakin hər gün yeni müxtəlifliklərlə tanış ola ola özümü ona getdikçə daha yaxın hiss etdiyimi və onu tanıdıqca daha da inanacağımı bildirdim. Əlini sıxdım.

“Daha yaxşı şərtlərdə tanış ola bilməməyimiz necədə məyusedicir, elə deyil mi?”

“Bəli” dedim. “Tamamilə bəli.”

Birinci hissənin son dialoqu.[38]

Çox keçmir ki, içəri geyimləri tamamilə yaş olan iki uşaq daxil olur. Onların yanında da bir qadın mövcud idi. Uşaqlardan biri müəllifin kilsədə diqqətini cəlb edən qız, digəri isə təxminən yeddi yaşında olan bir oğlan övladı idi. Qız övladı və qadın müəllifin qarşısındakı masalardan birinə əyləşirlər. Oğlan bir müddət dəcəllik edir, masaya əyləşmək istəmir. Lakin daha sonra o da əyləşir. Çaylar gətiriləndə qızla müəllif göz gözə gəlirlər. Qız yaşından gözlənilməyən rahatlıqla müəllifin yanına gedir və “Bildiyimə görə Amerikalılar çaydan nifrət edir” deyərək söhbət etməyə başlayır. Söhbət əsnasında müəllif qızın onu xor başlayarkən diqqətini çəkdiyini, böyüyəndə caz müğənnisi olmaq istədiyini, otuz yaşında olduqda isə müğənni olmaqdan imtina edərək Ohayoda yaşamaq istədiyini, tanış olduğu on birinci Amerikalı şəxs olduğunu və çox tənha göründüyü üçün onun yanına gəldiyini öyrənir. Qızın adı Esmedir və o, aristokratdır. Lakin o, yaşayış ünvanını müəllifə bildirmək istəmir. Daha sonra oğlan övladı onların yanına gələrək Mecley xanımın Esmeni masaya çağırdığını bildirir. Oğlan övladı qızın qardaşı olan Çarlzdır.[39]

Esme və Çarlz həm yetim həm də kasıbdırlar. Ataları İngiltərə ordusunda Cənubi Afrikada xidmətdə olarkən qətlə yetirilmiş, anaları qısa bir müddət əvvəl vəfat etmişdir. Bildirilməsə də əsəri oxuyanlar onun hava hücumunda öldüyünü düşünürlər.[21] Valideynlərinin vəfatından sonra cəsur və yetkin bir şəxs kimi davranan Esme çox dəyər verdiyi atasının əsgər saatını qürurla qolunda daşıyır. Söhbət davam etdikcə Esmenin yazıçının digər hekayələrindəki uşaqlar kimi uzaqgörən, düşüncəli, sözüaçıq ve söz ustadı olduğu ortaya çıxır.[36] Müəllif kiçik qızın bu davranışlarını çox bəyənir.[36] Çarlz isə hərəkətli bir uşaqdır. Müəllifin yanına gələndə ilk sualı bu cür olur: “Filmlərdə niyə yan tərəfdən öpüşürlər?” Dialoqlar əsnasında üç dəfə krossvord mövzusu ilə bağlı danışırlar. Çarlz ona suallar verir, müəllif də cavablandırır.[36]

Müəllif bildirmək istəməsə də Esme onun əsgər olduğunu başa düşür və müharibədən əvvəl hansı işlə məşğul olduğunu soruşur. Müəllif ona peşəkar bir hekayə yazıçısı olduğunu bildirir. Esme ona “ehtiraslı bir oxuyucu” olduğunu bildirərək[40] şəxsdən özü üçün yoxsulluqla əlaqədar bir hekayə yazmağını istəyir. “Mükəmməl” bir hekayə istəmir, sadəcə onun üçün “uşaqca və axmaq olmaması” kifayətdir.[40] Vədalaşarkən Esme müəlli onunla əlaqə qurmaq istədiyini bildirir və ondan əlaqə nömrəsini alır. Çarlz və Esme çayxanadan çıxandan bir dəqiqə sonra geri qayıdırlar. Qız qardaşını məcbur içəri gətirir. Müəllifin yanına gəlir və ona bu sözləri bildirir: “Çarlz sizi öpərək, sizinlə sağollaşmaq istədi.” Çarlz müəllifi öpür. Kiçik qız bir dəfə də müəllifə özü üçün yoxsulluqla bağlı bir hekayə yazmağını istədiyini xatırladır. Müəllif qıza “səfalətlə dolu və hərəkətli” bir hekayə qələmə alacağına söz verir. Esme və Çarlz ilə keçirdiyi vaxtda hiss etdiyi istilik, müharibə günlərinin və düşərgə həyatının əsgərdə yaratdığı kədəri azaldır. Birinci hissə sona yetir və səhnə dəyişir.[41]

İkinci hissə

redaktə

Birinci hissənin sonunda hekayənin yoxsulluqla dolu, üzücü hissəsinin ikinci hissə olduğu bildirilir. Bu hissədəki hadisələr əsəri oxuyanlara üçüncü şəxs müəllif tərəfindən danışılır. Hadisələr 1945-ci ilin mayında Almaniyanın Bavariya əyalətində baş verir. Müharibə sona çatmışdır. Birinci hissədəki müəllif bu hissədə baş serjant İks olaraq danışılır. İks doqquz Amerikalı əsgərlə birlikdə bir vətəndaşın evində yaşayır. İkinci mərtəbədə yerləşən kiçik və qaranlıq otağında vaxtını kitab oxumağa sərf edir. Müharibənin təsiri ilə Frankfurtda yerləşən xəstəxanada müalicə edilmiş və yenidən alayda iştirak etmişdir. Nə qədər çalışsa da diqqətini kitaba cəlb edə bilmir. Siqaret yandırır. Masanın üstündə divara doğru əyilmiş vəziyyətdə bir kitab görür.

Ən yuxarıdakı boş səhifəyə mürəkkəblə yazılmış qısa əlyazını şərh etdi. Ümidsizliklə alman dilində “Əziz tanrım. Bu həyat bir cəhənnimdir!” yazılmışdı. […] İks beynində xəfiflədici səbəbləri fikirləşməməyə çalışaraq səhifəyə bir neçə dəqiqə baxdı. Bundan sonra bir neçə dəqiqə düşünərək, masadan qələm götürdü və əlyazmanın altına ingilis dilində bu sözləri yazdı: “Atalar, müəllimlər, hər zaman fikirləşirəm ki, “Görəsən cəhənnəm nədir?” və iddia edirəm ki, “Cəhənnəm məhəbbətsizlikdən, olmayan sevgidən dərd çəkməkdir.” Bu sözlərin altından Dostoyevskinin sözlərindən yazmağa başladı. Bütün bədənini bürüyən qorxu ilə yazdığının heç oxunmaz halda olduğunu gördü. Kitabı bağladı.

İkinci hissə.[42]

Bu kitab İks evdə yaşamazdan əvvəl evin sahibi olan Alman ailəsinin otuz səkkiz yaşlı subay qızının kitabı idi. Kitab Yozef Gebbelsin “Die Zeit Ohne Beispiel” adlı əsəridir. Qadın nasional sosializm partiyasında kiçik bir vəzifədə xidmət edirdi. Buna görə də baş serjant İks tərəfindən bir neçə həftə əvvəl həbs edilmişdir. İks kitabı açanda ilk səhifədə əlyazısı ilə yazılmış “Əziz tanrım. Bu həyat bir cəhənnimdir!” sözlərini görür. Bu cümlə şəxsi sanki təsvir edirdi.[43] İks masadan qələm götürüb bu cümlənin altından Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin “Karamazov qardaşları” əsərindən bir neçə cümlə yazır: “Görəsən cəhənnəm nədir? və iddia edirəm ki, cəhənnəm məhəbbətsizlikdən, olmayan sevgidən dərd çəkməkdir.”[44]

Masanın üzərində İks xəstəxanada olarkən gəlmiş iki məktub var idi. O, məktubların birini götürərək oxumağa başlayır. Bu məktubu onun Olbanidə yaşayan böyük qardaşı göndərmişdi. Böyük qardaşı məktubda yazırdı ki, “Müharibə xatirəsi olaraq mümkündürsə övladlarıma süngü və ya svastika göndərməyini istəyirəm.”[45] Böyük qardaşının bu məktubundan əsəbləşən İks məktubu hirslənərək cırır. Kley poqonları və medalları olan məqsədsiz və əsəbi bir şəxsdir.[41] Kapral Kley otaqda qaldığı müddət ərzində İksin yaşadığı gərgin vəziyyəti anlamır. Ruhi pozğunluqları ilə əlaqədar olaraq duyğusuz fikirlər bildirir. Məktublaşdığı sevgilisi Lorettaya İksin yaşadığı sinir problemlərindən bəhs edir. Loretta Kleyə bildirir ki, “insanlar müharibə səbəbi ilə ruhi pozğunluqlar keçirə bilməz. İks normal vətəndaş həyatında da ruhi pozğunluqlar keçirir. Çünki onun sinir sistemi pozulub.” Kley baş serjant İksi digər əsgərlərlə birlikdə Bob Houpun şousunu seyr etməyə dəvət edir. İks bu dəvəti qəbul etmir. Bunu görən Kley əsəbləşərək otağı tərk edir və İks tək qalır.[41]

Baş serjant İksin diqqətini masanın üzərində məktublar arasındakı bir paket cəlb edir. İks paketi açır. Paketin içində Esmenin yazdığı məktub və qızın atasının saatı mövcud idi. Esme məktubunda 38 gün ərzində məktub yaza bilmədiyi üçün İksdən üzr istəyirdi. Bibisinin “streptokokus iltihabı” xəstəliyindən əziyyət çəkdiyini bildirmişdi. Bu səbəbdən gənc qız bibisinin yanında qalırdı. Məktubda onlar Çarlzla birlikdə onun üçün çox narahat olduqlarını bildirirdilər. Məktubun sonunda ondan xəbər almaq istədiyini yazırdı. Esme müharibə müddətində “heç vaxt su keçirməyən” və “zərbələrə dayanıqlı” qol saatının İksdə qalmasını xahiş edir.[46] Çünki bu çətin günlərdə İksin özündən çox saata ehtiyacı olduğunu düşünürdü. Məktubda həmçinin Esmenin yazmağı öyrətdiyi və çox ağıllı olduğunu düşündüyü Çarlzın baş serjant üçün yazdığı bir neçə cümlədə yer alırdı. Çarlz baş serjanta böyük hərflərlə bu cür yazmışdır:

 

Salam, Salam, Salam, Salam, Salam, Salam, Salam, Salam, Salam. Cənab İks sizi çox istəyirəm və öpürəm. Çarlz.[46]

 

Esme və Çarlzın sadə amma isti cümlələrini oxuyan baş serjant İks çox təsirlənir və bir müddət yerindən tərpənə bilmir. Məktub və saat xəstə otağa və baş serjantın ruhi pozğunluqlarına dərman kimi gəlmişdi. İks, uşaqların ona göstərdiyi günahsız şəfqətlə özünü yenidən sevəcək gücdə hiss edir.[47] İks intihar edəcək vəziyyətdə olarkən Esme tərəfindən xilas edilmişdi.[47] Məhəbbətin mənfi düşüncələrə qalib gələcəyini başa düşən baş serjant öz həyatındakı mənfi düşüncələri məhv etmə gücünə sahib olur. Müharibədən əvvəl əldə etdiyi mənəvi dəyərləri yenidən qazana biləcəkdi. Saatı qutudan çıxaranda şüşəsinin qırıldığını görür. Başqa bir hissəsinin işləmədiyini yoxlamağa cəsarət edə bilmir. Saat onun əlində bir müddət qalır və sonra yuxusu gəlir. Saatı masanın üzərinə qoyub yatır.[45]

Əsərin təhlili

redaktə
 
Tədqiqatçılar “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərində laqeyd və dözülməz bir şəxs olaraq təsvir edilən Kleyin adının Ceyms Coysun ilk dəfə 1914-cü ildə nəşr edilən “Dublinlər” adlı kitabındakı eyniadlı hekayədən alındığını düşünürlər. Coys da bu hekayəsində yoxsulluqdan bəhs edirdi.

Başda İhab Həsən olmaqla yanaşı bir çox ədəbiyyat tənqidçiləri “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərinin Esmenin şərəfinə yazılmış müasir epitalama olduğunu fikirləşirlər.[43][48][49] Tənqidçilər belə nəql edirlər ki, “Baş serjant İks məhəbbətsizliyi səbəbi ilə dərd çəkərkən Esmenin ona qarşı göstərdiyi məhəbbətlə bu problemdən xilas olmasının əvəzi olaraq qıza bu hekayəni yazmışdır. Esmenin İksə qarşı göstərdiyi məhəbbət romantik deyil. Bu məhəbbət insanlar arasında yayılaraq böyüyən, hər yerdə rast gəlinə biləcək bir məhəbbətdir.”[50]

Selincer Esmenin məktubunun İksə yenidən həyat qazandıracaq qədər önəmli olmasının sirrini İksin hekayədəki digər obrazlarla olan əlaqəsində bəhs edir.[34] Hekayədə baş serjantın əlaqə qurduğu şəxslər həyat yoldaşı, qayınanası, orduda xidmət edən dostları, Kley və bilavəsitə olaraq Kleyin nişanlısı Lorettadır. İks qayınanasını çox istədiyi halda Esmenin toy mərasiminə gedə bilməməsində maneə olaraq onu görür. “Nəfəs kəsən bir əqli idarəetmə”yə sahib olduğunu bildirən həyat yoldaşı isə Esmenin İks üçün nə qədər önəmli olduğunu heç vaxt başa düşməmişdir. İks toy mərasiminə gedə bilməməsinin səbəbini bildirərkən, sanki həyat yoldaşının ona dediklərini təkrar edir.[51] Şəxs həyat yoldaşı və qayınanasına dərindən bağlı deyil. Onların arasında düzgün bir əlaqə yoxdur. Oxşar şəkildə baş serjant Tivertonda təlimdə olarkən heç bir əsgər dostu ilə əlaqə yaratmırdı. Hekayənin yoxsulluq hissəsini yaradan ikinci hissədə İksin vəziyyəti daha da ağırlaşır. İlk dəfə böyük qardaşının yazdığı və tək məqsədi müharibə ilə bağlı əşya göndərməsini istədiyi qəddar bir məktubu oxuyur.[52] Əsgər dostu Kley isə İksin nə vəziyyətdə olduğunu, nə hiss etdiyini bilməyəcək qədər laqeyd bir şəxsdir. Kley həmçinin Ceyms Coysun “Dublinlər” adlı kitabında yer alan, lümpenliyin, sabitliyin və ən əsası yoxsulluğun rəmzi olan obrazlardan biridir.[53] Tədqiqatçılar Selincerin obraza Coysun bu hekayəsindən təsirlərənək Kley adını verdiyini fikirləşirlər.[54] İksi Kleyin məktubları vasitəsi ilə tanıyan Loretta isə baş serjantın psixoloji vəziyyətinin müharibə ilə bağlı olmadığını və şəxsin xarakteri ilə əlaqəli olduğunu iddia edirdi. Loretta Kleyin bir pişiyi sadist şəkildə öldürməsini isə keçici əsəbilik olduğunu bildirən qadındır. İks üçün dözülməz bir şəxs olan Kleyin ən böyük yoxsulluğu özünə istiqamətləndirilən tənqidi belə başa düşməyəcək biri olmasıdır. Çünki İksin ona istiqamətləndirdiyi pişiyi öldürməsinin qəddarlığı ilə ələqadar olduğunu bildirən ironik cümlələrində Kley onun nə demək istədiyini başa düşə bilmir.[55]

Baş serjantın müharibənin bir şəxsi nə qədər məhv edə biləcəyini başa düşəcək birinə ehtiyacı var idi.[56] Müharibə səbəbi ilə həm anasını həm də atasını itirən Esmenin hiss etdikləri İksin hisləri ilə oxşardır. Kiçik qız bu itkilərdən sonra yetkin şəxslərin qəbul etdiyi məsuliyyətləri cəsalətlə öz üzərinə götürmüşdür. Səfalətlə yaşayan bir cəmiyyətdə Gebbels kimi şəxslərin varlığına baxmayaraq pisliklərə qarşı mübarizəyə davam edirdi.[57] Səfalət yaşamağına baxmayaraq ailəsinə sadiq, Amerikalı əsgərə şəfqət göstərə bilən yuxarı təbəqə bir şəxsiyyətə sahib olan gənc qız mənalı bir həyat yaşayan, korlanmış dünyada həyatı sevən şəxsdir.[58] Esmenin azyaşlı qızla yetkin bir qadın arasında qalması hekayədə də vurğulanır. Təmtəraqlı və qürurludur. Bəzən ifadələrdən yanlış istifadə edir. Esme günahsız bir şəxsdir.[59] Baş serjantdan yoxsulluqla əlaqəli hekayə yazmağını istəyərkən səbəb kimi bu mövzunun “yüksək dərəcə”də diqqətini cəlb etdiyini bildirir. Lakin bu fikrini deyərkən çox rahatdır. Gənc qızın nitqindəki bu şifahi incəlik əsəri oxuyanların əylənməsinə səbəb olur.[59] Hekayənin ikinci hissəsində Esmenin 7 iyun 1944-cü il tarixində baş serjanta göndərdiyi məktubunda da oxşar səmimiyyət və kortəbiilik səciyyəvidir. Esmenin İkslə tanış olduqları günün tarixinə, saatına qədər bildirməsi (Tarix: 30 aprel 1944. Saat: 3:45 və 4:15 arası), neçə gün əvvəl görüşdüklərini hesablaması (38 gün) kimi hərəkətləri uşaq davranışları kimidir. Gənc qız qısa müddət ərzində tanış olub söhbətləşdiyi İksin qol saatının olub-olmadığını da fikir vermişdir.[60]

Esme və İksin musiqi salonundakı söhbətləri daxili ruhi şəxsiyyətləri ilə əlaqəli şübhələr yaratmır. Hər iksidə dərdlərini bəlli etməmək üçün çalışır.[61] Kövrəklikləri və etibarsızlıqları gizlədilmişdir. İks ağır depresiyyalara baxmayaraq dialoqları əsnasında gülümsəyir. Esmenin dırnaqları tutulmuşdur. O, söhbət ərzində saçlarını düzgün saxlamaq üçün səy göstərir. Qız cümlələrində özünü daha böyük və yetkin göstərmək istəyir. İksin söhbətləri və dialoqları isə acılıq və səmimiyyət arasında qalır. Bu söhbətin sonunda əsəri oxuyanlar İksin böyük bir ağır depressiyada olduğunu, Esmenin isə uşaqlıq ilə yetkinlik dövrləri arasında qaldığını başa düşür.[61]

Esme məktubu ilə baş serjanta kömək edə biləcək tək şəxs idi. Həm məktubu həm də hədiyyə olaraq göndərdiyi atasının saatı qızın məhəbbətini ifadə edən təmsilçiləri kimi görünür.[56] Bu saat hekayənin ilk hissəsində Esmenin vəfat edən atasından qalan tək yadigar əşyadır. Müharibə səbəbi ilə qızın yaşadığı səfalət diqqəti cəlb edir.[21] İkinci hissədə baş serjant saatı paketdən çıxaanda saatın şüşəsinin yolda qırıldığını görür. Saatın bu vəziyyəti ilə əsgərin ruhi xarakteri arasında oxşarlıq mövcuddur. İksin saata bir müddət baxdıqdan sonra yuxusunun gəlməyinə səbəb Esmenin məktubda yazdıqları və ya qurduğu cümlələr yox, bu məktubla qızın müharibə ərzində çox ehtiyacı olduğu məhəbbəti hiss etməsidir. Məhəbbətin yoxsulluğa qalib gəldiyinin şahidi olan İksdə daxili rahatlıq yaranır.[62]

Bir çox ABŞ hekayələrinin son hissəsində baş qəhrəman əsər ərzində yaşadığı hadisələrdən topladığı təcrübələri və qazandığı məlumatları tətbiq edə biləcəyi nöqtəyə çatır. “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsində isə baş qəhrəman əvvəlki özünə geri qayıdır.[62] Hekayənin sonunda İks sözünü yerinə gətirir və Esmeyə yoxsulluqla əlaqədar məlumatlı hekayə qələmə alır. Bu əsər simvolik atanın kiçik qızına məhəbbətini göstərdiyi toy hədiyyəsidir.[62]

Yazıçının digər əsərləri ilə qarşılaşdırılma

redaktə
 
“Doqquz hekayə” əsəri İngiltərədə nəşr olunandan sonra Ser Lourens Olivye “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsini radio teatrına uyğunlaşdırmaq üçün Selincerdən icazə istədi. Selincer keçmişdə yaşadığı problemlər səbəbi ilə bu təklifi rədd etdi.[qeyd 1]

“Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsində II Dünha Meharibəsi səbəbi ilə ruhi idarə pozğunluğundan əziyyət çəkən, tənha olan və özünü məhəbbətdən məhrum hiss edən Amerikalı baş-serjant İks bu problemlərdən iki ingilis uşağın ona göstərdiyi məhəbbətlə xilas olur. Hekayənin son hissəsində İks müharibənin bütün qorxularına baxmayaraq Esme və Çarlz sayəsində yenidən daxili rahatlıq əldə edir. Daxilindəki məhəbbət yoxsulluğundan xilas olur. Selincer bu hekayəsində bildirmək istəyir ki, “Hansısa bir şəxsin nə qədər pis ruhi xarakteri olsa da əgər dünyada məhəbbətin nə olduğunu bilirsə həm problemlərindən, həm də bu problemlərin sonunda ortaya çıxacaq intihar istəyindən xilas ola bilər.” Selincer fikrincə nevrozun müalicəsi məhəbbətdir.[6]

Yazıçı “əgər sevməsək yaşaya bilmərik” mövzusunu “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsindən başqa digər əsərlərində də istifadə etdi. Yeniyetmə gəncin yaşayış üsyanından bəhs etdiyi və yeganə romanı olan “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” əsərində baş qəhrəmanı müharibədən sonra Amerikanın materialist yaşayışında yaşamağa çalışan Holden Kolfilddir. Bu əsərdə Holden yetkin olaraq danışır və gördüyü bir çox şeyi tanıtmaq üçün “uydurma” sözündən istifadə edir. Bu roman da eynilə Esme kimi Selincerin yaratdığı obrazlardan biri olan Holdenin bacısı Fob gəncin romantikliyini və cəmiyyətlə yenidən reinteqrasiyasında əsas amilə çevrilir.[7] Əsərin son hissəsində Holden Fobla danışır. Fobun böyük qardaşını özünə gətirən ifadələrindən sonra Holden yetkin kimi davranmağa başlayır.[63] “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” əsərində baş obrazın daxilindəki yoxsulluqdan söhbət açan Selincer bu hekayədən bir il sonra nəşr edilən “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” hekayəsində isə cəmiyyətdəki yoxsulluqdan bəhs etmişdir.[7]

Esme və Fob intihar vəziyyətində olan baş obrazların xilas edicisidilər.[64] Yazıçının bu iki əsərindən əvvəl 31 yanvar 1948-ci il tarixində “The New Yorker” jurnalında nəşr edilən “Banan balığı üçün mükəmməl bir gün” hekayəsində çox danışan qız övladı Sibil hekayənin qəhrəmanı olan Seymur Qlassın intihar etməsinin qarşını ala bilmir, amma şəxsin yetkinlərin çirklətdiyi həyatını işıqlandırmağa bacarır.[64] Hekayədə müharibədən qayıdandan sonra Florida sahillərində qeybətçi və sadə həyat yoldaşı Muril ilə tətil edən keçmiş əsgər Seymur müharibənin onun üzərində yaratdığı qorxunun təsiri altındadır. Otel otağında dırnaqlarına boyayarkən anası ilə telefonla danışan Muril həyat yoldaşının nə vəziyyətdə olduğunu başa düşmür. Seymur sahildə çox danışan qız övladı Sibil ilə tanış olur. Sibillə söhbəti ona bütün problemlərindən üz döndərərək qısa müddət də olsa rahatlıq əldə etməsi üçün vaxt qazandırır. Geri dönə bilmədiyi günahsızlığı ilə sadə yaşayış kefi arasında qalan Seymur otaqında intihar edərək Selincerin məşhur uydurma obrazlardan ibarət “Qlass ailəsi”nin tarixində faciəvi bir hadisə yaradır.[65] Esme, Fob və Sibil bir-birlərinə çox bənzəyən uşaqlardr. Tədqiqatçılar həm baş serjant İksi həm də Holden Kolfildi intihar edən Seymurun ruhi nəvələri kimi qəbul edirlər.[65]

Esmenin bənzədildiyi Selincerin digər obrazlarından biri də “Gəmidə” hekayəsinin baş qəhrəmanı Bu Bu Tanenbaumdur. Seymur Qlassın bacısı Bu Bu Lionel adlı dörd yaşlı oğlan övladı olan yetkin qadındır. Amerikalı Bu Bu da eynilə ingilis Esme kimi “yaxşı olana çatmaq, əldə etmək üçün” mübarizə aparır.[52]

Selincerin müharibə dövründə Avropada yazdığı hekayələrindən biri olan “Fransada oğlan” əsərində Beb Qladualler səngərdə döyüşərkən bacısı Mettinin göndərdiyi məhəbbət dolu məktubu oxuyur. Yazıçının bu əsərində eynilə Esmenin baş serjant İksə yazdığı məktubdan sonra qardaşı ilə yaratdığı bu əlaqə Bebdə rahatlıq yaradır. Beb rahat yatır.[66] Selincer “Qlass ailəsi”ndən bəhs etdiyi hekayələrində də baş qəhrəmanın rahatlıq əldə edərək yatmasının problemin həll olmasına işarə olaraq göstərildiyini bildirir.[52]

Tənqidçilərin mövqeyi

redaktə

Hekayə “The New Yorker” jurnalında 18 aprel 1950-ci il tarixində nəşr edilməsindən sonra böyük müvəffəqiyyət əldə etdi.[67] Jurnalı oxuyanlar hekayəni çox bəyəndilər. 20 aprel 1950-ci il tarixində Selincer Nyu York redaktorlarlarından biri olan Qus Lobronaya böyük təəccüblə bildirdi ki, “Yeni nəşr olunan “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” adlı əsərimlə bağlı bu günə qədər nəşr olunan bütün hekayələrimdən daha çox məktub almışam.”[67]

Fridrix L. Qvinn və Yozef L. Blotner kimi ədəbiyyat tənqidçilər hekayənin Selincerin incəsənətində zirvə nöqtəsi olduğunu bildirdilər.[23] “Doqquz hekayə” əsərinin nəşr edilməsindən sonra Çarlz Pure “The New York Times” qəzetində 9 aprel 1953-cü il tarixində nəşr edilən məqaləsində “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsini II Dünya Müharibəsinin meydana gətirdiyi “ən yaxşı hekayə” olduğunu yazırdı.[68] Corc Stayner də Pure ilə bənzər fikirdə olaraq gözəl şəkildə irəliləyən əsərin müharibənin ortaya çıxardığı ən gözəl hekayə olduğunu bildirdi. İhab Hassan əsərin “Axmaq əmi Konnektikutda” və “Gəmidə” əsərləri ilə birlikdə Selincerin karyerasının ikinci hissəsində (müharibədən sonrakı dövr) yazdığı “ən yaxşı hekayə” olduğunu açıqladı.[69]

Con Antiko hekayənin əsas mövzusunun “müharibənin meydana gətirdiyi yoxsulluq səbəbi ilə depressiyada olan baş serjantı on üç yaşlı qızın məhəbbətinin xilas etməsi” olaraq bildirilməsinə qarşı çıxdı. Antikonun fikirlərinə görə Selincerin bu əsəri tipik romantik müharibə hekayələrinin bir versiyası idi və baş serjant İksi məhəbbətin gücü yox, sahib olduğu zarafat anlayışı xilas etmişdi.[70] Con Hermann isə əsərin əsas obrazının Esme yox, qardaşı Çarlzın olduğunu iddia etdi.[71] Herman belə düşünürdü ki, Çarlzın fikirləri ilə İksin fikirləri arasında əlaqə mövcud idi. İksin rahatlıq əldə etməsinə səbəb Esmenin ifadələri yox, Çarlzın məktubun son hissəsinə əlavə etdiyi qeyd idi. Həmçinin rəqəmləri, hesablamağı və saatın neçə olduğunu bilməyən Çarlz bacısına görə daha da günahsız idi. Mayk Tirs isə yazır ki, “baş serjant İksi ruhi pozğunluqdan xilas edən həm Esme, həm də Çarlz idi. Esme realizmi, materializm və elmi təmsil edirdi. Çarlz romantik səmimiyyətin rəmzi idi. İksin sağalmaq üçün onların hər iksini də ehtiyacı var idi.”[72]

Oxuyucular “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsi ilk dəfə nəşr edildiyində Selincerin bu əsərini müharibədə yaşadığı pis təcrübələrdən sonra yazdığını fikirləşdilər.[9] Lakin yazıçı əsərin avtobioqrafik hekayə olduğunu tamamilə rədd etdi.[8] Eberhard Alsen isə 2002-ci ildə nəşr etdirdiyi məqaləsində belə bir iddia irəli sürdü: “Tanınmış “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsinin yazıçısı Selincer 1945-ci ildə Almaniyadan Ernest Heminqueyə göndərdiyi məktubunda bildirir ki, yaşadığı depressiya səbəbi ilə Nürnberqdəki xəstəxanada müalicə edilib. Elə bu səbəbdən də hekayə yazıçının ən avtobioqrafik əsəridir.”[73]

Təsirləri

redaktə
 
2000-ci ildə Kris Keyn və Keit Murrey tərəfindən yaradılan “We are Scientists” qrupu “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsindən təsirlənərək albomlarına “Məhəbbət və səfalətlə” adını vermişdilər.

Lourens Olivye Selincerin İngiltərədəki redaktoru Cemi Emiltonun vasitəsi ilə “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsini “BBC” kanalında radio teatrına uyğunlaşdırmaq üçün yazıçıdan icazə istədi. Aktyor daha əvvəl Çarlz Dikkens, Cozef Konrad, Robert Lyuis Stevenson, German Melvill kimi yazıçıların klassik romanlarını radioya uyğunlaşdırmışdı. Selincer Olivyenin o günə kimi əsərini radio tamaşasına uyğunlaşdırmaq istəyən tək müasir yazıçı idi.[74]

Oxşar şəkildə 1950-ci ildə Selincerin “Axmaq əmi Konnektikutda” adlı hekayəsi “Kasablanka” filminin də ssenaristləri olan Culis Cey Epsteyn və Filip Cey Epsteyn tərəfindən yazılmış və Semyuel Qoldvinin prodüseri olduğu “Mənim axmaq ürəyim” adlı filmdə ekranlaşdırılmışdı. Selincer bu hekayəsində bəhs etdiyi günahsızlığı itirmə mövzusunun filmdə bəkarəti itirmə kimi nümayiş etdirilməsinə çox əsəbləşmişdi. Bundan sonra o, əsərlərinin teatr və televiziyada ekranlaşdırılmasına icazə verməyəcəyini qərara aldı.[75] Bu hadisə nəticəsində aldığı qərar səbəbi ilə yazıçı Olivyenin təklifini rədd etmişdi.[76]

1977-ci ilin fevral ayında “Esquire” jurnalında “Rubert üçün – heç vaxt söz vermə” adlı hekayə nəşr edildi.[77] Hekayənin yazıçısı məlum deyil idi. Jurnalda ilk dəfə yazıçının açıqlanmadığı hekayəyə yer verilmişdi. Oxuyucular “Rubert üçün – heç vaxt söz vermə” hekayəsinin on beş il yeni əsəri nəşr edilməmiş Selincerin yazdığı ilə bağlı fikirlər ortaya çıxdı. Uzun axtarışlardan sonra əsərin yazıçısının “Əgər Selincer hekayələr yazmayacaqsa, kimlərsə onun üçün bu hekayələri yazmalıdır.” fikrini bildirən[78] jurnalın redaktoru Qordon Liş olduğu məlum oldu.[79] Bu hekayə Qordon Lişin 1984-cü ildə nəşr edilən “Bu günə qədər nə bilirəm?” adlı hekayələr toplusunda yer aldı. Bu kitabda yer alan digər hekayə Lişin “Esme üçün – məhəbbət və səfalətlə” hekayəsindən təsirlənərək ad verdiyi, yazıçıya “O. Enri mükafatı”nı qazandıran “Cerom üçün – məhəbbət və öpüşlərlə” hekayəsi idi.[80] Əsərdə zahid yaşayışa üstünlük verən bir atanın tanınmış yazıçı olan oğlu ilə əlaqəsini düzəltmək istəyindən bəhs edilir. Oğul Selincerin uydurma versiyasıdır.[80]

Limoni Sniketin “33 bədbəxt” adlı hekayə seriyasının altıncı kitabının “Alaqaranlıq lifti” hekayəsində görünən “Yoxsul Esme” obrazı mövcud idi. Sniket bu obrazı yaradarkən Selincerin hekayəsindən təsirlənmişdir.[81][82]

Həmçinin Nyu York mənşəli indi-rok qrupu “We are Scientists” 2005-ci ildə çıxardıqları albomlarına hekayədən ilhamlanaraq “Məhəbbət və səfalətlə” adını verdilər.[83] Qrupun favorit yazıçısı Selincer idi. Onun hekayələrini çox bəyənirdilər.[84]

Qeydlər

redaktə
Qeyd 1. ^ Selincer 1951-ci ildə nəşr edilən ilk və yeganə romanı olan “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” əsərinin on altıncı hissəsində Lourens Olivyedən bəhs edir. Romanın baş qəhrəmanı Holden Kolfild sevgilisi Selli ilə teatra getmək üçün bilet alır. Lakin Selli teatrdan xoşu gəlmədiyini bildirir. Bu əsnada o, bu cür bildirərək Lourens Olivyedən bəhs edir: “Bir aktyor peşəkardırsa, onu həmişə xatırlayırsınız. O da peşəkar olduğunu bilir və bu da hər şeyi bərbad vəziyyətə gətirib çıxarır. Məsələn Ser Lourens Olivyeni nümunə çəkim. Onu “Hamlet” filmində seyr etdim. Məni keçən il Di Bi, Fobla aparmışdı o filmə. Böyük qardaşım əvvəlcədən filmi seyr etmişdi, nahar zamanı bizə film barədə elə danışdı ki, mən də filmi seyr etmək istədim. Amma filmi izləyəndə bəyənmədim. Bu Ser Lourens Olivyeni nəyi peşəkardır, onu başa düşə bilmədim. Lakin səs tonu gözəl idi, çox yaraşıqlı şəxs idi. Duel edərkən, gəzərkən onu seyr etmək gözəl idi. Amma Olivye Di Binin bəhs etdiyi “Hamlet” deyildi. Qəmgin, dərd içində olan bir şəxs yox, sanki möhtəşəm general kimi idi.”[85]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Галинская И.Л. Философские и эстетические основы поэтики Дж. Д. Сэлинджера. М.: Художественная литература. 1975. səh. 276.
  2. ↑ J. D. Salinger For Esme – With Love And Squalor Arxivləşdirilib 2014-02-18 at the Wayback Machine. The New Yorker, April 8, 1950, p. 28. — Факсимиле первой публикации рассказа в журнале «The New Yorker» (в платном доступе).
  3. ↑ Hekayənin adının bu cür göstərildiyi birinci kitab: Salinger, 1993. səh. 69
  4. ↑ Hekayənin adının bu cür göstərildiyi ikinci kitab: Salinger, 2012. səh. 81
  5. ↑ 1 2 Salzman, Jack. New Essays on The Catcher in the Rye ( (ing.)). Cambridge University Press. 1991. səh. 4. ISBN 978-0-521-37798-0.
  6. ↑ 1 2 Bloom, 2000. səh. 6
  7. ↑ 1 2 3 Wintle, 2002. səh. 459
  8. ↑ 1 2 Crawford, 2006. səh. 15
  9. ↑ 1 2 Dickestein, 2002. səh. 89
  10. ↑ Slawenski, 2011. səh. 179
  11. ↑ Crawford, 2006. səh. 117
  12. ↑ 1 2 French, 1988. səh. 8
  13. ↑ Reiff, 2008. səh. 115
  14. ↑ Hoban, Phoebe. "The Salinger File". New York Magazine ( (ing.)). New York Media, LLC. 1987: səhifə 40. ISBN 0028-7369.
  15. ↑ 1 2 3 4 Graham, 2008. səh. 4
  16. ↑ 1 2 French, 1988. səh. 5
  17. ↑ Reiff, 2008. səh. 18
  18. ↑ Shuman, 2002. səh. 1302
  19. ↑ 1 2 Slawinski, 2011. səh. 80
  20. ↑ 1 2 Shuman, 2002. səh. 1303
  21. ↑ 1 2 3 Slawenski, 2011. səh. 180
  22. ↑ 1 2 Slawenski, 2011. səh. 179
  23. ↑ 1 2 Reiff, 2008. səh. 88
  24. ↑ Salinger, J. D. "Fiction: For Esme – With Love And Squalor" ( (ing.)). The New Yorker. 2014-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyun 2019.
  25. ↑ Slawinski, 2011. səh. 183
  26. ↑ Slawinski, 2011. səh. 185
  27. ↑ Reiff, 2008. səh. 118
  28. ↑ Slawinski, 2011. səh. 235
  29. ↑ 1 2 Graham, 2008. səh. 121
  30. ↑ Reiff, 2008. səh. 29
  31. ↑ Slawinski, 2011. səh. 237
  32. ↑ French, 1988. səh. 130-131
  33. ↑ "The Complete New Yorker: Eighty Years of the Nation's Greatest Magazine (Book & 8 DVD-ROMs)". The Complete New Yorker. amazon.com. 2012-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyun 2019.
  34. ↑ 1 2 Bloom, 2000. səh. 112
  35. ↑ Salinger, 2010. səh. 65
  36. ↑ 1 2 3 4 Fiedler, 1960. səh. 499
  37. ↑ 1 2 3 Salinger, 2010. səh. 69
  38. ↑ Salinger, 1993. səh. 80
  39. ↑ Salinger, 2010. səh. 70
  40. ↑ 1 2 Salinger, 2010. səh. 74
  41. ↑ 1 2 3 Miller, 1965. səh. 22
  42. ↑ Salinger, 1993. səh. 81
  43. ↑ 1 2 Bloom, 2000. səh. 38
  44. ↑ For Esmé – with Love and Squalor: Shmoop Literature Guide. Shmoop University Inc. 2010. səh. 6. ISBN 978-1-61062-481-7.
  45. ↑ 1 2 Slawenski, 2011. səh. 181
  46. ↑ 1 2 Salinger, 1993. səh. 87
  47. ↑ 1 2 Miller, 1965. səh. 23
  48. ↑ Hassan, Ihab. Henry Grunwald (redaktor). Salinger: A Critical and Personal Portrait by More Than Twenty of His Contemporaries. Harpers Collins US. 2009. səh. 147. ISBN 978-0-06-185250-3.
  49. ↑ French, 1988. səh. 76
  50. ↑ James E. Miller Jr., Heiserman Arthur. Henry Grunwald (redaktor). Salinger: A Critical and Personal Portrait by More Than Twenty of His Contemporaries. Harpers Collins US. 2009. səh. 199. ISBN 978-0-06-185250-3.
  51. ↑ Bloom, 2000. səh. 113
  52. ↑ 1 2 3 French, 1988. səh. 78
  53. ↑ Joyce, James. [İmdat Yeğen] (#trans_missing_title) // Dublinliler. Parşömen nəşrləri. 2010. səh. 99. ISBN 978-605-5935-84-9.
  54. ↑ French, 1988. səh. 77
  55. ↑ Bloom, 2000. səh. 116
  56. ↑ 1 2 Bloom, 2000. səh. 117
  57. ↑ French, 1988. səh. 88
  58. ↑ Reiff, 2008. səh. 89
  59. ↑ 1 2 Bloom, 2000. səh. 88
  60. ↑ Bloom, 2000. səh. 89
  61. ↑ 1 2 Bloom, 2002. səh. 115
  62. ↑ 1 2 3 Bloom, 2002. səh. 118
  63. ↑ Slawneski, 2011. səh. 203
  64. ↑ 1 2 Fiedler, 1960. səh. 333
  65. ↑ 1 2 Dickstein, 2002. səh. 92
  66. ↑ Joseph L. Blotner, Gwyn Frederick L. Henry Grunwald (redaktor). Salinger: A Critical and Personal Portrait by More Than Twenty of His Contemporaries. Harpers Collins US. dekabr, 2009. səh. 264. ISBN 978-0-06-185250-3.
  67. ↑ 1 2 Slawenski, 2011. səh. 183
  68. ↑ Charles, Poore. "Books of Times" ( (ing.)). nytimes.com. 2012-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019.
  69. ↑ George, Steiner. "The Salinger Industry". The Nation ( (ing.)). 1959: 360–363.
  70. ↑ John, Antico. "The Parody of J. D. Salinger: Esmé and the Fat Lady Exposed". Modern Fiction Studies ( (ing.)). 1966: 325–340.
  71. ↑ John, Hermann. "J. D. Salinger: Hello Hello Hello". College English ( (ing.)). National Council of Teachers of English. 1961: 262–264.
  72. ↑ Mike, Tierce. ""Salinger's For Esme- With Love and Squalor". The Explicator ( (ing.)). 1984: 56–58.
  73. ↑ Eberhard, Alsen. "New Light on the Nervous Breakdowns of Salinger's Sergeant X and Seymour Glass". CLA Journal ( (ing.)). 2002: 379–387.
  74. ↑ Steve. "Salinger, "Esme," Squalor" ( (ing.)). todayinliterature.com. 2014-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019.
  75. ↑ French, 1988. səh. 6
  76. ↑ Slawinski, 2011. səh. 245
  77. ↑ "Esquire Touts Mystery Tale". New York Magazine ( (ing.)). New York: New York Media, LLC. 6 (10): 60. 7 fevral 1977. ISSN 0028-7369.
  78. ↑ Myles, Weber. Consuming Silences: How We Read Authors Who Don't Publish ( (ing.)). University of Georgia Press. 2005. səh. 88. ISBN 978-0-8203-2699-3.
  79. ↑ John Paul, Wenke. J.D. Salinger: a study of the short fiction ( (ing.)). Twayne Publishers. 1991. səh. 165.
  80. ↑ 1 2 "Gordon Lish Criticism". Enotes.com. 2009-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-24.
  81. ↑ Kramer, Melody Joy. "A Series of Unfortunate Events Literary Allusions". National Public Radio. 12 oktyabr 2006. 2010-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019.
  82. ↑ ""For Esmé – with Love and Squalor" Trivia". Brain Snacks: Tasty Tidbits of Knowledge. Shmoop University, Inc. 2015-11-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019.
  83. ↑ Caroline, Sullivan. "These charming men". The Guardian. 28 yanvar 2005. 2012-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019.
  84. ↑ Eugenia, Wong. "We are Scientists". Shut Up!. 2007. İstifadə tarixi: 24 iyun 2019. Your album title, With Love and Squalor, is from J.D. Salinger's Nine Stories. Are you guys big Salinger fans? (azərb. az‎: Albomunuzun “Məhəbbət və səfalətlə” adı Selincerin “Doqquz hekayə” adlı əsərindən gəlir. “Selincerin fanatısınız mı?” sualının cavabı): Were the biggest J.D. Salinger fans. Weve proven it to him by sitting outside of his house in Connecticut and doing a hunger strike for 320 hours... but only four of those hours of that hunger strike lasted; we got hungry. (azərb. Cerom Selincerin ən böyük fanatlarından biriyik. Bunu ona sübut etmək üçün Konnektikutdakı evinin qarşısında oturduq və 320 saat ərzində aclıq aksiyası başlatdıq...Amma dörd saat ərzində bu aksiyaya son qoyduq. Çünki acımışdıq.)[ölü keçid]
  85. ↑ C. D., Selincer. Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan ( (türk.)). Yapı Kredi nəşrləri. 2002. səh. 115. ISBN 975-363-636-9.

Ədəbiyyat

redaktə

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə

   Ədəbiyyat portalı    İncəsənət portalı    Mədəniyyət portalı    Böyük Britaniya portalı

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Esme_üçün_–_məhəbbət_və_səfalətlə&oldid=7397051"